Akademia Francuska

Akademia Francuska (fr. Académie française) to instytucja naukowa, która powstała w 1635 roku w Paryżu. Jest to pierwsza tego rodzaju organizacja w nowożytnej Europie, która później została przekształcona w państwową instytucję.

To najstarsza z pięciu akademii, które tworzą Instytut Francuski (fr. Institut de France).

Akademia została założona za panowania króla Ludwika XIII przez kardynała Richelieu. Liczba członków Akademii wynosi zawsze 40, a kadencje są dożywotnie. W przypadku śmierci jednego z akademików, zwalniane jest „fotel”, a pozostali członkowie wybierają nowego członka. Do tej pory najmniej członków zajmowało fotel 26 (trzynastu), natomiast najczęściej zmieniali się członkowie zasiadający na fotelu nr 4 (dwudziestu czterech).

Zadania Akademii Francuskiej

Akademia Francuska pełni podwójną rolę:

Regulacja języka francuskiego

To jej pierwotna misja, przyznana jej statutowo w momencie powołania. W przeszłości Akademia koncentrowała się na zachowaniu niezmienionego kształtu języka, aby stał się wspólnym dziedzictwem Francuzów oraz wszystkich użytkowników języka francuskiego.

Obecnie Akademia dąży do utrzymania wysokiego poziomu języka używanego w społeczeństwie i monitoruje jego niezbędną ewolucję. Ustala normy języka francuskiego, a jej pracą jest publikacja Dictionnaire de l’Académie française (Słownik Akademii Francuskiej), w którym zawarte są normy i zalecenia dotyczące użycia języka. Ponadto członkowie Akademii uczestniczą w wielu komisjach, które opracowują terminologię specjalistyczną.

Mecenat

Drugim zadaniem, które początkowo nie było przewidziane, jest mecenat, który stał się możliwy dzięki dotacjom oraz zapisom testamentowym na rzecz Akademii. Każdego roku Akademia przyznaje około 60 nagród literackich.

Wielką rangę ma grand prix de la Francophonie (wielka nagroda w dziedzinie języka francuskiego), przyznawana corocznie od 1986 roku. Jest ona symbolem dbałości Akademii o to, by język francuski pełnił rolę kulturotwórczą w skali globalnej.

Akademia wspiera również stowarzyszenia literackie i naukowe, organizacje charytatywne oraz udziela środków celowych na pomoc rodzinom wielodzietnym, wdowom, osobom pokrzywdzonym, a także tym, którzy wyróżnili się poświęceniem w jakiejś sprawie. Oferowane są także stypendia Akademii, noszące nazwy: Zellidja, Neveux, Corblin i Damade.

Historia Akademii

Akademia Francuska została założona w 1635 roku przez kardynała Richelieu.

Statut i regulamin, które zaproponował kardynał (wraz z licencją podpisaną przez króla Ludwika XIII i zarejestrowaną przez sąd, zwany parlamentem, w 1637 roku), nadali oficjalny charakter stowarzyszeniu literatów, którzy wcześniej spotykali się nieformalnie.

Pierwotnie misja Akademii zakładała ustalenie trwałych zasad języka francuskiego oraz uczynienie go czystym i zrozumiałym dla wszystkich. W tym duchu miała działać nowa instytucja, rozpoczynając od stworzenia słownika.

Pierwsze wydanie słownika ukazało się w 1694 roku, a kolejne miały miejsce w latach: 1718, 1740, 1762, 1798, 1835, 1878, 1932-1935 oraz 1992. Dziewiąte wydanie jest w trakcie publikacji.

Początkowo sesje Akademii odbywały się u poszczególnych członków, później u kanclerza Séguiera, od 1672 roku w Luwrze, a w końcu w budynku zbudowanym naprzeciw Luwru – Collège des Quatre-Nations (Kolegium Czterech Narodów), do którego w 1805 roku wprowadził się Instytut Francuski.

Przez ponad trzy i pół wieku istnienia Akademia utrzymała swoje instytucje, które funkcjonowały regularnie, z wyjątkiem lat 1793-1803.

Tradycja szczególnej troski o Akademię ze strony najwyższych władz Francji została zapoczątkowana przez jej fundatorów i trwa do dziś.

