Akcja w Pińsku – zbrojna operacja Armii Krajowej, mająca miejsce 18 stycznia 1943 r., podczas której uwolniono około 43 więźniów przetrzymywanych w pińskim więzieniu.
Historia
W okresie II wojny światowej Pińsk początkowo znalazł się w sowieckiej strefie okupacyjnej, jednak po 22 czerwca 1941 r. został zajęty przez wojska III Rzeszy.
Miasto oraz jego okolice były obszarem działalności Armii Krajowej. Trzech żołnierzy AK: kpt. Alfred Paczkowski ps. „Wania”, por. Mieczysław Eckhardt ps. „Bocian” i st. strzelec Piotr Downar ps. „Azor” w listopadzie 1942 r. otrzymało zadanie wysadzenia mostu na rzece Horyń. 20 listopada, podczas zwiadu w rejonie mostu, Alfred Paczkowski wpadł na zamarzniętą rzekę, na której załamał się lód, co skutkowało złamaniem nogi. Jego towarzysze ukryli go w nieczynnym budynku smolarni, a sami udali się do Dawidgródka po pomoc, gdzie zostali aresztowani przez Niemców. Przy aresztowanych znaleziono sprzęt dywersyjny, w tym miny kolejowe oraz angielską radiostację. Paczkowski został później odkryty przez ukraińskich partyzantów i również aresztowany.
Uwięzieni trafili do pińskiego więzienia Gestapo, gdzie poddano ich brutalnym przesłuchaniom. Dowództwo AK dowiedziało się o ich aresztowaniu dopiero w połowie grudnia i natychmiast podjęto decyzję o próbie ich uwolnienia. Kluczowe było uwolnienie Alfreda Paczkowskiego, który był dowódcą III odcinka „Wachlarza” i posiadał cenne informacje dotyczące działalności podziemia. Rozważano różne scenariusze, w tym zapłacenie łapówki w wysokości 60 tys. Reichsmarek. Ostatecznie zdecydowano się na przeprowadzenie akcji zbrojnej. Dowódcą akcji wyznaczono por. Jana Piwnika ps. „Donat”, cichociemnego. W skład grupy weszli także inni cichociemni: por. Jan Rogowski ps. „Czarka”, por. Wacław Kopisto ps. „Kra”, ppor. Michał Fijałka ps. „Kawa” oraz żołnierz warszawskiego podziemia, pchor. Zygmunt Sulima ps. „Esesman”. Do Pińska wysłano st. strz. z cen. Antoniego Kończalę ps. „Antoni Mały”, którego zadaniem było zbadanie sytuacji oraz nawiązanie kontaktu z lokalnym ruchem oporu.
2 stycznia 1943 r. grupa wyruszyła do Brześcia, skąd udała się do Pińska. Otrzymali wsparcie od miejscowej struktury AK, która zorganizowała zaplecze logistyczne, obejmujące sieć łączności i transportu, kryjówki oraz polowy szpital. W celu monitorowania działań Gestapo, Polacy założyli podsłuch na linii telefonicznej, obawiając się, że więźniowie mogą zostać wywiezieni z Pińska. Grupa planująca atak została podzielona na sześć podgrup, a do ataku na więzienie przystąpiło 16 żołnierzy podziemia, przy wsparciu około 10 innych osób. Plan ataku był szczegółowo opracowany z uwagi na przewagę liczebną przeciwnika, zakładając, że sukces akcji będzie zależał od elementu zaskoczenia oraz przerwania łączności Pińska z innymi miastami.
Atak przeprowadzono 18 stycznia 1943 r. o godzinie 16:55. Użyto podstępu – czterech Polaków, przebranych za gestapo, wjechało na teren więzienia samochodem przypominającym pojazdy używane przez Sicherheitsdienst, neutralizując wartownika i zdobywając kancelarię. Dwie pozostałe grupy, składające się z ośmiu żołnierzy, sforsowały mur zewnętrzny i przystąpiły do ataku. Opanowano budynek administracyjny, gdzie zlikwidowano komendanta więzienia Oberwachtmeistra Ludwiga Hellingera oraz jego zastępcę Wachtmeistra Waltera Zöllnera. Udało się zdobyć klucze do cel i uwolnić żołnierzy AK: Paczkowskiego, Downara i Mariana Czarneckiego ps. „Ryś”, a także około 40 innych więźniów.
Po 15 minutach od rozpoczęcia akcji uwolnieni zostali ewakuowani samochodami poza miasto, a po kilku dniach dotarli do Warszawy.
Konsekwencje akcji
Akcja została przeprowadzona wzorowo, a tylko jeden żołnierz AK odniósł lekkie rany. Niemieckie oddziały stacjonujące w Pińsku, liczące około 3000 żołnierzy, dowiedziały się o ataku kilka godzin po jego zakończeniu. Jan Piwnik oraz Jan Rogowski, za przeprowadzenie akcji, otrzymali Krzyże Srebrne Virtuti Militari. Wacław Kopisto i Michał Fijałka zostali odznaczeni Krzyżami Walecznych za swój udział w operacji. Mimo zastosowania kamuflażu, polegającego na użyciu rosyjskiego języka i odzieży, Niemcy obarczyli polskie podziemie odpowiedzialnością za akcję. W odwecie, 22 stycznia w Janowie Poleskim, rozstrzelano trzydziestu mieszkańców Pińska – Polaków i Białorusinów. Dziewięciu z nich było członkami Komitetu Polskiego – organizacji utworzonej przez Niemców i traktowanej przez nich jako zakładnicy.
Przypisy
Bibliografia
Wojciech Königsberg: Droga „Ponurego” : rys biograficzny majora Jana Piwnika. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2014. ISBN 978-83-7399-594-9. OCLC 876497686.
Jędrzej Tucholski: Cichociemni i spadochroniarze : 1941-1956. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2009. ISBN 978-83-7399-371-6. OCLC 751250790.
Kacper Śledziński: Cichociemni elita dywersji. Kraków: Znak, 2012. ISBN 978-83-240-2191-8. OCLC 823586625.
Loading ...