Operacja w Lidzie – akcja mająca na celu uwolnienie z niemieckiego więzienia w Lidzie, przeprowadzona przez oddział Armii Krajowej w dniach 17–18 stycznia 1944 roku.
Historia
Armia Krajowa w regionie Grodzieńszczyzny została poważnie osłabiona jesienią 1943 roku. Niemcy, korzystając z sieci informatorów, aresztowali wielu żołnierzy podziemia. W więzieniu w Lidzie znalazło się siedemdziesięciu z nich. Wśród aresztowanych byli: podporucznik Kazimierz Krzywicki „Wiesław”, zastępca komendanta obwodu Lida Armii Krajowej (Bór), oraz członkowie sztabu i podporucznik Komendy Głównej AK. Dowództwo AK postanowiło o ich uwolnieniu. Z uwagi na obecność silnego garnizonu niemieckiego w Lidzie (szacowanego na 10.000 żołnierzy), początkowo próbowano wykupić Polaków z więzienia, oferując niemieckim strażnikom wysoką łapówkę. Te starania okazały się bezskuteczne, co skłoniło do podjęcia decyzji o przeprowadzeniu ataku zbrojnego. Dowództwo akcji objął ppor. Zenon Batorowicz „Zdzisław”, doświadczony żołnierz podziemia i adiutant komendanta Okręgu Nowogródek AK. Oddziałem szturmowym kierował Alfred Fryze „Bez”, a jego zastępcą był Tadeusz Bieńkowicz „Rączy”.
Dzięki współpracy z jednym ze strażników, Stanisławem Królakiem, akowcy poznali rozmieszczenie pomieszczeń oraz tryb pracy wartowników. Na podstawie doświadczeń z wcześniejszych akcji, takich jak rozbicie więzienia w Pińsku, opracowano plan działania, który miał na celu zaskoczenie przeciwnika i uniknięcie interwencji niemieckich oddziałów stacjonujących w pobliżu. Żołnierze AK mieli imienną listę 50 aresztowanych Polaków, znali numery cel, w których byli przetrzymywani, oraz posiadali dorobione klucze. W międzyczasie Niemcy wycofali polski personel z terenu więzienia, ale Polakom udało się nawiązać współpracę z Białorusinem o nazwisku Kruczko. 17 stycznia 1944 roku do Lidy przybyli żołnierze podziemia, aby stworzyć grupę szturmową, która liczyła dziesięciu żołnierzy, w tym trzech z konspiracji lidzkiej oraz siedmiu z II batalionu 77 pułku piechoty AK. Dwaj z nich, Alfred Fryze i Tadeusz Bieńkowicz, przebrali się w mundury niemieckie, a pozostali w mundury białoruskiej policji.
Przed rozpoczęciem ataku postanowiono zastosować podstęp – za przekazanie paczki jednemu z więźniów strażnicy otrzymali łapówkę w postaci piwa i żywności. W piwie znajdował się silny środek nasenny, mający na celu uśpienie strażników na około trzy godziny. Około godziny 23:00 Fryze i Bieńkowicz podeszli do bramy więzienia. Ku ich zdziwieniu strażnicy nie wykazywali oznak senności. Polacy postanowili kontynuować akcję. Wykorzystując niemieckie mundury, podchodzili do strażników i kolejno ich obezwładniali. Umożliwiło to pozostałym członkom grupy wejście na teren więzienia, co doprowadziło do całkowitego opanowania obiektu. Żołnierze AK przystąpili do otwierania cel oraz rewidowania strażników, ustalając ich personalia. Zidentyfikowano zastępcę komendanta więzienia, Rosjanina Sorokina, który wcześniej został skazany przez polski sąd podziemny na karę śmierci za wyjątkowe bestialstwo. Wyrok został wykonany.
Wykorzystując posiadane kopie kluczy, otwarto cele, w których przetrzymywano żołnierzy AK, co pozwoliło na uwolnienie 70 osób. Część z nich otrzymała zdobyczną broń, a zorganizowano kolumnę marszową eskortowaną przez przebranych partyzantów, która przeszła ulicami Lidy. Po drodze niemiecki oficer próbował ich zatrzymać, lecz został zlikwidowany. Po przejściu ulicami miasta i pokonaniu rzeczki Lidziei, Polacy znaleźli się poza Lidą, gdzie zostali przejęci przez IV batalion 77 pułku piechoty AK dowodzony przez ppor. Czesława Zajączkowskiego „Ragnera”.
Niemcy dowiedzieli się o ataku kilka godzin po jego zakończeniu. Za brawurową akcję dowódca i jego zastępca zostali odznaczeni Krzyżami Srebrnymi Virtuti Militari, a pozostali członkowie oddziału otrzymali Krzyże Walecznych oraz awanse.
Przypisy
Bibliografia
Wojciech Königsberg: AK 75. Brawurowe akcje Armii Krajowej. Kraków: Znak, 2017. ISBN 978-83-240-4232-6. OCLC 1288363523.
Kazimierz Krajewski: Nowogródzki Okręg AK „Nów”: w fotografii. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2021. ISBN 978-83-8229-087-5. OCLC 1257070304.
Linki zewnętrzne
gen. Tadeusz Bieńkowicz ps. Rączy cz.1 – notacja historyczna gen. Tadeusza Bieńkowicza, dostęp 2022-09-15,
gen. Tadeusz Bieńkowicz ps. Rączy cz.2 – notacja historyczna gen. Tadeusza Bieńkowicza, dostęp 2022-09-15.
Loading ...