Akademia Nauk Technicznych
Akademia Nauk Technicznych, znana jako ANT (wcześniej Polska Akademia Nauk Technicznych, PANT od 1939 roku), to ogólnopolskie stowarzyszenie naukowe, które zostało założone w 1920 roku w Warszawie jako instytucja użyteczności publicznej. Jej głównym celem było wspieranie rozwoju nauk technicznych oraz powiązanych z nimi dyscyplin matematyczno-fizycznych i rolniczych w Polsce. Ustawą z dnia 25 maja 1939 roku, ANT przekształcono w stowarzyszenie podlegające państwowej opiece (PANT). Mandaty członków PANT zostały złożone w 1949 roku.
Historia
Stowarzyszenie powstało niedługo po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, z inicjatywy pracowników Politechniki Warszawskiej oraz Politechniki Lwowskiej. Jego celem było wspieranie rozwoju nowego państwa w obszarze nauk technicznych oraz podstawowych, w tym matematyczno-fizycznych i rolniczych.
Wśród założycieli znalazło się sześciu przedstawicieli Politechniki Warszawskiej i sześciu z Politechniki Lwowskiej. Pierwsze posiedzenie organizacyjne miało miejsce w Warszawie 26 listopada 1920 roku, gdzie wybrano kolejnych 12 członków założycieli. W dniach 27 i 28 listopada statutowo określono Akademię jako instytucję użyteczności publicznej, będącą społecznym towarzystwem naukowym wspieranym przez budżet Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Pierwszym prezesem został Gabriel Narutowicz. Akademia podzieliła się na cztery wydziały:
- Nauk Matematyczno-Fizycznych,
- Nauk Inżynierskich (w tym budownictwo),
- Nauk Mechanicznych (w tym elektrotechnika),
- Technicznych (Technologicznych).
W ramach wydziałów funkcjonowały komisje i komitety. Najwyższymi organami ANT były Walne Zebranie oraz Zarząd.
W 1932 roku Akademia miała 36 aktywnych członków, a w 1937 roku ich liczba wzrosła do 52, przy czym istniało również 58 członków korespondentów (26 krajowych i 32 zagranicznych). Ignacy Mościcki został członkiem honorowym, a kolejni prezesi to Maksymilian Thullie, Maksymilian T. Huber, Maksymilian Matakiewicz oraz Aleksander Wasiutyński.
Rozwój ANT napotykał opór ze strony tradycyjnych środowisk uniwersyteckich. W Polskiej Akademii Umiejętności rozważano inkorporację ANT, mimo że nauki techniczne nie były tam reprezentowane. Uważano, że wystarczający jest Wydział V Nauk Technicznych w Towarzystwie Naukowym Warszawskim. Członkowie ANT włączyli się jednak w prace Komitetu Porozumiewawczego Towarzystw Akademickich (1931) oraz Rady Nauk Ścisłych i Stosowanych (1936). W 1937 roku rozpoczęto prace legislacyjne mające na celu podniesienie rangi ANT do statusu instytucji państwowej. Dnia 25 maja 1939 roku, krótko przed wybuchem II wojny światowej, uchwalono ustawę o utworzeniu Polskiej Akademii Nauk Technicznych (PANT), której celem miało być „pielęgnowanie, popieranie i szerzenie nauk technicznych oraz ich nauk podstawowych”. Prezydent RP miał zatwierdzać wybór władz PANT. Ustawa weszła w życie 1 czerwca 1939 roku, a w skład PANT weszli członkowie ANT.
W czasie okupacji niemieckiej w Polsce działalność Akademii została wstrzymana, a instytucja utraciła 35 członków oraz cały swój majątek.
Po wojnie planowano wznowić działalność poprzez kontynuację „Annales”. Dnia 28 grudnia 1945 roku powołano w Krakowie Komitet Redakcyjny pod przewodnictwem Tadeusza Banachiewicza, jednak konieczne było przeniesienie sprawy do Warszawy. Czesław Wycech powołał 29 grudnia 1946 roku Komitet Organizacyjny PANT, w skład którego weszli: Kazimierz Bassalik (przewodniczący), Wacław Paszkowski, Witold Pogorzelski, Kazimierz Żorawski oraz Wojciech Świętosławski. W grudniu odbyło się ostatnie Walne Zebranie Akademii Nauk Technicznych, w którym uczestniczyło 60 członków. Tego samego dnia miało miejsce Organizacyjne Zebranie PANT, które zatwierdziło tekst statutu oraz wybrało Prezydium Akademii: Kazimierz Bassalik na prezesa, Józefa Zawadzkiego na wiceprezesa, Janusza Groszkowskiego na sekretarza generalnego oraz Witolda Wierzbickiego na zastępcę sekretarza generalnego. Wznowienie działalności napotkało trudności, w tym niechętną postawę ówczesnego ministra oświaty, Stanisława Skrzeszewskiego (PPR) oraz Ministerstwa Przemysłu. W grudniu 1947 roku Janusz Groszkowski złożył mandat sekretarza generalnego PANT jako protest (nie został on przyjęty przez Zarząd Akademii) i w lutym 1948 roku wystąpił do Ministerstwa Oświaty o „prowizoryczne upoważnienie […] Prezydium PANT do uruchomienia agend Akademii” (w tym Komitetu Redakcyjnego „Rocznika PANT”). Przedłużające się negocjacje z ministerstwem zostały ostatecznie zablokowane przez Henryka Golańskiego, co doprowadziło do złożenia mandatów przez członków Prezydium PANT, o czym powiadomiono członków Akademii oraz Ministerstwo Oświaty 18 stycznia 1949 roku.
Zakres działalności Akademii
Zakres działalności ANT obejmował:
- ułatwianie kontaktów między wybitnymi naukowcami, których badania (prace teoretyczne lub doświadczalne) przyczyniają się do wzbogacenia dorobku naukowo-technicznego,
- organizowanie zjazdów oraz innych spotkań o charakterze naukowo-technicznym,
- publikowanie wyników prac badawczych oraz podręczników technicznych,
- ustalanie słownictwa technicznego i wydawanie słowników,
- wspieranie finansowania prac naukowych oraz przyznawanie nagród i zapomóg,
- tworzenie bibliotek naukowych i pracowni oraz gromadzenie zbiorów,
- nawiązywanie i utrzymywanie współpracy z zagranicznymi akademiami i towarzystwami naukowymi,
- utrzymywanie współpracy z władzami państwowymi w sprawach dotyczących problemów technicznych (wymiana informacji, opracowywanie opinii).
W latach 1920–1939 wydano ponad 50 prac członków ANT (wcześniej prezentowanych na posiedzeniach naukowych), publikowano także prace doktorskie o charakterze naukowo-technicznym. Powstało również 6 tomów „Annales”, wykaz „Polskie placówki badawcze. Nauki fizyczne. Technika”, dwa informatory ANT (za lata 1920–1932 oraz 1933–1937) oraz 5 słowników wyrazów technicznych.