Akka (hebr. עכו, Akko; arab. عكا, Akka; ang. Akko; w językach zachodnioeuropejskich często nazywana Akra, fr. Saint-Jean-d’Acre) to miasto znajdujące się w Dystrykcie Północnym Izraela.
Akka jest jednym z najstarszych portowych miast, a jej historia sięga czasów epoki brązu. Dzięki swojemu strategicznemu położeniu, które umożliwiało łatwy dostęp do Palestyny, przez wieki pełniła funkcję istotnego portu. Miasto przechodziło różne fazy rozkwitu i upadku, zmieniając wielokrotnie swoich właścicieli. Największy rozkwit Akka osiągnęła na przełomie XII i XIII wieku, kiedy to była stolicą Królestwa Jerozolimskiego. Od XIX wieku jej znaczenie zaczęło maleć na rzecz pobliskiej Hajfy. W 2001 roku zespół zabytków Akki został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, a w 2008 roku do tej listy dodano lokalne sanktuarium bahaizmu. Akka jest jedynym miastem w Izraelu, które dwukrotnie znalazło się na liście światowego dziedzictwa UNESCO.
== Położenie ==
Akka leży na północnym krańcu Zatoki Hajfy, na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Znajduje się w północnej części równiny przybrzeżnej Izraela (32°55′44″N 35°04′35″E). W odległości 14 km na południe znajduje się portowa Hajfa. W pobliżu Akki znajdują się miejscowości Kafr Jasif i Dżudajda-Makr, moszaw Bustan ha-Galil oraz kibuce Szamerat, Bet ha-Emek i En ha-Mifrac.
=== Podział administracyjny ===
Akka znajduje się w Poddystrykcie Akki, w Dystrykcie Północnym.
== Środowisko naturalne ==
Miasto rozciąga się na płaskiej nadmorskiej równinie, z wyjątkiem wzgórza Tell Akka (100 m n.p.m.), które dominuje po wschodniej stronie. Stare Miasto Akki usytuowane jest na niewielkim półwyspie o długości i szerokości około 400 metrów. Na wschodzie znajdują się wzgórza Zachodniej Galilei, oddalone o 4 km.
=== Klimat ===
Akka ma klimat śródziemnomorski, charakteryzujący się gorącymi i wilgotnymi latami oraz chłodnymi, deszczowymi zimami. Wiosna trwa od marca, a lato zaczyna się w drugiej połowie maja. Średnia temperatura latem wynosi 26 °C, a zimą 12 °C. Opady śniegu są rzadkie, a najwięcej deszczu pada od października do kwietnia, z roczną sumą opadów wynoszącą 524 mm.
=== Wody ===
Z wschodnich wzgórz spływają strumienie do nadmorskiej równiny. Na wschód od miasta płynie strumień Akka, a w okolicy znajduje się zbiornik wody Szamerat. Po stronie północnej przepływa strumień Jasaf, zasilany strumieniami Jicchar i Zoch, natomiast na południu znajduje się rzeka Naaman, która zasila liczne stawy rybne.
== Demografia ==
Według danych Izraelskiego Centrum Danych Statystycznych z 2011 roku, Akka miała blisko 46,5 tys. mieszkańców, w tym 64,9% Żydów, 26,7% Arabów muzułmanów, 2,9% Arabów chrześcijan, 0,2% Druzów oraz 5,3% innych narodowości. Większość Arabów mieszka w Starym Mieście, otoczonym nowymi żydowskimi osiedlami. Akka znajduje się na 29. miejscu w Izraelu pod względem liczby ludności, a wskaźnik wzrostu populacji wyniósł w 2011 roku 0,2%.
Średnie miesięczne wynagrodzenie w 2009 roku wynosiło 5269 ILS (średnia krajowa 7070 ILS). W 2010 roku stopa bezrobocia wynosiła ponad 10% (średnia krajowa 6%), co stanowi wzrost o jeden procent w porównaniu do 2009 roku. Przez długi czas Akka zmagała się z problemem endemicznego bezrobocia, zwłaszcza wśród arabskiej części mieszkańców. Przyczyny tego zjawiska obejmują brak możliwości zatrudnienia, niski poziom wykształcenia zawodowego oraz utratę tradycyjnych źródeł utrzymania. Temat ten jest szerzej omówiony w sekcji „Gospodarka”.
