Akcja Wyborcza Solidarność

Akcja Wyborcza Solidarność (AWS)

Akcja Wyborcza Solidarność (AWS) to centroprawicowe ugrupowanie polityczne, które zostało utworzone 8 czerwca 1996 roku. Rządziło w Polsce w latach 1997–2001, a jego założycielem był Marian Krzaklewski. AWS zjednoczyło wiele grup o zróżnicowanych poglądach, głównie z obszaru chrześcijańskiej demokracji i centroprawicy. Od 10 listopada 1997 do 6 czerwca 2000 roku, AWS tworzyła koalicję z Unią Wolności, a potem, po odejściu UW, rządziła jako rząd mniejszościowy do 19 października 2001 roku. Przewodniczącym AWS oraz Klubu Parlamentarnego był Marian Krzaklewski, a premierem z ramienia koalicji Jerzy Buzek, który uzyskał wotum zaufania 11 listopada 1997 roku.

Historia

Geneza

Akcja Wyborcza Solidarność została założona 8 czerwca 1996 roku. Jej powstanie miało na celu m.in. integrację ugrupowań postsolidarnościowych w szerokim bloku wyborczym. Inicjatorem była NSZZ „Solidarność”, która zawarła porozumienie z prawicowymi i antykomunistycznymi stowarzyszeniami. Ugrupowanie działało jako koalicja partii związanych z NSZZ „Solidarność”, mając na celu stworzenie alternatywy dla SLD-PSL. Na początku były prezydent Lech Wałęsa pozytywnie odnosił się do nowej koalicji.

Wybory parlamentarne w 1997 i początek rządów

Komitet Akcji Wyborczej Solidarność zwyciężył w wyborach parlamentarnych w 1997 roku, zdobywając 4 427 373 głosy, co stanowiło 33,83% głosów ważnych i zapewniło 201 mandatów w Sejmie. AWS zdobyła również 51 mandatów w Senacie, co dawało jej bezwzględną większość w drugiej izbie. To zwycięstwo umożliwiło utworzenie koalicyjnego rządu z Leszkiem Balcerowiczem (UW) jako wicepremierem i ministrem finansów. Przedstawiciele AWS objęli stanowiska marszałków Sejmu (Maciej Płażyński) oraz Senatu (Alicja Grześkowiak). W 1997 roku powstała partia Ruch Społeczny AWS, która stała się kluczowym elementem Akcji. Wewnątrz klubu AWS powstały zespoły parlamentarne reprezentujące różne nurty polityczne: Zespół Ruchu Społecznego AWS (przewodniczący Mieczysław Szczygieł), Zespół Chrześcijańsko-Demokratyczny (przewodniczący Paweł Łączkowski), Zespół Konserwatywno-Ludowy (przewodniczący Aleksander Hall) oraz Zespół Chrześcijańsko-Narodowy (przewodniczący Stefan Niesiołowski).

Początkowe konflikty wewnętrzne

W wyniku konfliktów wewnętrznych w 1998 roku z koalicji wykluczona została Konfederacja Polski Niepodległej – Obóz Patriotyczny, po tym jak przywódca tego ugrupowania, Adam Słomka, został usunięty z Klubu Parlamentarnego AWS. Również Jan Łopuszański, który wraz z innymi posłami utworzył koło Porozumienie Polskie, został wykluczony. Obaj politycy sprzeciwiali się decyzjom koalicji AWS-UW, które były niezgodne z programem wyborczym AWS.

Wybory samorządowe w 1998

W wyborach samorządowych w 1998 roku AWS zdobyła 10 613 mandatów radnych (342 radnych wojewódzkich, 3130 radnych powiatowych i 7141 radnych gminnych). W tych wyborach uczestniczyły również inne ugrupowania prawicowe, takie jak Ruch Patriotyczny „Ojczyzna” oraz Stowarzyszenie „Rodzina Polska”.

2000

W czerwcu 2000 roku Unia Wolności zakończyła koalicję z AWS.

Kandydatem AWS w wyborach prezydenckich został przewodniczący AWS Marian Krzaklewski, jednak jego kandydatura nie była powszechnie akceptowana w AWS – wielu działaczy SKL popierało Andrzeja Olechowskiego. Krzaklewski zdobył 2 739 621 głosów, co stanowiło 15,57% głosów ważnych, zajmując trzecie miejsce spośród 12 kandydatów. Po tej porażce, 23 grudnia 2000 roku, zrezygnował z funkcji przewodniczącego AWS, przekazując ją Jerzemu Buzkowi (formalnie 10 stycznia 2001).

