Akcja Getto

Akcja Getto to kryptonim zbrojnych działań podjętych przez polskie Państwo Podziemne podczas powstania w getcie warszawskim, mających na celu wsparcie powstańców. Nazwa ta odnosi się do serii operacji bojowych przeprowadzonych przez Armię Krajową w okresie od 19 kwietnia do 16 maja 1943 roku.

Geneza

Dostawy broni

Przekazywanie pierwszych partii broni do warszawskiego getta, przeznaczonych dla organizacji bojowych Żydów, rozpoczęto w grudniu 1942 roku. Wsparcie otrzymały zarówno Żydowski Związek Wojskowy, związany z prawicową partią Syjonistów-Rewizjonistów i młodzieżowym Betarem, jak i lewicowa Żydowska Organizacja Bojowa, związana z socjalistycznym Bundem. Po udanej akcji ŻOB przeciwko hitlerowcom w styczniu 1943 roku, polskie podziemie zwiększyło dostawy broni. Według danych zebranych przez Władysława Bartoszewskiego, okręg warszawski AK przekazał ŻOB: 90 pistoletów, 600 granatów ręcznych, 1 erkaem, 1 pistolet maszynowy oraz około 165 kg materiałów wybuchowych i około 400 zapalników.

Emanuel Ringelblum, świadek tamtych wydarzeń, opisał arsenał broni ŻZW, znajdujący się w niezamieszkanym domu przy ul. Muranowskiej. Widział różnorodne rodzaje broni oraz mundury niemieckie, a także relacjonował zakup broni na znaczną kwotę. Organizacja Korpus Bezpieczeństwa, powiązana z AK, również wspierała ŻZW w dostawach broni.

Marek Edelman z ŻOB-u potwierdził pomoc Armii Krajowej, wskazując na dostawy broni, które umożliwiły przeprowadzenie pierwszych akcji zbrojnych. Oprócz broni, AK zapewniła także szkolenia dla członków ŻOB-u dotyczące konstruowania bomb i granatów, prowadzone przez kapitana Zbigniewa Lewandowskiego.

Ograniczone zasoby broni były jednak wyzwaniem dla jednostek AK, które miały trudności z zaopatrzeniem.

Plany akcji zbrojnych

Wczesne plany wspierające powstańców żydowskich, w tym proponowane wysadzenie murów getta warszawskiego, zaczęto formułować w początkach 1943 roku. W lutym 1943 roku Kedyw wyznaczył oddział pod dowództwem Józefa Pszennego do przeprowadzenia akcji. Oddział został podzielony na cztery sekcje, a każda z nich miała przydzielonych dowódców i żołnierzy.

Celem oddziału było uderzenie na posterunki niemieckie oraz wyburzenie muru getta, co miało umożliwić ewakuację Żydów w kierunku Żoliborza i Puszczy Kampinoskiej. Zgodnie z uzgodnieniami, akcja miała być przeprowadzona na ulicy Bonifraterskiej, gdzie Żydowska Organizacja Bojowa miała zapewnić osłonę akcji.

Opis akcji

19 kwietnia 1943 roku, o 4 rano, Niemcy rozpoczęli likwidację getta warszawskiego. Zablokowali resztki Żydów kordonem policji, wjechali do środka czołgami i samochodami pancernymi. Powstanie w getcie wybuchło w momencie prób niemieckiego wkroczenia. Dowódca patroli minerskich, kapitan Józef Pszenny, zarządził alarm dla grupy, która miała na celu rozbicie murów i umożliwienie ucieczki mieszkańcom getta.

Oddziały AK 19 kwietnia wyruszyły na akcję, jednak napotkały znaczne trudności, w tym dużą koncentrację sił niemieckich. Mimo to, grupa saperów podjęła próbę wysadzenia muru, jednak nie osiągnęła celu i była zmuszona do odwrotu, pozostawiając ładunek na ulicy.

Szczegóły akcji przy murze getta 19 kwietnia 1943

Oddział Józefa Pszennego miał za zadanie uderzenie na niemieckie posterunki oraz rozbicie muru, co miało umożliwić ewakuację Żydów. Uzgodniono, że akcja odbędzie się na ulicy Bonifraterskiej, gdzie ŻOB miało zapewnić osłonę. Głównym celem operacji było rozbicie muru, które miało zostać zrealizowane przez sekcję dowodzoną przez Władysława Babczyńskiego.

W momencie, gdy minerzy przystąpili do montowania min, na miejscu pojawiły się niemieckie siły, co uniemożliwiło im wykonanie zadania. Po intensywnej strzelaninie, w której zginęli żołnierze AK, akcja została przerwana. Pomimo wysiłków, nie udało się zrealizować głównego celu operacji.

Bilans Akcji

Akcja zbrojna AK miała negatywne skutki, mimo że w walce zginęło kilku niemieckich policjantów. Nie wykonano jednak zasadniczego rozkazu rozbicia muru. W związku z niepowodzeniem, oddziały AK kontynuowały walki nękające niemieckie posterunki. W dniach następnych przeprowadzono kolejne akcje, które zakończyły się z różnym sukcesem.

Oprócz działań Armii Krajowej, pomoc powstańcom w getcie oferowały także inne organizacje, takie jak Gwardia Ludowa czy Socjalistyczna Organizacja Bojowa, które przeprowadzały własne akcje wsparcia.

Bitwa na placu Muranowskim

27 kwietnia miała miejsce bitwa pomiędzy oddziałem ŻZW a Niemcami, w której wzięli udział także żołnierze Korpusu Bezpieczeństwa. Pomoc w postaci amunicji i żywności dotarła do walczących, jednak powstańcy byli wyczerpani. W wyniku walk zginęło wielu Żydów oraz żołnierzy Korpusu Bezpieczeństwa.

Niektórzy historycy kwestionują relacje dotyczące tej bitwy, wskazując na brak potwierdzenia w innych źródłach. Różnice w datowaniu i lokalizacji walk pozostają przedmiotem dyskusji wśród badaczy.

Raport Stroopa

Udział polskiego podziemia w walkach w getcie potwierdza Raport Stroopa, dokumentujący działania niemieckich sił podczas powstania. Raport wielokrotnie odnosi się do zaangażowania Polaków jako „polnische Banditen”. Opisuje również walki, w których brały udział zarówno Żydzi, jak i polscy bojownicy, podkreślając ich współpracę w obronie getta.