„Nieśmiertelni”

Od początku swojego istnienia w Akademii Francuskiej zasiadło ponad 700 osób, jednak jednocześnie funkcjonuje 40 członków. To akademicy mają wyłączne prawo do wyboru nowego członka Akademii po zwolnieniu miejsca wskutek śmierci jednego z nich.

W Akademii zasiadają poeci, powieściopisarze, ludzie teatru, filozofowie, lekarze, naukowcy, etnolodzy, krytycy sztuki, wojskowi oraz przedstawiciele Kościoła – wszyscy ci, którzy przyczynili się do propagowania pięknej francuszczyzny.

Tytuł „Nieśmiertelnych” nadano akademikom z powodu dewizy, którą kardynał Richelieu umieścił na ich pieczęci: „Dla nieśmiertelności” (fr. À l’immortalité).

Członkowie Akademii Francuskiej często są proszeni o wydanie autorytatywnej oceny poprawnego użycia słów, co wiąże się z ich znaczeniem i niesionymi przez nie wartościami. Ich autorytet w zakresie semantyki przekłada się na autorytet moralny, wpływając na kulturę, obyczajowość i tradycje.

Słynny „zielony strój” akademików, noszony podczas uroczystych posiedzeń, powstał w czasach Konsulatu. Wybór do Akademii jest często postrzegany jako najwyższa godność, jaką można zdobyć w społeczeństwie francuskim.

W historii Akademii zdarzały się rzadkie przypadki wykluczeń z jej grona z powodu uchybienia honorowi. Szczególnie drastyczne przypadki miały miejsce po II wojnie światowej, w związku z kolaboracją z wrogiem: Charles Maurras, Abel Bonnard, Abel Hermand oraz najsłynniejszy przypadek, dotyczący marszałka Philippe’a Pétaina.

Obecni członkowie Akademii Francuskiej

Claude Dagens, wybrany w 2008

Dany Laferrière, wybrany w 2013

wakat (Jean-Denis Bredin, wybrany w 1989, zmarł we wrześniu 2021)

Jean-Luc Marion, wybrany w 2008

Andreï Makine, wybrany w 2016

Christian Jambet, wybrany w 2024

Jules Hoffmann, wybrany w 2012

Daniel Rondeau, wybrany w 2019

Patrick Grainville, wybrany w 2018

Florence Delay, wybrana w 2000

wakat (Gabriel de Broglie, wybrany w 2001, zmarł w styczniu 2025)

Chantal Thomas, wybrana w 2021

Maurizio Serra, wybrany w 2020

wakat (Hélène Carrère d’Encausse, wybrana w 1990, zmarła w sierpniu 2023)

Frédéric Vitoux, wybrany w 2001

Raphaël Gaillard, wybrany w 2024

Érik Orsenna, wybrany w 1998

wakat (Mario Vargas Llosa, wybrany w 2021, zmarł w kwietniu 2025)

Sylviane Agacinski, wybrana w 2023

wakat (Angelo Rinaldi, wybrany w 2001, zmarł w maju 2025)

Alain Finkielkraut, wybrany w 2014

wakat (René de Obaldia, wybrany w 1999, zmarł w styczniu 2022)

Pierre Rosenberg, wybrany w 1995

François Sureau, wybrany w 2020

Dominique Fernandez, wybrany w 2007

Jean-Marie Rouart, wybrany w 1997

Pierre Nora, wybrany w 2001

Jean-Christophe Rufin, wybrany w 2008

Amin Maalouf, wybrany w 2011

Danièle Sallenave, wybrana w 2011

Michael Edwards, wybrany w 2013

Pascal Ory, wybrany w 2021

Dominique Bona, wybrana w 2013

François Cheng, wybrany w 2002

Antoine Compagnon, wybrany w 2022

Barbara Cassin, wybrana w 2018

Michel Zink, wybrany w 2017

Marc Lambron, wybrany w 2014

Jean Clair, wybrany w 2008

Xavier Darcos, wybrany w 2013

„41. fotel”

Wielu pisarzy, często znanych, z różnych powodów nigdy nie przekroczyło progu Akademii. Działo się tak, ponieważ nie kandydowali, ich kandydatury były odrzucane lub zmarli przedwcześnie. Termin „41. fotel” został wprowadzony w 1885 roku przez pisarza Arsène’a Houssaye’a, aby określić takich autorów (np. Jules Verne).