Akademizm

Akademizm to kierunek w sztuce europejskiej, który rozwijał się od XVII do XIX wieku, koncentrując się na malarstwie oraz rzeźbie. Jego istotą było nawiązywanie do zasad i ideałów sztuki antycznej oraz renesansowej, a także naśladowanie dzieł uznawanych za wzorcowe. Tematyka akademizmu obejmowała głównie historię, religię i mitologię. Ruch ten był wspierany przez akademie sztuk pięknych.

W potocznym rozumieniu, akademizm to konwencja artystyczna, charakteryzująca się konwencjonalną poprawnością formy przy jednoczesnym odrzuceniu spontanicznej ekspresji.

W XIX wieku rozpoczęły się zmiany związane z powstawaniem demokracji konstytucyjnych oraz rewolucją przemysłową, co wpłynęło na rolę miast i ich mieszkańców. W rezultacie zmienił się status artystów, którzy przestali być nadworni, a ich głównymi klientami stali się mieszczanie.

W tym okresie zaczęto tworzyć wyższe szkoły artystyczne, zwane akademiami. Uważano, że naturę należy poprawiać, a twórczość odnosić do inspiracji dziełami historycznymi.

Zgodnie z naukami akademickimi, sztuki można się nauczyć, ale wymaga to odpowiednich inspiracji. Artysta powinien umieć poprawiać naturę, dlatego akademicy zaczynali naukę od rysunku, kopiując dzieła mistrzów, takich jak Rafael Santi, następnie rysowali z rzeźb antycznych i renesansowych, a dopiero na końcu malowali żywe modele.

Akademicka hierarchia tematów

Na początku:

należało malować ważne i wzniosłe tematy, głównie mitologiczne lub historyczne. Wzniosłość tematu była kluczowym czynnikiem wpływającym na możliwość namalowania obrazu na dużym płótnie.

Następnie w hierarchii znajdowały się:

pejzaż,
portret,
sceny rodzajowe,
martwa natura.

Wszystko to było filtracją przez artystyczne widzenie twórcy.

Po wyborze tematu i ustaleniu kompozycji, autor tworzył dzieło, ściśle trzymając się istniejących wzorców, poszukując wyrazu w albumach z elementami wzorcowymi. Różnorodne relacje uczuciowe przedstawione na obrazie musiały być podporządkowane głównemu tematowi, co określało zasady decorum – forma i kompozycja musiały pasować do tematu.

Koniec hegemonii

Akademie, dzięki swojej działalności teoretycznej i pedagogicznej, początkowo pełniły pozytywną rolę, dbając o wysoką rangę sztuki oraz pozycję społeczną artystów. Proces akademickiego kształcenia zapewniał solidne opanowanie rzemiosła malarskiego, ucząc dbałości o warsztat. Jednak z biegiem czasu, gdy akademie zaczęły dominować w życiu kulturalnym, ich konserwatyzm i apodyktyczność zaczęły spotykać się z coraz silniejszą reakcją ze strony artystów. Zaczęto kwestionować ideę nauczania sztuki przez wpajanie sztywnych reguł. Akademie zaczęto nazywać „fabrykami miernot”, które tłamsiły indywidualność.

Wskazywano na despotyczne ograniczenie wolności twórczej i ogłupiające metody nauczania. Twierdzono, że bezmyślne rysowanie według gipsowych odlewów zabija w przyszłych artystach ich indywidualny charakter, a ścisłe trzymanie się reguł prowadzi do ograniczenia samodzielnych poszukiwań, zarówno w doborze tematyki, jak i w stosowaniu środków formalnych (kompozycja, koloryt, technika).

Akademizm, coraz głośniej krytykowany i równocześnie wypierany przez nowe kierunki, zaczął zanikać w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku. Po 1900 roku nie pozostało nic z dawnej chwały akademików. Dopiero zmęczenie awangardą XX wieku spowodowało, że w latach siedemdziesiątych tego stulecia ponownie zaczęto interesować się ich twórczością.

Przedstawiciele akademizmu

Wśród przedstawicieli akademizmu był Polak Henryk Siemiradzki; do innych znanych akademików należą: William-Adolphe Bouguereau, Alexandre Cabanel, Hans Makart, Jean Gérome, Lawrence Alma-Tadema, Thomas Couture, Fiodor Bruni.