Akiba Rubinstein

Akiba Rubinstein (urodzony 12 grudnia 1882 lub 1 grudnia 1880 w Stawiskach, zmarł 14 marca 1961 w Antwerpii) był polskim szachistą pochodzenia żydowskiego, uznawanym za jednego z najlepszych zawodników na świecie w pierwszych dekadach XX wieku, związanym z Łodzią.

Przyszedł na świat w Stawiskach, niedaleko Łomży, w rodzinie skromnego nauczyciela żydowskiego. Jego ojciec zmarł przed jego narodzinami, dlatego wychowaniem chłopca zajęli się jego dziadkowie ze strony ojca, planując wykształcić go w duchu religijnym, wysyłając go do szkoły rabinackiej.

Nauka i zajęcia zawodowe

Początkowo Akiba rozpoczął nauki judaistyczne, jednak w 1898 roku zrezygnował z nauki w jeszybocie i postanowił zostać profesjonalnym szachistą. Na początku swojej kariery grał w Białymstoku, gdzie szachy były rozgrywane głównie w kawiarniach i restauracjach, ponieważ w mieście nie istniał klub szachowy.

W 1901 roku przeniósł się do Łodzi, która, obok Warszawy, była jednym z najsilniejszych ośrodków szachowych w Polsce. To tam zwrócił na niego uwagę Chaim Janowski, co umożliwiło mu dalszy rozwój kariery w Łódzkim Towarzystwie Zwolenników Gry Szachowej.

Sukcesy

W 1903 roku, podczas wszechrosyjskiego turnieju szachowego w Kijowie, Akiba Rubinstein zajął piąte miejsce, wyprzedzając wielu czołowych rosyjskich szachistów.

W 1904 roku w meczu o mistrzostwo Łodzi pokonał znanego szachistę Henryka Salwego.

W 1906 roku zdobył wicemistrzostwo Rosji, a na międzynarodowym turnieju w Ostendzie zajął trzecie miejsce. W kolejnych latach odnosił kolejne sukcesy, zdobywając tytuły mistrzowskie w Karlsbadzie (1907), Wiedniu i Pradze (1908), Petersburgu (1909) oraz Warszawie (1910).

Uznawany był za jednego z pionierów nowoczesnej gry pozycyjnej.

W 1910 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie związał się z Warszawskim Towarzystwem Zwolenników Gry Szachowej, które zapewniło mu stałą pensję. Mimo zamieszkania w Warszawie, nadal reprezentował barwy Łódzkiego Towarzystwa Zwolenników Gry Szachowej.

Lata 1907-1912 to czas największych osiągnięć Akiby Rubinsteina. W 1907 roku wygrał silnie obsadzony turniej w Karlowych Warach, a w 1909 roku podzielił pierwsze miejsce na turnieju w Petersburgu. W 1910 roku, kiedy Carl Schlechter toczył bój o mistrzostwo świata przeciwko Emanuelowi Laskerowi, Rubinstein był uważany przez wielu za najsilniejszego szachistę na świecie. W tamtych czasach pretendent do tytułu mistrza świata musiał dysponować dużą sumą pieniędzy na organizację meczu oraz nagrody, a mistrz sam wybierał sobie przeciwnika. Z tego powodu Rubinstein nigdy nie miał okazji zagrać o tytuł mistrza świata, mimo że uważano go za jednego z najwybitniejszych szachistów w historii.

Przez całe życie zmagał się z problemami zdrowotnymi, cierpiąc na antropofobię, czyli lęk przed ludźmi. Był świadomy swoich zaburzeń psychicznych i starał się z nimi walczyć, osiągając różne rezultaty w różnych okresach swojego życia.

W 1912 roku Rubinstein odniósł niezwykły sukces, wygrywając pięć znaczących międzynarodowych turniejów w ciągu jednego roku: w San Sebastián, Pieszczanach, Wrocławiu, Warszawie i Wilnie. Takie osiągnięcie nigdy wcześniej się nie zdarzyło. Pięćdziesiąt lat później Bent Larsen wygrał pięć turniejów z rzędu, jednak zajęło mu to trzy lata. Ostatecznie seria Rubinsteina pozostaje nieosiągalnym rekordem do dziś.

W tym czasie jego problemy psychiczne nasilały się. Skarżył się na uciążliwą muchę, która przeszkadzała mu w skupieniu się podczas rozgrywek. Odwiedziny w jego domu były trudne, ponieważ jego żona ostrzegała gości, aby nie zostawali zbyt długo, ponieważ mógł w pewnym momencie opuścić pokój przez okno.