Źródło danych: Central Bureau of Statistics.
== Historia ==
Pierwotna lokalizacja Akki od czasów starożytnych do epoki hellenistycznej znajdowała się na wzgórzu Tell Akka (100 m n.p.m.), położonym 2 km od brzegu Morza Śródziemnego. Badania archeologiczne ujawniły tu pozostałości kananejskiej osady rolniczej, datowane na III tysiąclecie p.n.e. Największy rozwój miasta miał miejsce w XIV i XIII wieku p.n.e., kiedy port morski utrzymywał kontakty handlowe z Cyprem oraz miastami nad Morzem Egejskim. Wtedy to pojawiły się pierwsze pisemne wzmianki o Akce, która została wymieniona na liście miast zdobytych przez faraona Tutmozisa III oraz w listach z Amarny. Na początku epoki żelaza osiedliły się tutaj Ludy Morza, a później Fenicjanie. W 725 roku p.n.e. Akka wzięła udział w buncie przeciwko asyryjskiemu królowi Salmanasarowi V, a w 722 roku p.n.e. znalazła się pod asyryjskim panowaniem. W 701 roku p.n.e. król asyryjski Sennacheryb zniszczył Akka, która jednak szybko została odbudowana i przeniesiona bliżej morza. W 586 roku p.n.e. miasto oraz port przeszły pod panowanie Babilonii. W 332 roku p.n.e. Akka została podbita przez wojska Aleksandra Macedońskiego, a następnie w 332 roku p.n.e. zmieniła nazwę na Antiochia Ptolemais. Po śmierci Aleksandra, w wyniku wojen diadochów, rejon Ptolemais znalazł się pod panowaniem dynastii Ptolemeuszy, a w 198 roku p.n.e. przeszedł w ręce Seleucydów. W 64 roku p.n.e. do Syrii wkroczyły rzymskie legiony Pompejusza, a Syria została przekształcona w prowincję rzymską. W czasach panowania Heroda Wielkiego miasto nie należało do jego królestwa, ale zainwestował on w jego rozwój. W czasach Nowego Testamentu Apostoł Paweł spędził w Ptolemais jeden dzień. Później Rzymianie utworzyli w mieście kolonię (C. Claudii Cæsaris). W 395 roku Syria z Ptolemais przeszła pod panowanie Bizancjum. Po klęsce armii cesarza Herakliusza w bitwie pod Jarmuk w 636 roku, a następnie po zdobyciu Jerozolimy przez muzułmanów w 638 roku, Ptolemais przeszło pod kontrolę Arabów i powrócono do używania nazwy Akko. W kolejnych latach miasto znajdowało się pod kontrolą Kalifatu Raszidun, Kalifatu Ummajjadów, Abbasydów, Fatymidów oraz Seldżuków. W 1099 roku, po osłabieniu Arabów w wyniku wewnętrznych konfliktów, krzyżowcy utworzyli Królestwo Jerozolimskie, a Akka stała się jego najważniejszym portem morskim. Po zdobyciu miasta przez krzyżowców w 1104 roku, rozpoczęto jego rozbudowę. Jednak w 1187 roku muzułmanie zajęli Akko bez walki. Po III wyprawie krzyżowej miało miejsce długotrwałe oblężenie (1189-1191), które zakończyło się odzyskaniem miasta przez krzyżowców. Od 1191 roku Akka stała się stolicą Królestwa Jerozolimskiego. W 1229 roku miasto przeszło pod opiekę Zakonu Rycerskiego Szpitalników, a gdy w 1244 roku muzułmanie zajęli Jerozolimę, Akka została ostatnią twierdzą krzyżowców. W 1258 roku miała miejsce bitwa morska pod Akką, po której miasto znalazło się pod wpływami Republiki Weneckiej. Ostatecznie, 6 kwietnia 1291 roku, Mamelucy zdobyli Akkę, a sułtan rozkazał zniszczenie miasta. W XVIII wieku, pod panowaniem tureckim, Jezzar Pasza odbudował mury miejskie oraz inne budynki. W 1799 roku Napoleon próbował zdobyć Akko, lecz po nieudanych szturmach musiał się wycofać. W 1831 roku Ibrahim Pasza zdobył miasto i uczynił z niego stolicę prowincji. Po bombardowaniu w 1840 roku przez flotę brytyjską, francuską i austriacką, Akka straciła znaczenie. W XIX wieku miasto stało się ośrodkiem bahaizmu, gdy Bahá’u’lláh był tam więziony. Akka uzyskała prawa miejskie w 1877 roku.
