Akcja N
Akcja N to zestaw działań dywersyjno-propagandowych, jakie były prowadzone wśród Niemców od kwietnia 1941 do kwietnia 1944. Inicjatywa ta została zorganizowana przez referat N, który został powołany w grudniu 1940 roku przez generała Stefana Roweckiego. W październiku 1941 roku referat ten przekształcono w Samodzielny Podwydział N Biura Informacji i Propagandy Związku Walki Zbrojnej AK, którym kierował Tadeusz Żenczykowski ps. Kania.
Akcja N była specyficznym działem walki psychologicznej z okupantem, realizowanym poprzez konspiracyjne publikacje i ulotki w języku niemieckim. Celem tych działań było wywołanie wrażenia, że materiały te pochodzą od niemieckich grup antyhitlerowskich.
Struktura
Samodzielny Podwydział N składał się z pięciu działów:
- organizacji,
- studiów,
- akcji dywersyjnej,
- redakcji,
- kolportażu.
Prace te prowadzone były z dużą starannością. Dział studiów gromadził informacje dotyczące historii i geografii Niemiec, ze szczególnym uwzględnieniem języka niemieckiego, dialektów, gwar środowiskowych oraz aktualnych problemów politycznych i nastrojów wśród ludności cywilnej i wojska.
Na podstawie zebranych danych drukowano tysiące ulotek, broszur oraz czasopism o różnorodnych orientacjach politycznych – od komunistycznych po monarchistyczne, w tym także pisma satyryczne i religijne.
Aby działania były skuteczne, potrzebne były odpowiednie struktury terenowe, sieć tajnych drukarni, maszyny powielające oraz dokumentacje i kartoteki. W 1942 roku w Akcji N uczestniczyło od 700 do 950 osób (w tym redaktorzy, tłumacze, drukarze, kurierzy i kolporterzy), w tym harcerze Szarych Szeregów. Miesięcznie rozprowadzano od 20 do 30 tysięcy różnych druków (gazet, periodyków, ulotek itp.). Łącznie, w latach 1942-1944, wydano ponad 1 milion egzemplarzy różnych materiałów propagandowych.
Cele
Głównym celem Akcji N była dezorientacja, wywieranie presji moralnej oraz podkopywanie morale Niemców. W związku z tym redagowano i rozpowszechniano różne wydawnictwa skierowane do cywilów III Rzeszy, żołnierzy niemieckich, volksdeutschów oraz funkcjonariuszy administracji okupacyjnej. Regularnie wydawano następujące tytuły:
- „Der Soldat” (pol. Żołnierz) – wydawany na przemian z miesięcznikiem „Der Frontkämpfer” (pol. Frontowiec) sugerującym, że w armii niemieckiej istnieje szeroka antyhitlerowska opozycja.
- „Der Hammer” (pol. Młot) oraz „Der Durchbruch” (pol. Przełom) – miesięczniki dla Niemców o poglądach socjaldemokratycznych i lewicowych.
- „Der Klabautermann” (pol. duch okrętowy) – pismo satyryczne.
- „Die Ostwache” (pol. Straż na Wschodzie) – dla niemieckiej administracji okupacyjnej na wschodzie.
- „Die Zukunft” (pol. Przyszłość) – gazeta dla polskich volksdeutschów z dwujęzycznym tytułem.
- „Kennst Du die Wahrheit?” (pol. Czy znasz prawdę?) – skierowana do Niemców z Rzeszy oraz volksdeutschów w okupowanej Polsce.
Oprócz tego podrobiono kolaboracyjny „Goniec Krakowski” oraz wydano 10 tysięcy egzemplarzy „Nowego Kuriera Warszawskiego” w marcu 1943. Ukazywały się również defetystyczne broszury i ulotki, które miały sugerować, że są dziełem niemieckich organizacji konspiracyjnych, wyrażając przekonanie o bliskim upadku III Rzeszy.
Wszystkie teksty były przygotowywane przez polskich tłumaczy w doskonałej niemczyźnie, z uwzględnieniem niemieckich dialektów regionalnych, co sprawiło, że jeszcze długo po wojnie przypisywano te działania niemieckim grupom konspiracyjnym.
Działalność
Działania koncentrowały się na pozorowaniu aktywności i podszywaniu się pod nieistniejące niemieckie grupy oporu. W tym celu powołano komórkę analityczną (Sekcja II Samodzielnego Podwydziału N), którą kierował dr Michał Mendys. Zajmowano się badaniami nad narodowym socjalizmem, jego kontekstem społeczno-politycznym oraz zmianami strukturalnymi i kierunkami działalności.
Przeprowadzano badania nad komunikacją partii narodowo-socjalistycznej z społeczeństwem, jej żargonem oraz przedwojenną działalnością niemieckich organizacji opozycyjnych. W efekcie „stworzono” kilkanaście fikcyjnych organizacji niemieckich, m.in.:
- Heimatsbund „Freiheit und Frieden” (pol. Związek Ojczyźniany „Wolność i Pokój”) – organizacja cywilna, apelująca o zaprzestanie nadmiernych wyrzeczeń w przemyśle wojennym.