Do 1914 roku Rubinstein miał jeszcze nadzieję na rozegranie meczu o mistrzostwo świata, ale wybuch I wojny światowej zniweczył wszystkie jego plany. Po wojnie kontynuował uczestnictwo w prestiżowych turniejach, lecz z mniejszym powodzeniem niż wcześniej. W latach dwudziestych jednak powrócił do formy i w 1922 roku wygrał silny turniej w Wiedniu, zdobywając przewagę 1½ punktu nad Ksawerym Tartakowerem. W pokonanym polu pozostawili m.in. Siegbert Tarrasch, Géza Maróczy, Aleksandr Alechin oraz Richard Réti. W kolejnych dziesięciu latach uczestniczył w wielu turniejach, zawsze zajmując czołowe lokaty. W 1930 roku prowadził polską drużynę do zwycięstwa na III szachowej olimpiadzie w Hamburgu, przyczyniając się do zdobycia drużynowego mistrzostwa świata. Osobiście zdobył nagrodę za najlepszy wynik indywidualny (13 zwycięstw, 0 porażek, 4 remisy). Rok później, w Pradze, polska drużyna zajęła drugą pozycję, a Rubinstein był już w gorszej formie. Po 1932 roku nie wziął udziału w żadnym turnieju, ponieważ choroba, z którą walczył przez całe życie, w końcu przeważyła.

W 1926 roku wyjechał na stałe z Polski, początkowo osiedlając się na kilka miesięcy w Berlinie, a następnie na stałe w Belgii, zachowując polskie obywatelstwo. W 1927 roku wystąpił w finale indywidualnych mistrzostw Polski, zdobywając złoty medal.

Zgodnie z retrospektywnym systemem Chessmetrics, najwyższy ranking osiągnął w czerwcu 1913 roku, uzyskując 2789 punktów, co dało mu pierwsze miejsce na świecie. W 1950 roku Międzynarodowa Federacja Szachowa przyznała mu tytuł arcymistrza za osiągnięcia z przeszłości.

Schyłek życia

Podczas II wojny światowej ukrywał się w szpitalu psychiatrycznym Jean Titeca w Schaerbeek. Po wojnie całkowicie zaprzestał gry w szachy. Zapomniany, od 1954 roku, po śmierci żony, przebywał w domu starców w Brukseli. W trakcie remontu placówki został przeniesiony, wraz z innymi pensjonariuszami, do Antwerpii, gdzie zmarł 14 marca 1961 roku. Został pochowany w Wezembeek-Oppem w Brabancji Flamandzkiej, na cmentarzu gminy miejskiej Etterbeek.

Znaczenie dla światowego życia szachowego

Rubinstein jest obecnie uznawany za jednego z największych klasyków szachów, mimo że nie pozostawił po sobie żadnych artykułów ani książek, a także niewiele notatek. Jego osiągnięcia są znane głównie z zapisów partii oraz wspomnień współczesnych mu osób. Wiele wariantów szachowych otwarć nosi nazwy związane z Rubinsteinem (np. obrona Nimzowitscha – wariant Rubinsteina). W gambicie hetmańskim znajduje się kilka głównych wariantów nazwanych jego nazwiskiem.

Upamiętnienie

W Polsce, w Polanicy-Zdroju, od 1963 roku odbywa się Międzynarodowy Festiwal Szachowy im. Akiby Rubinsteina. W 2010 roku Europejska Unia Szachowa ogłosiła rok 2012 „Rokiem Akiby Rubinsteina”. W 2011 roku w Polanicy-Zdroju odsłonięto pomnik – ławeczkę Rubinsteina. W 2019 roku w Stawiskach, w centralnym punkcie miasta, w ramach upamiętnienia, odnowiony park ma podłoże w kształcie szachownicy oraz ustawiono stoły do gry w szachy.

Przypisy

Bibliografia

Jacek Gajewski, Jerzy Konikowski: Akiba Rubinstein. Warszawa: Wydawnictwo RM, 2017.
Polski Słownik Biograficzny (A. Essen).
Mała encyklopedia sportu. Warszawa 1987.
Władysław Korcz, Akiba Rubinstein. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1989.
Księga Jubileuszowa Łódzkiego Towarzystwa Zwolenników Gry Szachowej XXXV 1903–1938, Łódź 1938.
W. Litmanowicz, J. Giżycki, „Szachy od A do Z”, tom II, Warszawa 1987, s. 1045–1048.
Bill Price: Historia szachów w 50 ruchach. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Alma-Press 2021. Tłum. z angielskiego: Jerzy J. Malinowski.
Magdalena Prokopowicz (red.): Żydzi polscy. Historie niezwykłe. Warszawa: Demart, 2010, s. 268–270.
Akiba Rubinstein 12.12.1882 – 14.03.1961. akibarubinstein.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-30)].
Akiba Rubinstein: Wielki polski arcymistrz. polbase.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-06)].