Podczas I wojny światowej miasto zajęły wojska brytyjskie. Po wojnie, w ramach mandatu brytyjskiego, Akka zaczęła się rozwijać, jednak jej znaczenie spadło na skutek otwarcia portu w Hajfie. W 1947 roku ONZ przyznało Akce status arabski, co zwiększyło obawy mieszkańców podczas konfliktów w Palestynie. W 1948 roku Akka została zajęta przez Hagana, a większość arabskich mieszkańców uciekła. Po wojnie, miasto zostało zasiedlone przez żydowskich imigrantów, a w latach 60. i 70. zbudowano nowe osiedla. W 2006 roku Akka ucierpiała podczas drugiej wojny libańskiej, a w 2008 roku miały miejsce zamieszki żydowsko-arabskie.
=== Nazwa ===
Pochodzenie nazwy „Akka” jest nieznane. W staroegipskich listach z Amarny występuje nazwa miasta w dwóch hieroglifach, które są spółgłoskami „CK”, odczytywanymi jako „Haca” lub „Aca”. Jeśli nazwa współczesnego miasta nie przetrwałaby, nie byłoby możliwe jej zidentyfikowanie. Język asyryjski zachował pisownię „Akk”. Ludowa etymologia, według żydowskiego komentarza, wskazuje na dwie wielkie powodzie, które miały miejsce za czasów biblijnego Enocha. W wyniku pierwszej powodzi, Bóg powiedział: Ad ko! (pol. „do tego miejsca!”), co miało się odnosić do wody. Z czasem nazwa „Ad ko” została skrócona do Akko. Istnieją także inne, mniej wiarygodne teorie na temat pochodzenia nazwy.
Grecy podali własną wersję związana z mitologią, twierdząc, że Herakles zatrzymał się tu w poszukiwaniu ziół leczniczych, stąd nazwa miasta pochodzi od greckiego słowa „Aka” oznaczającego leczenie. Grecy przemianowali miasto na Ptolemais, oddając cześć Ptolemeuszowi II. Po podboju muzułmańskim przywrócono pierwotną nazwę, a krzyżowcy pomylili ją ze starożytnym miastem Ekron, nazywając ją San Giovani d’Acri.
== Symbole ==
Herb Akki został przyjęty 30 października 1958 roku. Przedstawia lazurowy prostokąt z czerwoną tarczą, a nad nią oraz poniżej widnieje nazwa miasta w języku hebrajskim, angielskim i arabskim. Tarczę podzielono na cztery równe części, z których dwie mają tło czerwone, a dwie niebieskie. Górne lewe pole niebieskie przedstawia palmy i mury obronne, nawiązujące do murów Starego Miasta. Górne prawe pole czerwone ukazuje stary statek, co odnosi się do roli Akki jako portu. Dolne lewe pole czerwone symbolizuje przemysł i postęp naukowy, a dolne prawe pole niebieskie przedstawia mury obronne i morze, nawiązując do bogatej historii miasta.
== Polityka ==
Akka jest stolicą administracyjną Poddystryktu Akka. Urząd miejski znajduje się przy ulicy Hertsel, a obecnym burmistrzem jest Szymon Lankri. W pobliżu urzędu mieszczą się sądy i urzędy ochrony zdrowia. Utworzono Stowarzyszenie Rozwoju Społeczności Akki, które działa na rzecz współpracy między społecznościami i zmniejszania napięć społecznych.