W tym samym dniu zmieniono status AWS na federację, której członkami były:

Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” (przewodniczący Marian Krzaklewski)
Ruch Społeczny Akcji Wyborczej Solidarność (przewodniczący Jerzy Buzek)
Porozumienie Polskich Chrześcijańskich Demokratów (przewodniczący Antoni Tokarczuk)
Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe (przewodniczący Jan Rokita)
Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe (przewodniczący Stanisław Zając)

Dekompozycja AWS i nowe ugrupowania

18 marca 2001 roku SKL opuściło Federację AWS, biorąc udział w tworzeniu Platformy Obywatelskiej (podobnie jak Maciej Płażyński, który opuścił RS AWS). 15 maja Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność” zdecydowała o wycofaniu związku zawodowego z Federacji AWS i zaniechaniu udziału w jakiejkolwiek strukturze politycznej.

Działacze związani z Lechem Kaczyńskim utworzyli Prawo i Sprawiedliwość na bazie Porozumienia Centrum, współpracując z Przymierzem Prawicy. Część narodowców z list AWS (jak działacze Porozumienia Polskiego czy Gabriel Janowski, który w 2001 roku utworzył Przymierze dla Polski) rozpoczęła współpracę z Ligą Polskich Rodzin.

Na koniec kadencji klub AWS liczył 134 posłów i 50 senatorów.

Akcja Wyborcza Solidarność Prawicy

Akcja Wyborcza Solidarność Prawicy to koalicja wyborcza, która została powołana 24 maja 2001 roku i wystartowała w wyborach parlamentarnych 23 września 2001 roku. W jej skład wchodziły:

Ruch Społeczny Akcja Wyborcza Solidarność – 354 kandydatów
Porozumienie Polskich Chrześcijańskich Demokratów – 162 kandydatów
Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe – 143 kandydatów
Konfederacja Polski Niepodległej – 43 kandydatów
pozostałe ugrupowania i bezpartyjni – 24 kandydatów

Łącznie AWSP wystawiła 726 kandydatów do Sejmu RP. Od 24 maja 2001 do 19 lipca 2001 w skład koalicji AWSP wchodził również Ruch Odbudowy Polski, który ostatecznie wystartował do Sejmu głównie z list Ligi Polskiej Rodzin.

AWSP wystawiła także 38 kandydatów do Senatu RP w ramach szerszej koalicji Blok Senat 2001 (współtworzonej z PO, PiS, UW i ROP).

Wybory parlamentarne w 2001

W wyniku wyborów parlamentarnych w 2001 roku lista AWSP uzyskała 729 207 głosów, co stanowiło 5,60% głosów ważnych. Z tego powodu nie zdobyła mandatów poselskich, ponieważ nie przekroczyła progu wyborczego wynoszącego 8% dla koalicji. Natomiast AWSP zdobyła 7 mandatów senatorskich z ramienia Bloku Senat 2001.

Dalsze losy środowiska AWS

Senatorowie, którzy zostali wybrani jako kandydaci AWSP, przystąpili do klubu Blok Senat 2001 i pozostali w nim do końca kadencji (2005). Po przegranych wyborach w 2001 roku, część dawnych polityków AWS przeszła do Platformy Obywatelskiej, a wielu związało się z Prawem i Sprawiedliwością. W 2002 roku SKL i PPChD połączyły się w jedną partię (SKL – Ruch Nowej Polski), a Ruch Społeczny AWS zmienił nazwę na „Ruch Społeczny”. W 2004 roku powstała Partia Centrum, która istniała do 2008 roku. W 2003 roku powstały inne partie współtworzone przez dawnych działaczy AWS: Republikańska Partia Społeczna, Inicjatywa dla Polski oraz Suwerenność-Praca-Sprawiedliwość (wszystkie zakończyły działalność w latach 2005–2006). ZChN funkcjonowało do 2010 roku. Reaktywowane w 2007 roku SKL weszło w 2014 roku w skład Polski Razem, przekształconej w 2017 roku w Porozumienie. W tych partiach znalazło się wielu dawnych działaczy AWS, a także w Polsce Plus (2010), PJN (2010–2014), Solidarnej/Suwerennej Polsce (2012–2024) oraz Partii Republikańskiej (2021–2023). Grupa dawnych działaczy AWS, związana z Markiem Biernackim (Konserwatyści), wstąpiła do powstałej w 2019 roku Koalicji Polskiej (skupionej wokół PSL) i w 2022 roku założyła w jej ramach partię Centrum dla Polski.

