Akcja afirmatywna
Akcja afirmatywna to strategia społeczna wdrażana w wielu krajach, a w Polsce najczęściej kojarzona z działaniami uniwersytetów, korporacji oraz rządu USA. Jej celem jest wyrównanie szans edukacyjnych i zawodowych dla mniejszości społecznych, które doświadczają lub doświadczały dyskryminacji. Może obejmować różnorodne formy szczególnego traktowania kandydatów z tych grup w procesie informowania i rekrutacji, na przykład dodatkowe kampanie promujące daną uczelnię wśród określonej mniejszości.
Badania i analizy eksperymentalne pokazują, że niektóre grupy społeczne są systematycznie obciążone stereotypami, co wpływa na ich gorszy dostęp do edukacji i rynku pracy. W wielu krajach, takich jak Indie, wciąż istnieją kasty społeczne, a także segregacja grup społecznych dotycząca miejsc zamieszkania i pracy, segregacja w szkołach od najwcześniejszych lat życia (np. w przypadku czarnoskórych obywateli w USA) oraz nierówności płacowe pomiędzy kobietami a mężczyznami na całym świecie. Zjawisko nierówności, wynikające ze świadomych i nieświadomych uprzedzeń, jest potwierdzane przez eksperymenty, w których pracodawcy, porównując CV z identycznymi kwalifikacjami, są statystycznie bardziej skłonni do zatrudnienia kandydatów o męskich imionach lub imionach typowych dla białych obywateli. Akcja afirmatywna ma na celu instytucjonalne przeciwdziałanie takim zjawiskom.
Akcja afirmatywna budzi wiele kontrowersji w debacie publicznej oraz w orzeczeniach sądowych, w tym decyzjach Sądu Najwyższego USA. Sąd ten uznał, że rozwiązania takie jak limity kwotowe i dodatkowe punkty w ocenie rekrutacyjnej dla mniejszości są niezgodne z konstytucją, jednak dopuścił ograniczoną, pośrednią preferencyjność, na przykład opartą na statusie socjoekonomicznym. W PRL przy rekrutacji na studia wyższe faworyzowano osoby z pochodzeniem robotniczym i chłopskim, wprowadzając również tzw. punkty za pochodzenie. Obecnie popularne są fundusze stypendialne dla młodzieży z ubogich rodzin i z małych miejscowości.
Postacie i efektywność
Efektywność akcji afirmatywnych zależy od tego, w jakim stopniu trafiają w obszary wykluczenia społecznego, które rzeczywiście wymagają zmiany. Przeciwnicy twierdzą, że źle zaprojektowane akacje afirmatywne, a według niektórych autorów – w każdym przypadku, mogą działać negatywnie, pogarszając postrzeganie całej grupy społecznej oraz poczucie sprawstwa i kompetencji jej członków.
Argumenty za
Podstawowe uzasadnienia akcji afirmatywnej w USA obejmują:
- rekompensatę za przeszłą dyskryminację,
- likwidację aktualnych nierówności w traktowaniu mniejszości,
- osiągnięcie równości w przyszłości.
Możliwe pozytywne efekty akcji afirmatywnej to:
Skuteczne zmniejszenie nierówności i zwiększenie osiągnięć mniejszości, bez istotnych szkód dla reszty społeczeństwa
Badania z różnych państw, w tym Indii, wykazują, że niektóre działania afirmatywne przyczyniają się do redukcji nierówności społecznych, ubóstwa i stereotypów. Analizy ekonometryczne z USA sugerują, że miękkie preferencje rasowe, stosowane tylko na około 20% najlepszych uczelni, nie mają znaczącego negatywnego wpływu na powodzenie innych grup społecznych, a przynoszą istotne korzyści dla mniejszości dyskryminowanych.
Według autorów przeglądu badań psychologicznych z USA, korzyści wynikające z akcji afirmatywnej przewyższają jej koszty. Zależy to od społecznego postrzegania sprawiedliwości takich działań, zwłaszcza jeśli osoby objęte akcją oraz reszta populacji uważają to za słuszne działanie rekompensujące dyskryminację. Metaanaliza psychologiczna sugeruje, że największy opór społeczny wywołują metody bezpośrednie, takie jak kwoty, które w USA de facto nie są stosowane, podczas gdy najmniejszy opór budzą rozwiązania pośrednie, jak kampanie promujące nabór na studia wśród mniejszości. Oporowi temu można przeciwdziałać, akcentując równość kwalifikacji kandydatów oraz transparentność zasad rekrutacji.
Wśród szczególnie efektywnych rozwiązań wymienia się wspieranie desegregacji, mobilności geograficznej oraz lepsze finansowanie szkół, do których uczęszczają członkowie mniejszości.
Zwiększenie różnorodności w organizacjach, co przekłada się na ich efektywność
Wiele badań dowodzi pozytywnych skutków różnorodności w organizacjach. Badania dotyczące wpływu akcji afirmatywnej na efekty zewnętrzne płynące z różnorodności na uniwersytetach także sugerują, że takie efekty mogą występować. Shweder zaproponował nawet wprowadzenie akcji afirmatywnej, która zachęcałaby słabo reprezentowane osoby o konserwatywnych poglądach do aplikowania na wydziały psychologiczne.
Argumenty przeciw
Możliwe negatywne skutki akcji afirmatywnej obejmują:
Zbyt duże lub niedopasowane preferencyjne traktowanie mniejszości, które szkodzi zarówno tym grupom, jak i całemu społeczeństwu
Często podnoszony argument przeciw akcji afirmatywnej to hipoteza niedopasowania, według której takie działania mogą być szkodliwe, ponieważ wprowadzają na uczelnie kandydatów o niewystarczających kwalifikacjach, co sprzyja utrzymaniu istniejących nierówności i stereotypów. Analizy ekonometryczne dotyczące tej hipotezy potwierdzają taką możliwość, wskazując jednocześnie, że dane empiryczne pozwalające jednoznacznie rozstrzygnąć tę kwestię są niedostępne. Subtelna akcja afirmatywna może przynosić pozytywne efekty, natomiast nadmierna może być szkodliwa, ale nie wiadomo, w jakich obszarach zachodzi to w jakim stopniu.
Akcja afirmatywna, postrzegana jako niesprawiedliwa przez uczestników i resztę społeczeństwa, wpływa negatywnie na samoocenę oraz zewnętrzną ocenę osób nią objętych. Dane z okresu przerwy w programie akcji afirmatywnej na uczelniach w Kalifornii i Teksasie w latach 1996-1998 pokazują, że brak akcji nie wpłynął na rekrutację wysoko wykwalifikowanych studentów z grup mniejszości, co może sugerować, że w tych regionach akcja ta w obecnej formie jest już niepotrzebna. Z drugiej strony, nowsza analiza tych danych zauważyła negatywny wpływ zmian, poddając te wnioski w wątpliwość.
Zobacz też
numerus clausus
Przypisy
Linki zewnętrzne
RobertR. Fullinwider, Affirmative Action, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 9 kwietnia 2018, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-07] (ang.).
