Akademia Lubrańskiego

Akademia Lubrańskiego (łac. Collegium Lubranscianum) była uczelnią wyższą funkcjonującą w Poznaniu w latach 1519–1780, założoną przez biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego.

Uczelnia miała własne zasady, a w XVII i XVIII wieku dysponowała także samorządną konwokacją profesorów, zorganizowaną na wzór konwokacji Akademii Krakowskiej.

W 1780 roku szkoła została przejęta przez Komisję Edukacji Narodowej, która połączyła ją z Akademią Wielkopolską, przekształcając w wojewódzką szkołę dla województwa poznańskiego.

Akademia dysponowała bogatą biblioteką, która była systematycznie wzbogacana przez fundatorów oraz produkcję Drukarni Akademickiej, działającej przy uczelni od 1689 roku. Z Akademią związane były także bursy uczniowskie, takie jak bursy: Rozdrażewskich, Szołdrskich, Krzyckich, Zalaszowskiego oraz Kralla (ta ostatnia najprawdopodobniej nigdy nie została uruchomiona). Budynek Akademii jest częścią zabytków i atrakcji turystycznej trasy Traktu Królewsko-Cesarskiego.

Historia

Pierwszym rektorem był Jan ze Stobnicy, ceniony teolog i geograf, jednak szybko zastąpił go pochodzący z Poznania teolog-humanista Tomasz Bederman, autor Antiquissimi graeci poetae z 1505 oraz Cicero de eloquentia z 1513. Wśród wykładowców byli także Jan Kruk z Gniezna (teolog) oraz prawnicy Mateusz i Grzegorz z Szamotuł oraz Jakub Skrzetuski.

Akademia miała dwa wydziały: teologiczny i humanistyczny, jednak nie posiadała prawa do nadawania tytułów naukowych, dlatego studenci musieli udawać się na Uniwersytet Jagielloński lub inne europejskie uniwersytety, aby je uzyskać. Wykłady z nauk humanistycznych prowadził również Antoni Feliks Gall oraz Antoni Niger. Prawdziwy rozwój uczelni nastąpił po przybyciu Krzysztofa Hegendorfera, nowego dziekana wydziału humanistycznego z Lipska, który wprowadził rewolucyjne metody nauczania, takie jak dyskusje, pisanie rozpraw, dyktanda, mowy i wiersze. W 1535 roku opuścił Poznań na skutek oskarżeń archidiakona poznańskiego Grzegorza Snopka z Szamotuł o herezję.

Za czasów Hegendorfera niższy wydział humanistyczny dzielił się na szkoły, które odpowiadały klasom (licząc od najniższej):

szkoła gramatyczna – nauka podstaw gramatyki, stylistyki, etymologii łacińskiej i greckiej (była to jedyna szkoła, w której greka była częścią oficjalnego programu nauczania; język ten uważano za wstęp do czytania pism heretyckich)
szkoła retoryczna – retoryka, historia powszechna oraz geografia
szkoła matematyczna – arytmetyka, astronomia, astrologia, objaśnianie kalendarza, muzyka i śpiew
szkoła filozofii
szkoła logiki
szkoła jurystyczna – prawo rzymskie i kościelne

Następnie kandydaci do stanu duchownego przechodzili na wyższy wydział teologiczny.

Po odejściu Hegendorfera jakość nauczania obniżyła się z powodu wpływu scholastyków z Uniwersytetu Jagiellońskiego, którzy wprowadzili metody średniowieczne, dominujące w Krakowie.

Akademia przeżyła drugi rozkwit w latach 1562–1570, dzięki wykładowcom związanym z kontrreformacją, sprowadzonym przez biskupa Andrzeja Czarnkowskiego – Benedykta Herbesta z Krakowa i jego braci. Uczelni pomogły także nowe legaty, takie jak 2000 zł przeznaczone przez podkomorzego poznańskiego Jana Konarskiego oraz 3667 zł od szlachcica z Niepartu Jana Rożnowskiego. W latach 70. XVI wieku szkoła znowu podupadła, głównie z powodu silnej konkurencji nowego Kolegium Jezuickiego, które zyskało większą przychylność biskupa Łukasza Kościeleckiego.

