Akcja pod Bezdanami to atak na rosyjski pociąg pocztowy, który transportował pieniądze z Królestwa Polskiego do Petersburga. Został on przeprowadzony 26 września 1908 roku w Bezdanach przez grupę bojowców Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej, dowodzoną przez Józefa Piłsudskiego.
Historia
W ataku uczestniczyli bojowcy: Józef Piłsudski, Walery Sławek, Aleksander Prystor, Tomasz Arciszewski, Aleksander Damasty, Jerzy Sawa-Sawicki, Józef Kobiałko, Kazimierz Młynarski, Bronisław Gorgol, Włodzimierz Momentowicz, Aleksander Lutze-Birk, Edward Gibalski, Bertold Brajtenbach, Czesław Świrski, Jan Balaga, Jan Fijałkowski oraz Włodzimierz Hellmann. Przygotowania do akcji wspierały: Aleksandra Szczerbińska, przyszła żona Piłsudskiego, a także Aleksandra Hellman, Cezaryna Kozakiewiczówna i Janina Prystorowa.
Atak miał miejsce na stacji Bezdany, w pobliżu Wilna. Bojowcy rzucili dwie bomby i przejęli kontrolę nad wagonem pocztowym, zastraszając obsługę telegrafu. W trakcie akcji zginął jeden oraz pięciu rosyjskich żołnierzy i pracowników pocztowych zostało rannych. Bojowcy nie ponieśli strat, a zdobyte pieniądze spakowali do worków i opuścili pociąg, rozpraszając się w różnych kierunkach. Łącznie zdobyto 200 812 rubli i 61 kopiejek, które zostały przeznaczone na rozwijające się w Galicji polskie organizacje wojskowe (m.in. Związek Walki Czynnej), a także na spłatę długów organizacji oraz wsparcie dla uwięzionych towarzyszy i ich rodzin. Część środków trafiła do skarbu wojskowego, który później posłużył do utworzenia organizacji strzeleckich.
Po akcji, władze rosyjskie przypadkowo aresztowały Jana Fijałkowskiego, a jego zeznania doprowadziły do aresztowania Ignacego Grabowskiego, który gościł bojowców. Na podstawie zeznań Fijałkowskiego oraz zdrajcy Edmunda Tarantowicza, zidentyfikowano jako uczestnika ataku Czesława Świrskiego. Następnie zatrzymano także Czesława Zakrzewskiego oraz Cezarynę Kozakiewiczównę. Świrski, Fijałkowski i Zakrzewski zostali skazani na karę śmierci 9 września 1909 roku, natomiast Grabowski i Kozakiewiczówna na ciężkie roboty. W wyniku interwencji, kary śmierci zamieniono na dożywotnią katorgę.
Akcja pod Bezdanami była jednym z najbardziej brawurowych ataków (obok akcji pod Rogowem) przeprowadzonych przez OB PPS. Co więcej, była to jedyna akcja, w której Józef Piłsudski brał bezpośredni udział. Z uwagi na to, że kilku uczestników (m.in. Józef Piłsudski, Walery Sławek, Aleksander Prystor i Tomasz Arciszewski) w późniejszym czasie objęło kierownicze stanowiska w polskim rządzie, akcję tę często nazywa się akcją czterech premierów.
26 września 2023 roku na Litwie odsłonięto tablicę upamiętniającą akcję pod Bezdanami.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Rewolwerowcy komendanta Tygodnik „Wprost”, Nr 1241 (24 września 2006)