Ajtra (gr. Αἴθρα Aithra, łac. Aethra ‘Jasna’) to postać z mitologii greckiej, będąca królewną Trojzeny, kochanką Ajgeusa i Posejdona oraz matką Tezeusza, a możliwe, że także Pejritoosa.
Ajtra w mitologii
Ajtra była córką Pitteusa i według jednej z wersji mitu wnuczką Pelopsa. W młodości mieszkała z ojcem w Pisie, gdzie została zaręczona z Bellerofontem. Małżeństwo jednak nie doszło do skutku, gdyż narzeczony został wysłany do Karii. Pitteus, dziedziczący władzę nad Antają i Hypereą wraz z bratem Trojzenem oraz Ajtiosem, po śmierci brata połączył oba miasta, nadając im nazwę Trojzeny. Wkrótce potem na dwór Pitteusa przybył Ajgeus, władca Aten, który wracał z wyroczni delfickiej, gdzie szukał wskazówki dotyczącej następcy.
Ajtra, przebywając na dworze ojca, pozostawała dziewicą, co zasmucało Pitteusa po jej nieudanym zamążpójściu. Król postanowił więc upić Ajgeusa i zaprowadził go do łoża córki. Po odbyciu stosunku, Ajtra, na polecenie Ateny, która objawiła się jej we śnie tej samej nocy, porzuciła pijanego kochanka. Zabrała libacje i udała się na pobliską wyspę Sfajrię, aby złożyć ofiarę na grobie Sfajrosa, woźnicy Pelopsa. Na wyspie Ajtra oddała się Posejdonowi. Wkrótce potem poleciła wznieść na Sfajrii świątynię ku czci Ateny Apaturyjskiej, przemianowując wyspę na Hierę i zobowiązując dziewice z Trojzeny do oddania bogini swoich dziewiczych przepasek przed zamążpójściem.
Posejdon zrzekł się prawa do ojcostwa na rzecz Ajgeusa w przypadku potencjalnego poczęcia dziecka. Gdy Ajgeus obudził się w łożu Ajtry, nakazał jej, aby zachowała w tajemnicy ich związek. W przypadku narodzin chłopca, miała go wychować, nie ujawniając imienia ojca aż do momentu osiągnięcia przez niego dorosłości. Takie postanowienie wynikało z obaw Ajgeusa przed swoimi bratankami, którzy mogli chcieć pozbawić go życia oraz zabić jego potencjalnego syna.
Ajtra urodziła Tezeusza i wychowywała go w pałacu w Trojzenie, natomiast Pitteus rozpowiadał, że ojcem wnuka jest Posejdon. Gdy Tezeusz dorósł, Ajtra zaprowadziła go do ołtarza Silnego Zeusa, aby wskazać mu miejsce, gdzie Ajgeus schował miecz i sandały, które miały pomóc ojcu w rozpoznaniu syna w Atenach.
Dalsze życie Ajtry wiązało się z Heleną Trojańską. Księżniczka spartańska została porwana przez Tezeusza i Pejritoosa, a Ajtra opiekowała się nią, aż Dioskurowie uwolnili siostrę i uprowadzili Ajtrę w niewolę. Gdy Helena uciekła z Parysem, zabrała ze sobą swoją niewolnicę do Troi, gdzie Ajtra była poniżana przez spartańską księżniczkę. Uwolniona przez swoich wnuków Demofonta i Akamosa dopiero po zwycięstwie Achajów w wojnie trojańskiej, Ajtra, według jednej z wersji, zabrała z Troi swojego prawnuka Munitosa – syna trojańskiej księżniczki Laodike i Akamasa, który zdradził męża z Akamasem przed wybuchem wojny trojańskiej.
Analiza postaci
Ajtra miała z jednej strony kontakt z śmiertelnikiem, a z drugiej z bogiem. Tego rodzaju motyw występuje w innych mitach greckich, takich jak historia Arene – matki Idasa i Linkeusa, Ledą – matki Kastora i Polideukesa, oraz Alkmeny – matki Heraklesa i Ifiklesa. W tych przypadkach śmiertelne kobiety rodziły bliźniaki, gdzie jeden z nich miał naturę boską, a drugi ludzką. Dlatego przypuszcza się, że Ajtra mogła również urodzić dwoje dzieci. Mitologia grecka czasami przypisuje Tezeuszowi śmiertelnego brata Pejritoosa, który z czasem został zapomniany, a jego cechy i atrybuty przyjął Tezeusz – początkowo jako święty król Trojzeny, a następnie jako narodowy bohater Aten z podwójną naturą: jako syn króla ateńskiego lub domniemany syn Posejdona. Z tego powodu Tezeusz, będący świętym królem Trojzeny, był przedstawiany w lwie skórze. Niezależnie od wersji mitu o pochodzeniu Tezeusza, jego matka, Ajtra, pozostawała księżniczką Trojzeny. Po wojnach perskich podkreślano szczególnie więzi między Atenami a Trojzeną, gdyż Ateńczycy dążyli do utrzymania wpływów w tym mieście.
Ajtra prawdopodobnie odwiedziła Sfajrię zgodnie z ówczesnym zwyczajem, który wymagał prostytucji dziewcząt przed zawarciem małżeństwa. Tradycja ta mogła przetrwać w początkowej fazie patriarchalnej, prawdopodobnie będąc zapożyczoną z Kanaanu, gdyż Trojzen nie należała do kultury mykeńskiej.
Obecność w kulturze i nauce
Imię królewny zostało nadane planetoidzie (132) Aethra.
Przypisy
Bibliografia
Aethra. mythindex.com. [dostęp 2010-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-19)]. (ang.).
Mała encyklopedia kultury antycznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 25. ISBN 83-01-03529-3.
Mity o herosach. W: Michał Pietrzykowski: Mitologia starożytnej Grecji. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1979, s. 194. ISBN 83-221-0111-2.
Harry Thurston Peck: Harpers Dictionary of Classical Antiquities, 1898: Aethra1. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-03-28]. (ang.).
William Smith: A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology: Aethra1. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-03-28]. (ang.).