Akolita

Akolita

Akolita (pochodzący z greckiego ἀκόλουθος „akólouthos”, co oznacza „towarzyszący, idący za kimś” lub ἀκολουθέω „akóloutheo”, czyli „iść za kimś, naśladować, towarzyszyć”) to chrześcijanin, który został wyznaczony do wspierania kapłana oraz diakona w sprawowaniu liturgii.

W pewnych okolicznościach do służby przy ołtarzu mogą być dopuszczane również inne osoby świeckie, które nie zostały ustanowione przez władze kościelne (ministranci). W takim przypadku na akolitach spoczywa odpowiedzialność za właściwe przygotowanie tych osób.

Kościół rzymskokatolicki

Historia

Do roku 1972 w Kościele łacińskim akolitat był ostatnim z czterech tzw. święceń niższych (osiariat, lektorat, egzorcystat, akolitat), które były udzielane kandydatom do kapłaństwa w trakcie formacji seminaryjnej.

Po Soborze Watykańskim II papież Paweł VI zdecydował się na reformę posług (dawniej określanych jako święcenia niższe) i przyznał akolitom nowe miejsce w Kościele. Uczynił to w swoim dokumencie motu proprio Ministeria Quaedam z dnia 15 sierpnia 1972 roku. Obecnie akolitat nie jest zarezerwowany wyłącznie dla kandydatów do kapłaństwa i stanowi pewien „stopień” w hierarchii. Co więcej, papież przekazał akolitom część obowiązków, które wcześniej należały do subdiakonów, oraz przywrócił niektóre funkcje, które zostały im odebrane na przestrzeni wieków.

Akolita nie jest już traktowany jako duchowny, lecz stał się szczególnym sługą ołtarza. Jego misja obejmuje nie tylko posługiwanie w liturgii, ale również wsparcie dla chorych i cierpiących. Czerpiąc z Eucharystii, ma na celu rozwijanie szczerej miłości do potrzebujących.

Przed 11 stycznia 2021 roku ustanowionym akolitą, podobnie jak lektorem, mógł zostać jedynie mężczyzna. Papież Franciszek w motu proprio Spiritus Domini dopuścił do tych posług także kobiety.

Akolita ustanowiony

Ustanowienie w posłudze akolity

Posługę akolitatu udziela biskup lub wyższy przełożony zakonny, który jest prezbiterem. Działa to w odniesieniu do osób, nad którymi rozciąga się jego jurysdykcja. Podczas obrzędu przewodniczący liturgii odmawia modlitwę błogosławieństwa nad kandydatami: „Najłaskawszy Boże, Ty przez Jednorodzonego Syna Twojego powierzyłeś swojemu Kościołowi chleb życia, pobłogosław + tych naszych braci, wybranych do posługi akolitów. Spraw, aby gorliwie spełniając posługę przy ołtarzu i wiernie rozdzielając swoim braciom i siostrom chleb życia wiecznego, stale wzrastali w wierze i miłości ku zbudowaniu Twojego Kościoła. Przez Chrystusa Pana naszego.”

Po modlitwie, jako znak dopuszczenia do służby Eucharystii, kandydat otrzymuje z rąk celebransa patenę z chlebem lub kielich z winem. Przekazaniu pateny lub kielicha towarzyszy pouczenie: „Przyjmij naczynie z chlebem (lub: z winem) do sprawowania Eucharystii i postępuj tak, abyś mógł godnie służyć Kościołowi przy stole Pańskim.”

Kan. 1035 Kodeksu Prawa Kanonicznego wymaga, aby kandydat do święceń diakonatu przez co najmniej pół roku pełnił posługę lektora i akolity. Z tego powodu udzielenie posługi akolitatu jest stałym elementem formacji alumnów IV roku studiów seminaryjnych, a także kandydatów do diakonatu stałego.

Zadania akolity w liturgii

Akolita, ze względu na swoją posługę, ma pierwszeństwo w wykonywaniu szeregu funkcji podczas mszy świętej. Do typowych zadań akolitów należy:

• niesienie krzyża oraz świec w procesji wejścia;
• podawanie ksiąg, szczególnie mszału;
• pomoc w przyjmowaniu darów (gdy odbywa się procesja z darami) lub podawanie ich kapłanowi z kredencji;
• przygotowanie ołtarza (umieszczenie na nim korporału, puryfikaterza, palki, kielicha oraz mszału; w przypadku braku diakona – podanie celebransowi pateny z chlebem);
• asystowanie kapłanowi podczas okadzenia darów, krzyża i ołtarza (jeśli nie asystują diakoni);
• okadzanie kapłana i wiernych (gdy brak diakona);
• rozdzielanie Komunii Świętej (gdy brakuje odpowiedniej liczby wyświęconych szafarzy);
• puryfikowanie i porządkowanie naczyń liturgicznych po rozdzieleniu Komunii, lub po zakończeniu mszy.