Założenia programowe

Zagadnienia ustrojowe

AWS opowiadała się za decentralizacją państwa, wzmacniając samorządy terytorialne, gospodarcze i zawodowe, przy czym gmina miała być podstawą samorządu. Postulowano również przywrócenie równowagi między różnymi rodzajami władzy oraz wprowadzenie ostateczności orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. AWS chciała, aby 2/3 posłów było wybieranych w okręgach jednomandatowych, wprowadzenia lustracji kandydatów na kluczowe stanowiska państwowe oraz organizacji konkursów na wybór urzędników. Podejmowano też nieudaną próbę przegłosowania ustawy o dekomunizacji, która miała objąć wszystkich członków PZPR oraz osoby bezpartyjne, które pełniły funkcje ministrów i wojewodów w PRL.

Program gospodarczy

AWS postulowała reformę polityki podatkowej, dążąc do ograniczenia wysokości podatków i zmniejszenia roli państwa w redystrybucji dochodów. Planowano uproszczenie zasad obliczania podatków, które miały być prorodzinne. Podstawą opodatkowania miała być suma dochodów podzielona przez liczbę członków rodziny, a podatki miały być nakładane wyłącznie ustawą. AWS chciała również unowocześnienia i przebudowy polskiego rolnictwa, opartego na gospodarstwach rodzinnych. Polityka kredytowa, interwencyjna oraz kształtowanie cen miały wspierać rozwój gospodarstw, inwestycje w rolnictwie oraz cywilizacyjną przebudowę wsi, a także ochronę polskiego rolnictwa przed nieuczciwą konkurencją z zagranicy.

W programie gospodarczym koalicja zapowiadała reformę polityki podatkowej, zmniejszenie obciążeń podatkowych i utrzymanie zerowej stawki VAT na książki i prasę.

Polityka zagraniczna

AWS opowiadała się za jak najszybszą integracją z Unią Europejską i NATO na równych prawach, postulując stworzenie Europy Ojczyzn.

Kwestie społeczne

W kwestiach społecznych AWS miała konserwatywne podejście, uznając naród za rodzinę rodzin. Społeczeństwo miało być silne dzięki energii, zorganizowaniu i pracy obywateli oraz ich niezależnych organizacji. Podstawą ładu Rzeczypospolitej miało być prawo naturalne, w tym prawo do życia od poczęcia do naturalnej śmierci, prawo do wolności i prawo do własności prywatnej.

Realizacja programu AWS

Oprócz realizacji własnego programu, AWS podjęła się wprowadzenia w życie czterech reform w koalicji z Unią Wolności, które weszły w życie 1 stycznia 1999 roku.

Reforma administracyjna

Reforma administracyjna zakładała przywrócenie trzystopniowego poziomu administracji publicznej. Liczba województw została zredukowana z 49 do 16. Początkowo projekt AWS przewidywał podział kraju na 12 województw oraz przywrócenie szczebla powiatowego w samorządzie. Propozycja SLD zakładająca podział na 17 województw nie uzyskała większości w Sejmie. Ostatecznie, 18 lipca koalicja AWS-UW, przy wsparciu SLD, zgodziła się na podział kraju na 16 województw, co zostało wdrożone.

Reforma systemu oświaty

Reforma, która rozpoczęła się 1 września 1999 roku (de facto od 26 czerwca, kiedy wystawiono świadectwa końcowe dla uczniów klas VI i VIII), doprowadziła do przekształcenia dwustopniowego systemu szkolnictwa w strukturę trzystopniową. Nauka w szkole podstawowej została skrócona z 8 do 6 lat, wprowadzono 3-letnie gimnazjum, 3-letnie licea profilowane oraz czteroletnie technika. W liceach nauka została skrócona do 3 lat, a także wprowadzono zewnętrzne egzaminy końcowe na każdym etapie edukacji.

Reforma służby zdrowia

Reforma służby zdrowia polegała na utworzeniu 16 kas chorych, które miały zastąpić scentralizowany system. Celem reformy było przekazywanie środków finansowych tym kasom, w których pacjenci decydowali się na leczenie. Niestety, nieudolne wprowadzenie reformy zwiększyło biurokrację, prowadząc do chaosu i niezadowolenia społecznego. W 2001 roku koalicja SLD-PSL-UP zlikwidowała kasy chorych i powołała w ich miejsce Narodowy Fundusz Zdrowia.

