Akcja Kretschmann

Akcja Kretschmann – skuteczny zamach na gestapo Augusta Kretschmanna, zrealizowany w Warszawie 24 września 1943 przez żołnierzy harcerskiego oddziału „Agat”.

Tło akcji

August Kretschmann był członkiem referatu IV A 3c warszawskiego Gestapo oraz pełnił rolę zastępcy komendanta Gęsiówki, gdzie zasłynął z okrucieństwa i sadyzmu wobec więźniów. Odpowiadał za śmierć wielu osób przetrzymywanych w obozie. W 1943 roku został skazany przez polski sąd podziemny na karę śmierci za swoje zbrodnie.

Jego nazwisko znalazło się na liście najgroźniejszych zbrodniarzy nazistowskich w okupowanej Polsce, którzy mieli być usunięci w ramach tzw. Akcji Główki.

Rozkaz dotyczący szczegółowego rozpoznania Kretschmanna otrzymał „Rayski” (Aleksander Kunicki), szef wywiadu oddziału „Agat”. Na początku zlecono ustalenie rysopisu gestapo, co udało się dzięki informacjom uzyskanym od osoby, która została wykupiona przez rodzinę z Gęsiówki. Dzięki tym zeznaniom „Rayski” poznał godziny przyjścia i wyjścia Kretschmanna z pracy. Wraz z współpracownikami określił trasy, którymi poruszał się Kretschmann po Warszawie oraz miejsce jego zamieszkania. 12 września 1943 „Rayski” złożył raport o rozpoznaniu „Pługowi” (Adam Borys). Dnia 13 września „Pług” umówił spotkanie „Rayskiego” z „Kopciem” (Stanisławem Jastrzębskim), dowódcą akcji, na Pl. Teatralnym, aby przekazać raport i pokazać mu gestapo. Jednakże Kretschmann tego dnia przyjechał na Pl. Teatralny samochodem, więc „Kopeć” nie zdążył mu się przyjrzeć. Ustalono kolejne spotkanie na dzień następny w okolicy ul. Górnośląskiej, blisko miejsca zamieszkania Kretschmanna. Tam „Rayski” pokazał „Kopciowi” gestapo, które z kolei zademonstrował swojej łączniczce „Mai” (Maria Chuchla). Od tego momentu to „Maja” prowadziła rozpoznanie Kretschmanna, składając „Kopciowi” raporty z postępów, które zostały wykorzystane do szczegółowego przygotowania akcji likwidacyjnej.

Wykonawcy zamachu

Podpułkownik „Pług” zlecił przeprowadzenie akcji II plutonowi oddziału „Agat”. Dowódca II plutonu, pchor. „Mirski” Jerzy Zapadko, powierzył dowodzenie akcji pchor. „Kopciowi” Stanisławowi Jastrzębskiemu, który miał skompletować resztę zespołu.

Ostateczny skład uczestników Akcji Kretschmann był następujący:

„Kopeć” Stanisław Jastrzębski – dowódca akcji oraz 1. wykonawca wyroku na Kretschmannie
„Cyklon” Zbigniew Dąbrowski – 2. wykonawca
„Rawicz” Żelisław Olech – zastępca dowódcy, ubezpieczenie i sygnalizacja
„Bolec” Tadeusz Chojko – sygnalizacja i zabezpieczenie akcji od strony ulic Szarej i Śniegockiej
„Niemira” Tadeusz Kostrzewski – kierowca

Przygotowanie oraz zabezpieczenie akcji:

„Scarlett” Janina Lutyk-Zapadko – łączniczka, odpowiedzialna za dostarczenie broni
„Maja” Maria Chuchla – łączniczka, odpowiedzialna za obserwację Kretschmanna
„Dr Maks” Zbigniew Dworak – lekarz, odpowiedzialny za zabezpieczenie sanitarne akcji
„Pług” Adam Borys – obserwator

Opis akcji

Akcja została zaplanowana na godzinę 7:00 w dniu 24 września 1943. „Scarlett”, łączniczka odpowiedzialna za dostarczenie broni, spóźniła się o 7 minut z powodu usterki rikszy. Mimo tego wszyscy uczestnicy akcji zajęli swoje miejsca o godzinie 7:08. Głównym wykonawcą egzekucji był „Kopeć”, natomiast „Cyklon” (Zbigniew Dąbrowski) pełnił rolę drugiego wykonawcy oraz ubezpieczającego „Kopcia”.