- Süddeutscher Freiheitsbund (pol. Związek Wolnościowy Południowych Niemiec) – postulująca nowe wybory do Reichstagu bez terroru i fałszerstw.
- Der Verband Deutscher Frontsoldaten (pol. Związek Niemieckich Żołnierzy Frontowych) – organizacja dążąca do rozejmu z aliantami.
- Soldatenbund „Hindenburg” (pol. Związek Żołnierski „Hindenburg”) – mająca na celu uświadomienie żołnierzom niemieckim, że nie można wygrać wojny z Rosją.
- Verband der freien Deutschen Nordamerikas (pol. Związek Wolnych Niemców Północnoamerykańskich w Nowym Jorku) – demaskująca zbrodnie niemieckie i wzywająca do walki z Hitlerem.
- Der Deutsche Demokratenbund (pol. Niemiecki Związek Demokratyczny) – krytykująca sojuszników III Rzeszy oraz wzywająca do nieufności wobec nich.
- Der Soldatenrat einer Infanteriedivision im Osten (pol. Rada Żołnierska Dywizji Piechoty na Wschodzie) – protestująca przeciwko stratam na froncie wschodnim.
- Österreichische Freiheitsfront (pol. Austriacki Front Wolności) – wzywająca do walki z hitlerowską Rzeszą.
Pozostała działalność
Oprócz wydawania czasopism i ulotek, Akcja N realizowała inne formy działania, takie jak wysyłanie fałszywych zarządzeń czy zawiadomień do konkretnych Niemców, których dane gromadzono w kartotekach. W lutym 1943 roku wysłano do Niemców w Warszawie fałszywe zawiadomienie o rzekomej godzinie policyjnej, które miało na celu wywołanie paniki. W marcu 1943 roku kolejne zawiadomienie informowało o przydziale masek przeciwgazowych, co również spowodowało chaos wśród adresatów.
30 kwietnia 1942 roku do 209 niemieckich zakładów pracy wysłano fałszywe zarządzenie o dniu wolnym na 1 maja, co wywołało zamieszanie wśród pracowników. W lutym 1944 roku rozplakatowano fikcyjne zarządzenie dotyczące ewakuacji Niemców z terenu Generalnego Gubernatorstwa, co spowodowało panikę. W pierwszej kolejności ewakuować miano Gestapo, następnie SS, SA oraz urzędników administracji niemieckiej.
Podobne działania dezinformacyjne były regularnie prowadzone, a od września 1943 roku na murach wypisywano słowo „Oktober”, co wywoływało strach wśród Niemców. Akcje związane były także z tzw. „akcją tse-tse”, polegającą na nękaniu Niemców telefonami z pogróżkami, fałszywymi ogłoszeniami i innymi zakłóceniami. Harcerze Szarych Szeregów organizowali te działania, a każdy Niemiec miał otrzymać dwa „ukłucia” w postaci antyniemieckich działań.
Epilog
Apogeum działalności Akcji N miało miejsce w 1943 roku, kiedy to sieć organizacyjna obejmowała większość terytorium Polski, w tym miasta wschodniej Polski oraz Szczecin i Wrocław. Zawieszenie działalności Akcji N miało miejsce wiosną 1944 roku z kilku powodów:
- dekonspiracja głównej drukarni Akcji N przez Gestapo i organy policyjne między grudniem 1943 a marcem 1944 roku,
- zmiana nastrojów w społeczeństwie niemieckim w związku z porażkami militarnymi,
- zmiana sytuacji politycznej wewnętrznej, w której propaganda niemiecka osłabła, a propaganda komunistyczna wzrosła, co przyczyniło się do powołania Akcji Antyk przez BiP AK w listopadzie 1943 roku.
Przypisy
Bibliografia
publikacje
- Halina Auderska, Zygmunt Ziółek, Akcja N. Wspomnienia 1939-1945, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa, 1972.
- Grzegorz Mazur, Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK 1939-1945, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1987, ISBN 83-211-0892-X.
- Marek Ney-Krwawicz, Armia Krajowa. Szkic Historyczny, Wydawnictwo Ars Print Production, Warszawa, 1999, ISBN 83-87224-17-0.
- Stanley Newcourt-Nowodworski, Joanna Rumińska: Czarna propaganda: Polska, Niemcy, Wielka Brytania – tajemnice największych oszustw II wojny światowej, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, ISBN 978-83-240-0936-7.
prasa i periodyki
- Stanisław Bulkiewicz, Akcja N. Wspomnienia 1941-1944, [w:] Biuletyn Numizmatyczny nr 4/82/1973.
- Wojciech Źródlak, Nieznany dokument. Jeszcze o akcji „N” na terenie Łodzi i województwa łódzkiego, [w:] „Kronika Miasta Łodzi”, 2005, nr 1-2, ss. 179–183.