Akcja Katolicka
Akcja Katolicka to ruch, który działał w latach 1949–1950, mający na celu osłabienie jedności Kościoła katolickiego w Czechosłowacji. W skład tego ruchu wchodzili zarówno duchowni, jak i świeccy, którzy współpracowali z aparatem komunistycznym. W literaturze można spotkać nazwę ruchu zapisaną w cudzysłowie.
Tło
Pod wpływem radzieckiego modelu walki z religią, czołowi działacze Komunistycznej Partii Czechosłowacji, tacy jak Klement Gottwald, Rudolf Slánský i Alexej Čepička, zaproponowali trzyetapowy plan destabilizacji Kościoła w Czechosłowacji. Pierwszy etap obejmował m.in. utrudnianie działalności Kościoła oraz kontrolowanie go, a także przedstawianie hierarchii kościelnej i Watykanu w negatywnym świetle. Drugi etap polegał na izolacji biskupów, kapłanów oraz wiernych, a także na utworzeniu Związku Przedstawicieli Czeskich i Słowackich Hierarchów i Katolików, który miałby być jedynym upoważnionym podmiotem do prowadzenia dialogu z rządem. Trzeci etap zakładał zerwanie kontaktów ze Stolicą Apostolską, utworzenie Kościoła narodowego, przejęcie majątku kościelnego przez państwo oraz przyznanie wikariuszom kapitulnym władzy nad diecezjami, w miejsce usuniętych biskupów ordynariuszy. W 1948 roku Slánský przedstawił ten plan na zebraniu Kominformu w Bukareszcie, gdzie został on zaakceptowany przez Andrieja Żdanowa, Gieorgija Malenkowa i Władimira Susłowa.
Walkę komunistów z Kościołem rozpoczęto niezwłocznie po praskim zamachu stanu w 1948 roku. Zlikwidowano wpływową prasę katolicką, wywłaszczono majątki ziemskie Kościoła, znacjonalizowano szkoły i szpitale katolickie, a księżom zakazano przyjmowania ofiar od wiernych. Wprowadzono również propagandę antyreligijną i antyklerykalną, powołano tzw. szóstki kościelne, które m.in. namawiały księży do współpracy z komunistami. Aresztowano ks. Jana Šrámka, a jego miejsce zajęto przez uległego władzy ks. Josefa Plojhara. Jesienią 1948 roku rozwiązano istotne organizacje katolickie, takie jak Katolicki Związek Kobiet Słowackich i Związek Czeskiej Młodzieży Katolickiej. Działalność Akcji Katolickiej została również utrudniona; po II wojnie światowej wznowiła ona działalność na Słowacji. W grudniu 1948 roku, pod zarzutem rozbijania jedności społecznej, policja wkroczyła do siedziby Akcji Katolickiej w Bratysławie, przeprowadzając rewizję i aresztując dyrektora.
Powstanie i działalność
30 kwietnia 1949 roku szóstka kościelna Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Czechosłowacji, w składzie: Alexej Čepička, Václav Kopecký, Viliam Široký, Zdeněk Fierlinger, Vladimír Clementis i Zdeněk Nejedlý, zatwierdziła plan stworzenia ruchu o nazwie „Akcja Katolicka”. Zbieżność nazwy z ruchem apostolatu świeckich, propagowanym przez papieża Piusa XI w encyklice Ubi arcano Dei, była zamierzona. 10 czerwca w Miejskim Domu Reprezentacyjnym w Pradze odbyło się inauguracyjne zebranie Komitetu Akcji Katolickiej, w którym wzięło udział 215 świeckich i 68 księży. Celem ruchu było osłabienie jedności w czechosłowackim Kościele oraz utworzenie Kościoła narodowego, oderwanego od Stolicy Apostolskiej. Organem prasowym „Akcji Katolickiej” były „Katolické noviny”, które początkowo wydawano w nakładzie 800 tysięcy egzemplarzy. Członkowie organizacji liczyli na szerokie poparcie społeczne, zwłaszcza na Słowacji.
Podczas spotkania założycielskiego ks. Josef Plojhar wygłosił referat, w którym skrytykował Watykan i hierarchię kościelną. Wybrano 60-osobowy komitet centralny, na którego czele stanął Ferdinand Pujman, reżyser operowy w praskim Teatrze Narodowym. 22 czerwca powołano słowacki komitet, którego przewodniczącą została Šára Šurányiová. Rozpoczęto organizację konferencji wiernych, wywieranie nacisków na księży oraz zbieranie podpisów popierających ruch.
15 czerwca episkopat czechosłowacki wydał list pasterski pt. „Hlas biskupů a ordinářů věřícím v hodině velké zkoušky”, w którym krytykowano „Akcję Katolicką” jako nieautentyczną i mającą na celu rozbicie jedności Kościoła. Mimo szerokiej akcji policji, w tym zastraszania księży, rewizji plebanii oraz przedstawiania fałszywych zakazów rzekomo od abpa Josefa Berana, list został odczytany 19 czerwca w 55% parafii. 20 czerwca w Rzymie Święte Oficjum opublikowało oficjalny dekret potępiający „Akcję Katolicką”, nakładając ekskomunikę na wszystkie osoby, które świadomie i dobrowolnie przystąpiły do ruchu. 26 czerwca w 90% parafii odczytano kolejny list pasterski, w którym biskupi krytykowali działania rządu wobec Kościoła oraz potępiali „Akcję Katolicką”. Księża, którzy oprócz odczytania listu dodawali własne komentarze, byli aresztowani. W odpowiedzi na działania biskupów i Stolicy Apostolskiej, „Akcja Katolicka” wydała na przełomie czerwca i lipca broszurę pt. „Zrada Vatikánu a biskupů”.
Nałożenie ekskomuniki przez Stolicę Apostolską na członków organizacji spowodowało masowy odpływ członków; po dekrecie Świętego Oficjum w Pradze pozostało tylko siedmiu księży, a w całym kraju 170. Nakład „Katolickich novin” zmniejszył się ośmiokrotnie. 14 lipca 1949 roku na spotkaniu przedstawiciele Komunistycznej Partii Słowacji stwierdzili, że po nałożeniu ekskomuniki rola „Akcji Katolickiej” stała się marginalna. W 1950 roku „Akcja Katolicka” została rozwiązana.
W latach 1950–1968 w Czechosłowacji funkcjonował Pokojowy Ruch Katolickiego Duchowieństwa, zrzeszający kapłanów współpracujących z komunistami, natomiast w 1971 roku powstała organizacja o podobnym charakterze, znana jako Stowarzyszenie Duchowieństwa Katolickiego Pacem in Terris.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
PawełP. Boryszewski PawełP., Kościół, którego nie było – Kościół katolicki w Czechosłowacji w dobie komunizmu, „Saeculum Christianum”, 8 (1), 2001, ISSN 1232-1575 . Brak numerów stron w czasopiśmie
TomášT. Černák TomášT., The Contribution of Gustáv Husák to the Anti-Church Measures of the Communist Regime in the Years 1948–1950, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 37 (1), Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2021, ISSN 1427-7476 . Brak numerów stron w czasopiśmie
BohdanB. Cywiński BohdanB., Ogniem próbowane, t. II, „… i was prześladować będą”, Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski, 1990, ISBN 83-228-0196-3 . Brak numerów stron w książce
JanJ. Hlebowicz JanJ., Polityka na ambonie. Środowisko księży „patriotów” w województwie gdańskim w latach 1950–1956, Gdańsk–Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2024, ISBN 978-83-8229-913-7 . Brak numerów stron w książce
Loading ...