Akcja purimowa w Tomaszowie Mazowieckim
Akcja purimowa miała miejsce 21 marca 1943 roku, w dniu żydowskiego święta Purim, które przypada na 14 dzień miesiąca adar w kalendarzu żydowskim. Z obozu pracy przymusowej dla Żydów w Tomaszowie Mazowieckim naziści zabrali 21 osób pochodzenia żydowskiego, które następnie wywieźli na cmentarz żydowski, gdzie wszyscy zostali zastrzeleni.
Obchody święta Purim
Święto Purim, pełne radości i karnawałowego ducha, jest obchodzone także przez Żydów nieortodoksyjnych. Uczestnicy przebrani są w różnorodne kostiumy i zakładają maski; mężczyźni i chłopcy często noszą kobiece stroje, podczas gdy kobiety i dziewczęta przywdziewają męskie ubrania. Tradycją jest, że dzieci odwiedzają sąsiadów, odgrywając przedstawienia związane z tym świętem. Eksterminacyjna akcja purimowa miała miejsce tuż przed tymi obchodami.
Przygotowania i ofiary
W żydowskiej tradycji podczas święta Purim zaleca się czynienie dobrych uczynków. Niemieckie władze zgodziły się na zorganizowanie obchodów, przygotowując jednocześnie listę 21 osób przeznaczonych do eksterminacji, co było związane z datą święta. Na liście znaleźli się ostatni przedstawiciele miejscowej inteligencji żydowskiej, ponieważ większość wykształconych Żydów z Tomaszowa została zamordowana w różnych akcjach eksterminacyjnych w 1942 roku. Funkcjonariusze Schupo przewieźli ich ciężarówką na cmentarz żydowski w Tomaszowie Mazowieckim, gdzie wszyscy zostali zastrzeleni i pochowani w zbiorowej mogile. Dwie kobiety, zdając sobie sprawę z nadchodzącego niebezpieczeństwa, próbowały uciekać.
W trakcie akcji purimowej zginęło kilkunastu przedstawicieli żydowskiej inteligencji oraz ich bliscy krewni.
Żydzi zamordowani podczas akcji purimowej
- dr Motel Kenighajt, lekarz, i jego żona;
- Hilel Kościuszko, działacz społeczny i związkowy;
- Józef Kozłowski, inżynier;
- dr Efroim Mordkowicz, chirurg, i jego 9-letnia córka Krisza („Ryszarda”);
- Menasze Mordkowicz, brat-bliźniak Efroima, krawiec, jego 19-letnia córka Raca („Renia”) oraz 15-letni syn Alter („Arek”);
- dr Izaak Nissenbaum, lekarz;
- dr Guta Wein, dentystka, z mężem inżynierem i córką;
- Ignacy Rajgrodzki (1914-1943), adwokat, z żoną Ittą Jadwigą z Breslerów;
- pielęgniarka Frania.
Monument ku pamięci pomordowanych
Na cmentarzu żydowskim w Tomaszowie Mazowieckim umieszczona jest tablica pamiątkowa upamiętniająca 21 Żydów zamordowanych podczas akcji purimowej, z datą 21 III 1943 r. Tablica została odsłonięta w 1947 roku, cztery lata po tragicznych wydarzeniach.
Zobacz też
Getto w Tomaszowie Mazowieckim
Bibliografia
- Zenon Neumark, Jawnie w ukryciu. Niezwykłe losy młodego uciekiniera z hitlerowskiego obozu, Warszawa 2008; oryginalna wersja angielska: Hiding in the Open: A Young Fugitive in Nazi-Occupied Poland, London 2006, s. 48;
- Jerzy Wojniłowicz, Ludność żydowska w Tomaszowie Mazowieckim w latach 1939-1943, „Biuletyn Okręgowej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi – Instytutu Pamięci Narodowej” t. 5, Łódź – Piotrków Trybunalski 1997, s. 79-101;
- Jerzy Wojniłowicz, Martyrologia lekarzy tomaszowskich (1939-1945), „Przegląd Lekarski” 1987, t. 44, nr 1, s. 85-88.