Według relacji Stanisława Jastrzębskiego, Kretschmann wyszedł z kamienicy przy ul. Dmochowskiego 2, gdzie mieszkał, i udał się pieszo do pracy. Zamachowcy wyszli mu naprzeciw, idąc po przeciwnej stronie ulicy od skrzyżowania ulic Dmochowskiego i Rozbrat. W momencie, gdy zrównali się z gestapo, obaj wykonawcy, „Kopeć” i „Cyklon”, przebiegli na drugą stronę ulicy Dmochowskiego, wyciągając broń. „Kopeć” otworzył ogień w kierunku Kretschmanna z kilku metrów. Kretschmann próbował wydobyć broń z kabury, ale został ranny. Uciekł do bramy swojego domu, a „Kopeć” pobiegł za nim. Gdy jego pistolet zaciął się, „Kopeć” uderzył gestapo kolbą pistoletu w głowę, a następnie zastrzelił go dwoma strzałami z zapasowego pistoletu. „Cyklon” przyniósł teczkę Kretschmanna, którą ten upuścił po pierwszych strzałach. „Kopeć” wyjął z niej legitymację Kretschmanna, która miała zostać przekazana dowódcy jako dowód wykonania zadania.

W międzyczasie na ulicy Rozbrat wywiązała się strzelanina pomiędzy zamachowcami a Niemcami, którzy zostali zaalarmowani wystrzałami i próbowali zneutralizować Polaków strzelających. „Rawicz”, pełniący funkcję ubezpieczającego, skutecznym ogniem osłaniał uczestników akcji, utrzymując na dystans niemieckich żandarmów strzelających z kierunku ul. Górnośląskiej. Gdy wszyscy uczestnicy akcji dostali się bezpiecznie do samochodu, „Niemira” natychmiast odjechał, skręcając z ul. Rozbrat w ul. Śniegocką, a następnie ulicami: Czerniakowską, Ludną, Solec i Dobrą dotarł do Tamki, gdzie na skrzyżowaniu z ul. Smulikowskiego czekał „Dr Maks”. Po krótkiej wymianie zdań między nim a „Kopciem” („Czy panowie jadą do Konstancina? Nie jedziemy.”, co oznaczało, że nikt nie został ranny i nie potrzebuje pomocy medycznej), „Dr Maks” odszedł w kierunku ul. Smulikowskiego, podczas gdy „Rawicz” i „Bolec” wysiedli z samochodu, oddając broń czekającej na nich „Scarlett”. „Niemira” udał się w stronę ul. Karowej, gdzie na rogu Dobrej wysiedli „Kopeć” i „Cyklon”, oddając broń czekającej tam na nich „Mai”. Następnie „Niemira” pojechał na Żoliborz, gdzie zostawił samochód w umówionym garażu.

W trakcie akcji nie zanotowano strat po stronie polskiej.

27 września 1943 Biuletyn Informacyjny opublikował informację o wykonaniu wyroku przez Kierownictwo Walki Podziemnej na Auguście Kretschmanie.

Przypisy

Bibliografia

Komunikat nr 14 Kierownictwa Walki Podziemnej z 27 IX 1943 – „Biuletyn Informacyjny” nr 40/195 1943.

Maria Dylawerska, Danuta Kaczyńska, „Akcje na niemieckich katów…”, „Wojskowy Przegląd Historyczny”, 1961, s. 64-71.

Władysław Bartoszewski, „Warszawski pierścień śmierci 1939-1944”, Interpress, Warszawa 1970, s. 279.

Tomasz Strzembosz: Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1944. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983, s. 346. ISBN 83-06-00717-4.

Stanisław Jastrzębski: Zaczęło się pod Arsenałem. Warszawa: Agencja Omnipress i Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnicze „Rzeczpospolita”, 1987, s. 94-124. ISBN 83-85028-48-X.

Piotr Stachiewicz: Parasol. Dzieje oddziału do zadań specjalnych Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1991, s. 209-202. ISBN 83-211-0273-5.