Od schyłku XVI wieku można zauważyć wyraźne starania kapituły poznańskiej o ożywienie działalności Lubranscianum. Dzięki nim sufragan włocławski Jan Rozdrażewski w 1604 roku zapisał znaczne dochody na remont budynku oraz na utrzymanie profesorów i uczniów. Finansowe zabezpieczenie (choć windykowane dopiero w 1619 roku) oraz zainteresowanie Akademią ze strony uczelni krakowskiej przyczyniły się do wznowienia działalności szkoły na przełomie 1613/1614 roku.

W 1619 roku nadano szkole statut oparty na tym, który opracował K. Hegendorfer, przyjęty przez kapitułę poznańską w decyzji z 1 lipca 1619, w której wybrano komisję złożoną z siedmiu członków. Efektem reform stało się częściowe uzależnienie Collegium Lubranscianum od Akademii Krakowskiej, co polegało na obsadzaniu katedr profesorami z Krakowa, ich odwoływaniu oraz nadzorowaniu spraw karności. Mimo to, Akademia Lubrańskiego pozostała niezależna, ponieważ to kapituła poznańska zatwierdzała ostatecznie przysłanych dyrektorów (kwestia ta nigdy nie została uregulowana).

Uczelnia przetrwała do 1780 roku, kiedy to Komisja Edukacji Narodowej połączyła ją z Kolegium Jezuickim w Wojewódzką Szkołę Wydziałową. Dawny gmach Akademii został przekazany przez biskupa Antoniego Onufrego Okęckiego w 1784 roku na potrzeby seminarium duchownego.

Znani studenci

Józef Struś – lekarz, naukowiec, burmistrz Poznania
Klemens Janicki – poeta
Kasper Goski
Andrzej I Górka
Adam Gradowicz
Krzysztof Opaliński
Łukasz Opaliński
Rafał Leszczyński
Jan Śniadecki
Marcin Czechowic
Jan Mikołaj Smogulecki
Wacław z Szamotuł – kompozytor

Budynek

Gmach Akademii, jedna z pierwszych renesansowych budowli w Poznaniu, to trzykondygnacyjny obiekt podparty w narożnikach masywnymi skarpami, wzniesiony w latach 1518–1530, a przebudowany w XVII i XVIII wieku. W latach 2006–2007 budynek przeszedł gruntowną renowację, aby przygotować wnętrza do umieszczenia wystawy Muzeum Archidiecezjalnego. Obok gmachu stoi pomnik Jana Kochanowskiego, który został zrekonstruowany w 1984 roku i przeniesiony tutaj w 2002.

Legenda

W 1771 roku, kiedy wojska rosyjskie przechodziły przez Poznań, żołnierze urządzili w murach Akademii kwaterę i magazyny. Rozochocone moskiewskie żołdactwo znacznie zdewastowało budynek i jego wyposażenie, ale pewnej nocy nagle się wycofało. Uznano to za nadprzyrodzoną interwencję św. Jana Kantego lub nawet Jana Lubrańskiego.

Przypisy

Bibliografia

Mazurkiewicz K., Początki Akademji Lubrańskiego w Poznaniu (1519 – 1535). Przyczynek do dziejów rozwoju nauk humanistycznych w Polsce, Poznań 1921
Nowacki J., Akademia Lubrańskiego, Kronika Miasta Poznania, 1999, nr 2
Nowicki M., Akademia Lubrańskiego. Organizacja szkoły i działalność wychowawcza, DiG, Warszawa 2015
Nowicki M., Akademia Lubrańskiego, [w:] Wokół jezuickiej fundacji uniwersytetu z 1611 roku, red. D. Żołądź-Strzelczyk, R. Witkowski, Poznań 2011, s. 49-60.
Nowicki M., Działalność oświatowa i naukowa Akademii Lubrańskiego w XVII i XVIII wieku, Poznań 2011
Nowicki M., Profil wychowawczy Akademii Lubrańskiego na tle sporu Krzysztofa Hegendorfera z Grzegorzem Szamotulczykiem, [w:] Ku źródłom wartości, red. P. Orlik, Poznań 2008, s. 327-334
Nowicki M., Stan badań nad dziejami Akademii Lubrańskiego, Biuletyn Historii Wychowania 24 (2008), s. 107-120
Nowicki M., Vir orator czy vir probus, czyli problem recepcji antycznych wartości wychowawczych w programie wychowawczym Akademii Lubrańskiego, [w:] Ku źródłom wartości, red. P. Orlik, Poznań 2008, s. 313-326
Sieciechowiczowa L., Życie codzienne w renesansowym Poznaniu 1518-1619, Warszawa 1974