Akolita ma prawo udzielać Komunii Świętej zarówno w trakcie mszy, jak i poza nią, może również zanosić ją chorym lub, w razie potrzeby, podać umierającemu jako wiatyk. Może to uczynić jedynie w sytuacjach, gdy kapłan lub diakon z powodu podeszłego wieku lub stanu zdrowia nie są w stanie tego zrobić, lub gdy liczba osób przystępujących do Komunii jest tak duża, że wydłużałoby to celebrację. Ustanowiony akolita jest zatem z urzędu nadzwyczajnym szafarzem Komunii Świętej (zwyczajnymi szafarzami są duchowni: biskup, prezbiter i diakon). Może także wystawiać Najświętszy Sakrament do adoracji, ale nie ma prawa błogosławić nim.

Często popełnianym błędem jest utożsamianie wszystkich nadzwyczajnych szafarzy Komunii Świętej z akolitami. Akolita jest z urzędu nadzwyczajnym szafarzem Komunii, ale jego zadania wykraczają poza samą liturgię. Inni nadzwyczajni szafarze Komunii są mianowani przez biskupów jedynie do pełnienia konkretnych ról w liturgii; mają niższe wymagania, są powoływani na określony czas i do posługiwania w konkretnej diecezji.

Charakterystycznym zadaniem akolity jest puryfikowanie naczyń liturgicznych podczas mszy w przypadku braku diakona.

Posługa akolity teoretycznie jest udzielana na całe życie. Ustanowiony akolita może zostać pozbawiony swoich liturgicznych uprawnień, a następnie przywrócony do posługi, jednak obrzęd ustanowienia w takiej sytuacji nie jest powtarzany. W przypadku alumna polskiego seminarium duchownego, wykonywanie uprawnień związanych z Eucharystią przez akolitę ulega zawieszeniu w momencie przerwania przez niego studiów seminaryjnych, o ile ordynariusz nie postanowi inaczej.

Strój liturgiczny ustanowionego akolity to alba (gdy jej krój tego wymaga, przepasana w talii cingulum – sznurem i uzupełniona humerałem, który zakrywa strój wokół szyi).

Zadania akolity poza liturgią

Akolita jest również wezwany do służby Kościołowi poza liturgią. Powinien angażować się przynajmniej w część z poniższych aspektów działalności chrześcijańskiej:

• adoracja Najświętszego Sakramentu w parafii;
• przygotowanie uroczystości liturgicznych w parafii;
• posługa wobec chorych;
• pomoc potrzebującym;
• organizowanie wolontariatu.

Akolita jako funkcja w liturgii

Gdy w liturgii nie uczestniczą ustanowieni akolici, lub gdy jest ich niewielu, część z zadań wymienionych powyżej jest powierzana innym odpowiednio przygotowanym świeckim, takim jak ministranci czy nadzwyczajni szafarze Komunii Świętej, w ramach zastępstwa.

Zobacz też

• akolutos – stanowisko urzędnicze w starożytnym Bizancjum
• św. Tarsycjusz
• św. Jan Zhang Jingguang
• subdiakon
• lektor
• katechista

Przypisy

Bibliografia

List Moto Proprio Ministeria Quedam papieża Pawła VI.

Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. KKBiDS, 2002. [dostęp 2012-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-16)]. (pol.).

Józef Michalik, Stefan Cichy: Instrukcja Episkopatu Polski w sprawie udzielania posługi lektora i akolity świeckim mężczyznom. [w:] Anamnesis 52 [on-line]. KKBiDS, 2007-10-02. [dostęp 2012-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).

Ceremoniał posług liturgicznych w Portalu Dominikańskiego Ośrodka Liturgicznego. liturgia.dominikanie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-30)].

G. Rzeźwicki, Od kandydata przez stopnie ministranta, funkcję lektora i ceremoniarza do animatora liturgicznego.