Akord neapolitański

Akord neapolitański to trójdźwięk, który można interpretować na dwa sposoby:

jako akord durowy utworzony na drugim obniżonym stopniu gamy, co można zrozumieć jako subdominantę molową II stopnia z obniżoną prymą i kwintą (°S5>1>II). Na przykład w tonacji C-dur akord drugiego stopnia to d-f-a. Obniżona prymą staje się des, a obniżona kwinta to as, co prowadzi do akordu des-f-as;
jako subdominantę molową z sekstą małą (nazywaną sekstą neapolitańską) zamiast kwinty (°S6>5). W tonacji C-dur subdominantą molową jest akord f-moll, czyli dźwięki f-as-c. Jeśli zamiast kwinty c użyjemy seksty małej des, uzyskujemy akord f-as-des, który w drugim przewrocie daje nam des-f-as.

Akord neapolitański zazwyczaj rozwiązuje się na dominantę kwartsekstową (w tonacji C-dur: des-f-as na d-g-h, przy zachowaniu ruchu dźwięku as na g) lub na dominantę z opóźnieniem kwarty i seksty (w C-dur: des-f-as na c-e-g, pod warunkiem, że des znajduje się w wyższym głosie niż as – w przeciwnym razie wystąpią tzw. kwinty równoległe). Rzadziej zdarza się, że rozwiązuje się bezpośrednio na tonikę. W przypadku rozwiązania na dominantę, z uwagi na alterację II stopnia gamy, ukośne brzmienie półtonu uznawane jest za poprawne.

Akord ten jest również wykorzystywany do modulacji do odległych tonacji. Na przykład w C-dur akord neapolitański to Des-dur, którego dominanta to As-dur. W ten sposób można stosunkowo płynnie przejść z tonacji C-dur przez Des-dur (5 bemoli) do As-dur (4 bemole). Tego rodzaju przejście klasyfikuje się najczęściej jako modulację diatoniczną.

Termin „akord neapolitański” pochodzi od kompozytorów szkoły neapolitańskiej, którzy jako pierwsi zaczęli go używać jako często stosowanego środka wyrazu. Wcześniej akord ten był rzadko spotykany w twórczości takich kompozytorów jak Jacopo Peri czy Henry Purcell. W epoce renesansu akord neapolitański nie był świadomie stosowany, choć podobne współbrzmienia można odnaleźć w dziełach Jacoba Obrechta. Natomiast od XVIII wieku akord ten stał się jednym z podstawowych narzędzi kompozytorskich, charakterystycznym ze względu na brzmienie tercji zmniejszonej w zestawieniu z dominantą. Max Reger zbudował swój system modulacyjny wokół tego akordu.

Bibliografia

Encyklopedia muzyki, Andrzej A. Chodkowski (red.), Krzysztof K. Baculewski, Warszawa: PWN, 1995, ISBN 83-01-11390-1, OCLC 830050846. Brak numerów stron w książce.