Akrostych
Akrostych (z greckiego akróstichos, gdzie ákr oznacza „zewnętrzny” lub „szczytowy”, a stíchos – „wiersz”) to forma literacka, w której wybrane kolumny liter, sylab lub wyrazów tworzą dodatkowe słowa, frazy lub zdania. Te kolumny mogą być odczytywane w dół, w górę lub w sposób naprzemienny. Najczęściej są one tworzone przez pierwsze lub ostatnie litery wersów, a także mogą być definiowane za pomocą tzw. średniówki, czyli innych elementów podziału wewnątrzwierszowego. Istnieją także inne metody tworzenia akrostychów, na przykład poprzez użycie tych samych elementów w kolejnych zwrotkach. Jedną z odmian akrostychu jest abecedariusz, w którym każdy wers zaczyna się od kolejnych liter alfabetu.
Pierwotnie, w czasach starożytnych Grecji i Rzymu, akrostychy były używane do zapisania imienia autora lub adresata danego utworu. Ta tradycja przetrwała również w literaturze średniowiecznej. Współcześnie akrostychy są stosowane m.in. w łamigłówkach oraz w publikacjach reklamowych.
Akrostychy znalazły swoje miejsce również w Biblii hebrajskiej, na przykład w Lamentacjach Jeremiasza oraz w Księdze Psalmów. Szczególnym przypadkiem są psalmy alfabetyczne, które opierają się na tej formie.
Przykładem historycznym akrostychu jest grecka nazwa symbolu chrześcijan, czyli ryby: ichthys. Zawiera ona pierwsze litery słów, które oznaczają: Jezus Chrystus, Syn Boży, Zbawiciel – w transkrypcji z greki: Iesus Christos Theou Yios Soter.
Innym przykładem akrostychu jest hymn Holandii, w którym pierwsze litery kolejnych zwrotek układają się w imię bohatera utworu: Willem van Nassov.
Akrostych pojawia się również w finałowym utworze Wieńca sonetów autorstwa France Prešerena.
W Polsce Jan Andrzej Morsztyn był mistrzem akrostychu, potrafiącym sprytnie wpleść wulgarne słowo, omijając konwencje przyzwoitości tamtych czasów.
Przed nim akrostychy stosowali m.in. Adam Świnka, Władysław z Gielniowa oraz Jan Kochanowski. Przykładem wykorzystania omawianego środka jest także Acrostichis autorstwa kniaża wielkiego moskiewskiego Walentego Neothebela. Czeski poeta Richard Weiner zastosował akrostych w tomiku Mezopotamia.
Rozbudowany akrostych pojawia się w komediach Volpone oraz Alchemik, napisanych przez elżbietańskiego poetę i dramaturga Ben Jonsona.
Akrostych został także wykorzystany w serialu Stawka większa niż życie. Pierwsze litery nazwisk czterech niemieckich zbrodniarzy wojennych tworzyły imię ich rzekomego, w rzeczywistości nieistniejącego zwierzchnika, gruppenführera Wolfa.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Stefan Nieznanowski: Akrostych. W: Słownik literatury staropolskiej. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, s. 18-19. ISBN 83-04-02219-2.
Loading ...