Akatyst ku czci Bogurodzicy

Akatyst ku czci Bogurodzicy, znany również jako gr. Ακάθιστος Ὕμνος (transliteracja: Akáthistos Hýmnos), to klasyczny hymn liturgiczny, który wyróżnia się jako najbardziej znany przedstawiciel tego gatunku, a jego znaczenie jest tak duże, że często określa się go po prostu jako „Akatyst“. Termin „akatyst“ odnosi się również do nabożeństwa dedykowanego Matce Boskiej, w którego centralnym miejscu znajduje się ten hymn.

Najprawdopodobniej Akatyst powstał w V–VI wieku. Jego autorstwo budzi kontrowersje; obecnie najczęściej przypisuje się go świętemu Romanowi Pieśniarzowi (Roman Melodos), wcześniej jednak sądzono, że mógł pochodzić od patriarchy Konstantynopola, Sergiusza, albo od diakona Jerzego Pizydesa, zakrystiana w katedrze Hagia Sofia. Pewne jest, że hymn był uroczyście wykonywany w podzięce za ocalenie Konstantynopola podczas oblężenia awarskiego w 626 roku. Inne źródła twierdzą, że został odśpiewany w ramach wdzięczności za uratowanie stolicy nad Bosforem w okresie oblężeń arabskich za panowania Konstantyna IV w 677 oraz Leona III w 718 roku.

Około VIII wieku, za sprawą kontaktów Wenecjan z Wschodem, Akatyst dotarł również na Zachód, do Włoch. W Wenecji hymn został przetłumaczony na łacinę, co wpłynęło na rozwój pobożności maryjnej w średniowieczu. Następnie Akatyst został przetłumaczony na wiele innych języków, co miało ogromny wpływ na poezję maryjną w całym Kościele. Polski przekład Akatystu powstał w 1965 roku, a jego autorem był jezuita Mieczysław Bednarz.

Głównym tematem Akatystu jest rola Matki Boskiej w ziemskim życiu Chrystusa oraz w Jego kościele. Hymn przeplata teksty odnoszące się zarówno do Matki Boskiej, jak i do Jezusa. Pierwsza część Akatystu koncentruje się na narodzeniu Chrystusa oraz na wydarzeniach z nim związanych. Druga część dotyczy nadprzyrodzonych skutków przyjścia Zbawiciela na świat.

Akatyst składa się z 24 strof, które w greckim oryginale zaczynają się od kolejnych liter greckiego alfabetu. Strofy te to na przemian kondakiony (krótkie) i ikosy (dłuższe). Każdy kondakion kończy się refrenem „alleluja“, a ikos – inkantacją „Witaj, Oblubienico dziewicza“. Jak każdy akatyst, również ten jest śpiewany i słuchany na stojąco. Ikosy recytowane są, a kondakiony śpiewane przez chór cerkiewny. Cała celebracja Akatystu trwa kilka godzin, ponieważ przeplata się z innymi hymnami i psalmami, podczas których możliwe jest siedzenie. Akatyst celebrowany jest w czterech częściach przez cztery pierwsze piątki wielkiego postu, a w piąty piątek odbywa się całe odśpiewanie hymnu. Ceremonia ma miejsce przed ikoną Matki Boskiej, w centrum cerkwi. Podczas recytacji pierwszego kondakionu kapłan oraz diakon opuszczają ołtarz w procesji przez Wrota Królewskie (Carskie Wrota), które pozostają otwarte przez cały czas trwania ceremonii.