Akademia Rakowska

Akademia Rakowska (łac. Gymnasium Bonarum Artium, znana również jako Szkoła lub Gimnazjum w Rakowie) to średnia szkoła założona w 1602 roku przez braci polskich, która funkcjonowała w Rakowie do 1638 roku. Nie była to instytucja wyznaniowa, ponieważ kształcili się w niej zarówno bracia polscy, jak i protestanci oraz katolicy. Została zamknięta w wyniku wyroku sądu sejmowego z kwietnia 1638 roku.

Historia

Akademia została utworzona w 1602 roku w Rakowie przez Jakuba Sienieńskiego, posła sejmowego, który brał udział w rokoszu sandomierskim między 1606 a 1609 rokiem. Instytucja ta obejmowała pięć klas oraz studium teologiczne, jednak formalnie nie posiadała praw akademickich.

Była znana z wysokiego standardu nauczania oraz tolerancji, co przyciągało nie tylko młodych braci polskich, ale także katolików oraz cudzoziemców. W gronie nauczycieli Akademii, którzy wprowadzili do polskiej edukacji metodę poglądową, znajdowali się:

Jan Jerzy Szlichtyng (Schlichting) – teolog braci polskich i biblista, autor komentarzy do Nowego Testamentu.
Jan Crell (Johannes Crell) – niemiecki teolog, rektor Akademii w latach 1616–1621.
Marcin Ruar – niemiecki myśliciel religijny i ideolog braci polskich, rektor w latach 1621–1622.
Joachim Stegmann – matematyk i myśliciel religijny pochodzenia niemieckiego, autor nowoczesnego podręcznika do matematyki.

Na powstanie Akademii wpłynął również Wojciech z Kalisza.

W Akademii uczono różnych języków, w tym łacińskiego, polskiego, niemieckiego, włoskiego i francuskiego, a także logiki, etyki, retoryki, matematyki oraz wprowadzano elementy prawoznawstwa, polityki i nauk przyrodniczych. Teologia była nauczana w języku polskim.

Podręczniki dla Akademii pisali m.in.: Jan Licinius (dotyczący języków łacińskiego, niemieckiego i polskiego), Walenty Smalc (Katechizm), Jan Crell (Prima ethices elementa), Mathurin Cordier z Lozanny (nauka potocznej łaciny i zasad moralnych), Joachim Stegmann (innowacyjny podręcznik do matematyki i geometrii).

Opiekę nad Akademią sprawowali scholarchowie, w tym: Jakub Sienieński, Andrzej Lubieniecki (zm. 1623), Hieronim Moskorzowski, Walenty Smalc, Piotr Stoiński, Stanisław Lubieniecki, Krzysztof Morsztyn, Adam Gosławski, Andrzej Wojdowski, Giovanni Battista Cetis, Jan Völkel, Salomon Paludius oraz inni.

Największy rozwój Akademii Rakowskiej miał miejsce w latach 1616–1630, kiedy to nazywano ją sarmackimi Atenami. W tym okresie uczęszczało do niej ponad 1000 uczniów, w tym wielu cudzoziemców.

Akademia zakończyła swoją działalność w 1638 roku na skutek rzekomego profanowania przydrożnego krzyża przez grupę uczniów, którzy na wycieczce byli pod opieką nauczyciela Salomona Paludiusa. Sprawa ta została wykorzystana przez biskupa krakowskiego Jakuba Zadzika, wojewodę sandomierskiego Jerzego Ossolińskiego oraz nuncjusza papieskiego Honorato Visconti, co doprowadziło do jej zamknięcia oraz zniszczenia wszystkich instytucji ariańskich w Rakowie na mocy wyroku sądu sejmowego. Wyrok zapadł w skróconym procesie sumarycznym, z naruszeniem obowiązującego prawa, co spotkało się z oporem nawet ze strony katolickich posłów.

Oskarżenia dotyczyły nie tylko zniszczenia krzyża, ale także działalności drukarni, szkoły i nabożeństw, co stanowiło naruszenie praw. Ostatecznie, decyzja ministra Ossolińskiego, mająca na celu ukazanie gorliwości katolickiej, wywołała jeszcze większe oburzenie wśród szlachty, a wielu posłów postanowiło zająć się tą sprawą na przyszłych sejmikach.

Rektorzy Akademii

1602 – Krzysztof Brockajus
1610–1616 – Paweł Krokier
1616–1627 – Jan Crell, Marcin Ruar
1627-1632 – Joachim Stegmann
1632-1634 – Jerzy Nigrynus
1634-1638 – Wawrzyniec Stegmann (ostatni rektor, wygnany z Rakowa w 1638 roku)

Sławni absolwenci

Stanisław Lubieniecki, astronom
Jerzy Niemirycz, podkomorzy kijowski
Samuel Przypkowski, pisarz i poeta
Krzysztof Szlichtyng, pastor i teolog
Andrzej Wiszowaty, poeta, teolog, filozof

Przypisy

Bibliografia

Teresa Duralska-Macheta: O edukacji dawnych Polaków. Materiały z XVI-XVII w.. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1982, s. 102-115. ISBN 83-10-08005-0. OCLC 830301143.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom IX (str. 508, hasło Raków), Warszawa, 1888.

Stanisław Tync, Wyższa szkoła braci polskich w Rakowie. Zarys jej dziejów (1602–1638), w: „Studia nad arianizmem”, Warszawa 1959.

L. Chmaj, Bracia Polscy – Ludzie, idee, wpływy. PWN, Warszawa 1957.