Akcja „C” (znana również jako Akcja Zastrzeżona „C” lub Akcja Czyszczenie) miała miejsce w maju i czerwcu 1943 roku w Warszawie. Była zarządzana przez Kierownictwo Walki Podziemnej i realizowana przez siły Armii Krajowej. Jej głównym celem była eliminacja agentów, konfidentów oraz współpracowników okupanta.
Historia
Litera „C” pochodzi od słowa „Czyszczenie”, które odzwierciedlało zamysł tej akcji. Armia Krajowa dążyła do oczyszczenia swoich szeregów z agentów Gestapo, konfidentów współpracujących z Kripo oraz Sicherheitsdienstem. Akcja miała również na celu zwalczanie szantażystów, szmalcowników i kolaborantów, w tym funkcjonariuszy polskiej policji pomocniczej oraz policji kryminalnej.
Przygotowania do akcji trwały od początku okupacji i opierały się na informacjach zbieranych przez komórki kontrwywiadowcze Armii Krajowej. Zgromadzone dowody na współpracę były podstawą dla podziemnego sądownictwa, które wydawało wyroki skazujące. Nazwiska osób skazanych zostały umieszczone na liście, według której oddziały wykonawcze realizowały wyroki.
Komórka kontrwywiadu Armii Krajowej „C-9” (później nazwana „Wd-69”) oszacowała liczbę potencjalnych celów na około 120 nazwisk. Lista o kryptonimie „K” („Konfidenci”) składała się z dwóch części; pierwsza, zawierająca 54 nazwiska, została przesłana jako załącznik do pisma nr 869 z dnia 30 kwietnia 1943 roku do ówczesnego szefa Kedywu, Augusta Fieldorfa.
Przebieg akcji
W akcję zaangażowane były wszystkie warszawskie oddziały Armii Krajowej oraz współpracujące z Komendą Główną organizacje, takie jak Związek Syndykalistów Polskich oraz Pobudka.
Na przełomie maja i czerwca 1943 roku Armia Krajowa po raz pierwszy przystąpiła do wykonywania wyroków na szmalcownikach szantażujących Żydów oraz Polaków ukrywających ich poza murami warszawskiego getta. W wyniku tych działań zlikwidowano dwóch granatowych policjantów z XIII komisariatu: Bronisława C. oraz Antoniego S.
Z osób, których nazwiska znalazły się na liście „K”, postrzelono mjr. Stanisława Szurko 3 marca 1943 roku, a 16 lipca rannego Tadeusza Mańczaka. Zlikwidowano także posterunkowego policji granatowej Józefa Domaradzkiego 12 maja, kapitana Ferdynanda Schapperta 26 maja, plutonowego Michała Wojciechowskiego 1 czerwca oraz kaprala Stanisława Ławskiego 13 czerwca. Z kolei 3 października zlikwidowano Wilhelma Westrycha.
W trakcie akcji miała miejsce pierwsza operacja polskiego podziemia, w której brały udział wyłącznie kobiety. Celem był konfidentka Gestapo, znana jako Ch., której nazwisko znalazło się na liście do eliminacji. Dwie kobiety z oddziału dywersyjno-sabotażowego Kedywu KG AK „Dysk” zostały wyznaczone do wykonania tego zadania. W akcji uczestniczyły: komendantka Dysku Wanda Gertz ps. Lena oraz komendantka grupy minerskiej Maria Jankowska ps. Margenta. Przed wykonaniem wyroku przez trzy tygodnie monitorowały mieszkanie konfidentki na Mokotowie, aby poznać jej zwyczaje.
Dowództwo Armii Krajowej zdecydowało, że kobiety powinny zrealizować zamach, ze względu na to, że celem była również kobieta. Mimo obaw, że mogą nie sprostać zadaniu, dla zapewnienia bezpieczeństwa akcji wyznaczono mężczyznę jako obserwatora. Akcję nadzorował Sławomir Bittner ps. Maciej, doświadczony w działalności dywersyjnej. Obserwował przebieg akcji z bezpiecznej odległości, jednak nie było potrzeby interwencji. Zamach przebiegł bez strat i komplikacji, mimo że miał miejsce w ruchliwym i niebezpiecznym miejscu miasta.
Celem akcji „C” było skuteczne uderzenie w agenturę niemieckiej policji bezpieczeństwa, SD oraz Kripo, a także całkowite jej zniszczenie w Warszawie. Okazało się jednak, że zamierzenia były zbyt optymistyczne, ponieważ nie udało się zlikwidować wszystkich wyznaczonych celów. Dwa miesiące okazały się zbyt krótkie, dlatego akcję przedłużono, a wyroki były wykonywane również w ramach innych operacji, takich jak Akcja Topiel oraz Akcja Główki.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Tomasz Strzembosz: Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939–1944. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983. ISBN 83-06-00717-4.
Wojciech Königsberg: AK 75. Brawurowe akcje Armii Krajowej. Kraków: Znak, 2017. ISBN 978-83-240-4232-6.
Henryk Witkowski: Kedyw okręgu warszawskiego Armii Krajowej w latach 1943-1944. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1984. ISBN 83-202-0217-5.
Jerzy Śląski: Polska walcząca. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990. ISBN 83-211-1428-8.