=== Współpraca międzynarodowa ===
Akka nawiązała współpracę z innymi miastami poprzez umowy partnerskie.
== Architektura ==
Akka jest nowoczesnym miastem rozciągającym się wokół zabytkowego Starego Miasta, które zajmuje obszar o długości 3,5 km z północy na południe i 3 km ze wschodu na zachód. Stare Miasto znajduje się na półwyspie o długości 400 metrów, otoczone wodami Zatoki Hajfy i Morza Śródziemnego. Rozwój miasta został ograniczony przez mury obronne, a nowe osiedla powstały głównie na północ. Wschodnia część miasta to tereny cmentarzy, a południe zamyka wzgórze Tell Akka.
=== Zabytki ===
Od 1990 roku w Akce prowadzone są prace archeologiczne i konserwacyjne, nadzorowane przez Stowarzyszenie Rozwoju Starej Akki. Obszar Starego Miasta został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 2001 roku. System fortyfikacji Akki powstawał przez wieki, a współczesne mury, budowane w latach 1750–1814, mają kształt nieregularnego pięciokąta. Otaczają one Stare Miasto, a w niektórych miejscach są wzmocnione falochronem. Centralnym punktem jest cytadela wybudowana przez Jezzara Paszę, która była używana jako więzienie przez Brytyjczyków. W jej wnętrzu znajdują się podziemne pomieszczenia z czasów krzyżowców. W Starym Mieście zachowało się wiele zabytkowych budynków, w tym karawanseraje oraz zadaszone ulice targowe.
==== Akwedukty miejskie ====
Akka miała trzy akwedukty, które dostarczały wodę z pobliskich strumieni. Najstarszy z nich datowany jest na okres hellenistyczny. Drugi akwedukt zniszczono w 1799 roku, a trzeci, zbudowany w latach 1814-1815, służył przez 133 lata.
=== Dom Bahje i ogród bahaistów ===
W Akce znajduje się Dom Bahje, który jest ważnym ośrodkiem bahaizmu. W czasie, gdy Bahá’u’lláh był więziony w cytadeli, jego zwolennicy wykupywali posiadłości w mieście. Obiekt słynie z pięknych ogrodów i sanktuarium. W 2008 roku zespół świątyń bahaistów w Hajfie i Akce został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
== Kultura ==
Akka to miasto o bogatej wielokulturowości, w którym przeplatają się różne tradycje i wierzenia. W mieście działa Centrum Społeczności Żydowsko-Arabskiej, które prowadzi kluby młodzieżowe i projekty kulturalne, mające na celu przełamywanie barier między społecznościami. W Akce organizowane są liczne festiwale, m.in. Festiwal Izraelskiego Teatru Alternatywnego oraz Festiwal Oliwek, promujące lokalne tradycje.
== Media ==
W Akce funkcjonuje stacja radiowa Radio Akko.
== Edukacja i nauka ==
W mieście znajduje się 15 szkół podstawowych i 3 szkoły średnie. W 2010 roku uczęszczało do nich 8,7 tys. uczniów. W 2007 roku otwarto akademię studiów nad językami arabskimi, a w Akce znajduje się także College Zachodniej Galilei, oferujący studia wyższe. W mieście działa również szkoła morska, kształcąca kadry dla Izraelskiego Korpusu Morskiego.
== Turystyka ==
Turystyka jest kluczowym sektorem gospodarki Akki, przyciągającym turystów do zabytków Starego Miasta. W planach jest budowa sztucznej plaży oraz nowych hoteli wzdłuż nadmorskiej promenady. Biuro informacji turystycznej znajduje się w podziemnym mieście krzyżowców, organizując rezerwacje noclegów i wycieczki z przewodnikiem.
=== Szlaki turystyczne ===
W obrębie Starego Miasta wytyczono kilka szlaków turystycznych, w tym szlak żydowski, szlak murów obronnych oraz szlak Napoleona. Organizowane są także rejsy statkiem wycieczkowym wokół murów miejskich.
