Akord poboczny

Akord poboczny to taki akord w danej tonacji, który nie jest częścią triady harmonicznej. W skład akordów pobocznych wchodzą wszystkie trójdźwięki (a także cztero- i pięciodźwięki) tworzone na II, III, VI oraz VII stopniu gamy. Akordy te mogą być zbudowane z dźwięków gamowłaściwych lub alterowanych, pod warunkiem, że nie prowadzi to do powstania dźwięku enharmonicznie równoważnego dźwiękowi gamy (np. w gamach durowych nie podwyższa się III stopnia). Kiedy akord poboczny oparty jest na dźwięku alterowanym, mówimy o akordzie na stopniu podwyższonym lub obniżonym.

W polskim systemie nazewnictwa funkcji harmonicznych, akord poboczny przyjmuje symbol funkcyjny oraz tryb od akordu triady harmonicznej, z którym dzieli dwa dźwięki. Dlatego tryb akordu pobocznego, bazujący na jego budowie, niekoniecznie musi zgadzać się z trybem symbolu funkcyjnego.

Akordy poboczne w majorze

Pochodzące od toniki:

tonika III stopnia (TIII) – trójdźwięk molowy
tonika VI stopnia (TVI) – trójdźwięk molowy
tonika VI stopnia obniżonego (TVIobn.) – trójdźwięk zwiększony

Pochodzące od molltoniki:

molltonika III stopnia obniżonego (°TIIIobn.) – trójdźwięk durowy
molltonika VI stopnia obniżonego (°TVIobn.) – trójdźwięk durowy

Pochodzące od subdominanty:

subdominanta II stopnia (SII) – trójdźwięk minorowy
subdominanta VI stopnia (SVI) – trójdźwięk minorowy

Pochodzące od mollsubdominanty:

mollsubdominanta II stopnia (°SII) – trójdźwięk zmniejszony
mollsubdominanta II stopnia obniżonego (°SIIobn.) – trójdźwięk majorowy
mollsubdominanta VI stopnia (°SVI) – trójdźwięk zwiększony

Pochodzące od dominanty:

dominanta III stopnia (DIII) – trójdźwięk molowy
dominanta VII stopnia (DVII) – trójdźwięk zmniejszony

Akordy poboczne w minorze

Pochodzące od molltoniki:

molltonika III stopnia (°TIII) – trójdźwięk durowy
molltonika VI stopnia (°TVI) – trójdźwięk durowy

Pochodzące od mollsubdominanty:

mollsubdominanta II stopnia (°SII) – trójdźwięk zmniejszony
mollsubdominanta II stopnia obniżonego (°SIIobn.) – trójdźwięk majorowy
mollsubdominanta VI stopnia (°SVI) – trójdźwięk durowy

Pochodzące od subdominanty:

subdominanta II stopnia (SII) – trójdźwięk minorowy
subdominanta VI stopnia podwyższonego (SVIpodw.) – trójdźwięk zmniejszony

Pochodzące od dominanty:

dominanta III stopnia (DIII) – trójdźwięk zwiększony

Pochodzące od molldominanty:

molldominanta VII stopnia (°DVII) – trójdźwięk durowy
molldominanta III stopnia (°DIII) – trójdźwięk durowy

Zasady budowy i łączenia

Akordy poboczne, będące pochodnymi akordów triady, zachowują jak najwięcej ich cech harmonicznych. Dlatego, jeżeli ich konstrukcja na to pozwala, dwoi się w nich te same dźwięki, co w akordach macierzystych. Na przykład: prymę toniki dubluje się z tercją pochodzącej od niej toniki VI stopnia; ponieważ w trójdźwięku tonicznym najczęściej dubluje się prymę, w trójdźwięku toniki VI stopnia zasadniczo dubluje się tercję. Ta sama zasada dotyczy par takich jak S i SII, oraz D i DIII, a także ich molowych wariantów.

Na III i VI stopniu gamy występują akordy poboczne o jednobrzmiących postaciach: na stopniu III tonika i dominanta, na stopniu VI tonika i subdominanta. Użycie odpowiedniej nazwy funkcji harmonicznej zależy od tego, z jakimi funkcjami akord sąsiaduje:

jeśli przed akordem pobocznym znajduje się dominanta (dowolnego stopnia), akord poboczny pełni funkcję toniki;
jeśli po akordzie pobocznym następuje tonika lub molltonika (dowolnego stopnia), akord poboczny ma funkcję subdominanty lub dominanty;
jeśli po akordzie pobocznym znajduje się subdominanta lub mollsubdominanta (dowolnego stopnia), akord poboczny nie może pełnić funkcji dominanty.

Po akordzie głównym może wystąpić akord poboczny o tej samej funkcji.

Jeżeli akord poboczny prowadzi do innego akordu pobocznego w pokrewieństwie kwinty dolnej (jak dominanta do toniki), mamy do czynienia z tzw. dominantą pozorną.

Dominanty poboczne w minorze, jeśli nie łączą się z dominantą lub molldominantą triady, mogą łączyć się tylko w jeden określony sposób:

DIII tylko z °TVI;
°DVII tylko z °TIII.

Subdominanta VII stopnia (SVII, °SVII7)

W kadencji plagalnej, zamiast subdominanty lub mollsubdominanty, można użyć akordu na siódmym stopniu gamy durowej, molowej harmonicznej lub doryckiej. Ze względu na swoje miejsce w strukturze harmonicznej, przyjmuje on funkcję subdominanty, mimo że z subdominantowym trójdźwiękiem triady ma wspólny tylko jeden dźwięk. O mollsubdominancie VII stopnia mówimy tylko w kontekście jej postaci septymowej (lub nonowej, która rzadko występuje), ponieważ septyma akordu na VII stopniu jest równoważna tercji akordu na IV stopniu: to, czy owa tercja jest wielka czy mała, decyduje o trybie funkcji na VII stopniu.

Subdominanta i mollsubdominanta VII stopnia występują tylko z kwintą w basie oraz prymą w sopranie. Rozwiązują się na pełną tonikę lub molltonikę z prymami w basie i sopranie. Może to być również akord wtrącony.