Reforma ubezpieczeń emerytalnych

Reforma ubezpieczeń emerytalnych polegała na wprowadzeniu III filarów. Pierwszym filarem stał się Zakład Ubezpieczeń Społecznych, drugim – Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE), który stał się obowiązkowy dla osób urodzonych po 1 stycznia 1969 roku. III filar był całkowicie dobrowolny, stanowiąc uzupełnienie emerytury z I i II filaru. W latach 1999–2011 wysokość składki przekazywanej do OFE wynosiła 7,3%, a od 1 maja 2011 roku obowiązkowa składka wyniosła 2,3%. W latach 2013–2018 składka na OFE miała wzrosnąć do 3,5%.

Skutki polityczne i gospodarcze rządów

Krytycy twierdzili, że cztery reformy były odstąpieniem od realizacji programu AWS, co przyczyniło się do porażki wyborczej i utraty reprezentacji w Sejmie po wyborach w 2001 roku. Rządy koalicji AWS-UW wpłynęły na spowolnienie wzrostu gospodarczego oraz znaczny wzrost deficytu budżetowego, prowadząc do powstania tzw. dziury Bauca. Większość postulatów wyborczych AWS nie została zrealizowana.

Ugrupowania tworzące AWS

W skład AWS wchodziło wiele ugrupowań, które stopniowo się łączyły. Należały do nich zarówno partie, jak i organizacje niepartyjne. W wyborach w 1997 roku przedstawiciele partii takich jak Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe, Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe, Porozumienie Centrum, Konfederacja Polski Niepodległej – Obóz Patriotyczny, Partia Chrześcijańskich Demokratów, Ruch Stu, Polskie Stronnictwo Ludowe – Porozumienie Ludowe, Zjednoczenie Polskie, Koalicja Konserwatywna, Chrześcijańska Demokracja – Stronnictwo Pracy, Ruch dla Rzeczypospolitej – Obóz Patriotyczny, Stronnictwo Demokracji Polskiej oraz Prawica Narodowa zdobyli mandaty. Najwięcej przedstawicieli wprowadził Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”.

Do ugrupowań, które uzyskały mandaty poselskie z list AWS, należały także organizacje niepartyjne, takie jak Polska Federacja Stowarzyszeń Rodzin Katolickich, Ruch „Solidarni w Wyborach” (później przekształcony w partię), Liga Krajowa, Krajowy Zespół Elekcyjny, Nowa Polska, Stowarzyszenie „Rodzina Polska”, Instytut Lecha Wałęsy (z którego ramienia mandaty uzyskali członkowie partii ChDRP), Niezależne Zrzeszenie Studentów, Forum Samorządowe, Liga Miejska, NSZZ „Solidarność” RI, Liga Republikańska, Związek Sybiraków, Stowarzyszenie „Integracja Europy”, Gdański Komitet Obywatelski czy Unia Laikatu Katolickiego.

Innymi ugrupowaniami związanymi z AWS były partie Forum Polskie, Koalicja Ludowo-Niepodległościowa, Partia Przymierza Narodowego, Partia Victoria, Polska Partia Ekologiczna – Zielonych, Polskie Stronnictwo Kresowe, Porozumienie Centrum – Inicjatywa Integracyjna, Polskie Stronnictwo Ludowe (Mikołajczykowskie) oraz Stronnictwo Polityki Realnej, a także inne organizacje, takie jak Blok Młodych (utworzony w 1995 roku na bazie Młodzieżowych Sztabów Wyborczych Lecha Wałęsy, istniał do 2001), Konfederacja Republikanów, Krajowa Konferencja Komitetów Obywatelskich, Młodzieżowy Komitet Akcji Wyborczej Solidarność, Ruch Wspierania AWS, Obywatelski Ruch Patriotyczny, Polski Ruch Patriotyczny, Polski Związek Zachodni, Polskie Forum Patriotyczne, Ruch Opcji Ludowo-Agrarnych „Rola” czy Związek Zawodowy „Kontra”.

Tuż po wyborach w 1997 roku powołano partię Ruch Społeczny Akcja Wyborcza Solidarność, do której przystąpiło wielu działaczy AWS, a która wchłonęła kilka mniejszych partii, stając się najsilniejszym podmiotem koalicji.

Symbolika

Logotypem AWS był czerwony napis „AWS” z flagą Polski wystającą z litery „W”, otoczony granatowym napisem „Akcja Wyborcza Solidarność”.

Struktura

Najwyższą władzę w AWS stanowiła Rada Krajowa, na czele której stał przewodniczący. Władzę wykonawczą sprawował Zespół Koordynacyjny. Struktura terenowa obejmowała 16 oddziałów regionalnych, odpowiadających liczbie województw.

Poparcie w wyborach

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013. ISBN 978-83-240-2130-7.

Krystyna Anna Paszkiewicz: Partie i koalicje polityczne III Rzeczypospolitej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004. ISBN 83-22924933.