=== Baza noclegowa ===
W Akce znajdują się schroniska młodzieżowe oraz luksusowe hotele. Najdroższe obiekty znajdują się poza murami Starego Miasta, w tym Palm Beach Acre Hotel, oferujący szerokie zaplecze rekreacyjne.
== Religia ==
Akka jest miastem wieloreligijnym, zamieszkałym przez wyznawców judaizmu, islamu, chrześcijaństwa i bahaizmu. W mieście znajdują się liczne synagogi, meczety oraz kościoły. Najważniejszym meczetem jest al-Dżazzara, największy w Izraelu poza Jerozolimą, a wśród kościołów wyróżnia się franciszkański Kościół Terra Sancta.
== Sport i rekreacja ==
Akka oferuje liczne obiekty sportowe, w tym basen i kompleks kortów tenisowych. W mieście gra drużyna piłkarska Hapoel Akka, rozgrywająca mecze na nowym stadionie. Plaże w Akce są popularnymi miejscami dla sportów wodnych.
== Gospodarka ==
Akka borykała się z problemem bezrobocia, szczególnie wśród arabskiej społeczności. Przyczyny tego stanu są złożone, obejmując m.in. zamknięcie fabryk, automatyzację produkcji oraz spadek znaczenia miasta jako centrum handlowego. Rząd podjął działania mające na celu rozwój miasta i zwiększenie zatrudnienia. W ostatnich latach powstało wiele nowych zakładów, a także strefa przemysłowa dla firm high-tech.
== Infrastruktura ==
W Akce znajduje się posterunek policji oraz centrum medyczne, a najbliższy szpital znajduje się w Naharijji. W mieście istnieje dobrze rozwinięta sieć transportowa, w tym droga ekspresowa nr 4 oraz stacja kolejowa Akka, z której regularnie odjeżdżają pociągi do głównych miast Izraela.
=== Komunikacja miejska ===
W Akce kursują autobusy linii Egged, a na Starym Mieście nie ma potrzeby korzystania z transportu. Dworzec autobusowy obsługuje połączenia z całym krajem.
== Ludzie związani z Akką ==
=== Honorowi obywatele ===
Michael Strauss i Isaac Zuchman to honorowi obywatele Akki, uznawani za ich wkład w rozwój miasta.
== Uwagi ==
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Gaudenzio Governanti: I francescani in Acri. Gerusalemme: Franciscan Printing Press, 1958.
Peter MalcolmP.M. Holt Peter MalcolmP.M., BarbaraB. Czarska BarbaraB., Bliski Wschód od wypraw krzyżowych do 1517 roku, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1993.
Józef Flawiusz: Wojna żydowska. Jan Radożycki (tłum.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2010.
Andrew Humphreys, Neil Tilbury: Praktyczny Przewodnik – Izrael i terytoria palestyńskie. Bielsko-Biała: Optimus Pascal SA, 2000.
MosheM. Gil MosheM., EthelE. Broido EthelE., A History of Palestine, 634-1099, Cambridge: Cambridge University Press, 1992.
Věra Hrochová, Miroslav Hroch, Zdzisław Dobrzyniecki: Krzyżowcy w Lewancie: w obronie grobu Chrystusa. Warszawa: Wydawnictwo Ancher, 1992.
C.N. Johns N. Makhouly: Guide to Acre. Jerozolima: Government of Palestine, Department of Antiquities, 1946.
Andrzej Michałek: Wyprawy krzyżowe: Francuzi. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2004.
Andrew Sanger: Explorer Izrael. Warszawa: Grupa Wydawnicza Bertelsmann, 2000.
== Linki zewnętrzne ==
Zdjęcie satelitarne Akki. [w:] Google Maps [on-line]. [dostęp 2013-01-17].
Mapa Akki. [w:] Amudanan [on-line]. [dostęp 2013-01-17].
Mapa Akki. [w:] Akko Municipality [on-line]. [dostęp 2013-01-17].
Mapa Starego Miasta Akki. [w:] The Old Acre Development Company Ltd. [on-line]. [dostęp 2013-01-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-22)].
Galeria zdjęć Akki. [w:] Ian and Wendy Sewell [on-line]. [dostęp 2013-01-17].
Loading ...