Akcja Werwolf

Akcja Werwolf (niem. Aktion Werwolf, pol. Akcja Wilkołak) to operacja pacyfikacyjno-wysiedleńcza, która miała miejsce na Zamojszczyźnie w czerwcu i sierpniu 1943 roku. W jej ramach wysiedlono od 30 do 60 tys. Polaków z 171 wsi. Działania te były jednymi z najokrutniejszych, jakie przeprowadziła niemiecka administracja w tym regionie, mając na celu całkowite „oczyszczenie terenu” z Polaków, aby umożliwić kolonizację przez Niemców i Ukraińców.

Cel akcji

Akcja była praktyczną realizacją nazistowskiego planu Generalplan Ost, który zakładał zdobycie „przestrzeni życiowej” dla Niemców. Jej głównym celem było całkowite wysiedlenie ludności polskiej z Zamojszczyzny i osiedlenie tam Niemców. Była to już trzecia próba niemieckiej kolonizacji tych terenów w czasie okupacji. Niemcy planowali otoczyć zasiedlane wioski pasem miejscowości zamieszkiwanych przez Ukraińców (w ramach akcji Ukraineraktion) oraz volksdeutschów, tworząc strefę ochronną, która miała chronić „rasę panów” przed ewentualnymi atakami polskich partyzantów. Docelowo Niemcy planowali wysiedlić około 30 000 osób podczas szeroko zakrojonych działań przeciwpartyzanckich i pacyfikacyjnych.

Siły niemieckie

Operacja była przeprowadzona na niespotykaną dotąd w okupowanej Polsce skalę. W akcji uczestniczyły 154. i 174. dywizje rezerwowe Wehrmachtu, bataliony siedmiu pułków policji, dywizjony policji konnej, zmotoryzowane bataliony żandarmerii, bataliony „Ostlegionów”, a nawet eskadry lotnictwa. W sumie zaangażowano około 10 000 żołnierzy Wehrmachtu, a także znaczne siły żandarmerii wojskowej, SS oraz pomocniczą policję ukraińską.

Przebieg akcji

Przygotowania do akcji zakończono pod koniec maja 1943 roku, jednak działania rozpoczęto dopiero w czerwcu po ściągnięciu dodatkowych jednostek Wehrmachtu pod dowództwem Odilo Globocnika. Wzmocnienie sił niemieckich było odpowiedzią na częściowe sukcesy wcześniejszych akcji pacyfikacyjnych, którym stawili opór polscy partyzanci w tzw. powstaniu zamojskim. Akcja Werwolf rozpoczęła się w nocy z 23 na 24 czerwca 1943 roku, kiedy to jednostki Wehrmachtu i policji zaatakowały gminę Aleksandrów. Żołnierze niemieccy chwytali ludność cywilną, podpalali gospodarstwa i mordowali mężczyzn, którzy nie zdążyli uciec do lasów. Ujęte kobiety i dzieci transportowano do obozów przejściowych w Zamościu, Zwierzyńcu i Budzyniu, gdzie po selekcji rasowej przekazywano je do obozów koncentracyjnych lub deportowano do pracy przymusowej w III Rzeszy. Dzieci uznane za aryjskie trafiały do niemieckich rodzin adopcyjnych, gdzie miały być poddane germanizacji.

Akcja Werwolf była powiązana z inną operacją o kryptonimie Akcja Ukraińska (niem. Ukraineraktion), w ramach której na teren powiatu hrubieszowskiego przesiedlono około 7 tys. Ukraińców, którzy mieli stanowić tymczasową strefę ochronną dla niemieckich kolonii w Rzeszowszczyźnie. Działania te spowodowały poważne napięcia między Ukraińcami a Polakami, co doprowadziło do walk między tymi grupami narodowościowymi.

W trakcie akcji Werwolf miały miejsce liczne morderstwa, rabunki i gwałty na ludności cywilnej. Egzekucje jako narzędzie masowego terroru były przeprowadzane w tzw. Rotundzie Zamojskiej, gdzie zamordowano około 8000 osób. Ogółem wysiedlono od 30 do 60 tys. osób z 171 wsi w powiatach: biłgorajskim, tomaszowskim, zamojskim i hrubieszowskim. Większość z tych osób trafiła do obozów koncentracyjnych, m.in. w Lublinie na Majdanku. 4454 dzieci zostało wywiezionych do III Rzeszy, gdzie poddano je germanizacji. Działania niemieckich władz okupacyjnych w latach 1941–1943 w zakresie wysiedlania ludności polskiej z Zamojszczyzny były częścią szerokiego planu kolonizacji terenów Europy Środkowowschodniej. W latach 1939–1944 wysiedlono z tych obszarów około 110 tys. Polaków z 297 wsi.

W związku z akcjami odwetowymi ze strony partyzantów oraz trudną sytuacją Niemców na froncie wschodnim, przesiedlenia zostały zawieszone w połowie lipca 1943 roku. W wyniku szeregu działań partyzanckich, Niemcy postanowili dokończyć akcję po wojnie. Zmiany w dowództwie, w tym sprzeciw gubernatora Hansa Franka, który odwołał Odilo Globocnika, przyczyniły się do tego. Zastąpił go Jakob Sporrenberg, który w zimie i wiosną 1944 roku nadzorował wielkie akcje pacyfikacyjne w dystrykcie lubelskim GG.

Przypisy

Bibliografia

Czesław Madajczyk: „Zamojszczyzna – Sonderlaboratorium SS”, Warszawa 1977.

Jacek Wołoszyn: „Reakcja prasy konspiracyjnej na wydarzenia w Zamojskiem z lat 1942-1943”, „Pamięć i Sprawiedliwość” Nr..2 (2)/2002, Instytut Pamięci Narodowej.

Zygmunt Klukowski: Zamojszczyzna 1918-1943, red. Barbara Odnous, red. Agnieszka Knyt, Warszawa: Ośrodek Karta, 2008, ISBN 978-83-88288-92-0, OCLC 751399950. Brak numerów stron w książce.