Ajtony – książę Banatu
Ajtony (znany również jako Ahtum, Ohtum) był księciem Banatu na przełomie X i XI wieku.
W okolicach roku 1002 jego księstwo rozciągało się pomiędzy rzekami Dunaj i Temesz, obejmując dorzecze Maruszy. Stolicą tego księstwa był Maroszwar na rzece Marosz, dzisiejszy Cenad w Rumunii.
Wiedza na temat księcia Ajtonya pochodzi głównie z dwóch źródeł – łacińskiej kroniki Gesta Hungarorum anonimowego autora z początku XIII wieku oraz Legend o świętym Gerardzie (Sancti Gerardi) z końca XIV wieku. Z tych tekstów wynika, że Ajtony był potomkiem innego lokalnego władcy – Glada, zbudował prawosławny monastyr w Maroszwarze pod wezwaniem świętego Jana Chrzciciela, dysponował silną armią oraz prowadził wojny z królem Węgier Stefanem I.
W kwestii przynależności etnicznej księcia Ajtonya oraz charakteru jego księstwa istnieje kilka teorii. Według powszechnie akceptowanej hipotezy był on jednym z trzech (obok Kalana i Gyuli Młodszego) wodzów węgierskich, którzy zarządzali dużymi prowincjami podzielonymi przez władców węgierskich. Z drugiej strony, historycy rumuńscy i mołdawscy twierdzą, że księstwo Ajtonya było jednym z pierwszych samodzielnych państw wołoskich. Wreszcie, według trzeciej hipotezy, wysuniętej przez historyków bułgarskich, Ajtony mógł być Bułgarem. Nie ma jednak zgody co do tego, czy jego ziemie należały do państwa bułgarskiego, czy też Ajtony był niezależnym władcą.
Nie ulega wątpliwości, że tereny księstwa były w zasięgu węgierskiej ekspansji już w X wieku. W połowie tego stulecia Nizina Panońska oraz Siedmiogród tworzyły zespół mniej lub bardziej niezależnych księstw węgierskich. W 953 roku książę Gyula Starszy, władający ziemiami na wschód od księstwa Ajtonya, przyjął chrzest w Konstantynopolu. Ajtony również wspierał wschodnie chrześcijaństwo, otaczając opieką prawosławnych kapłanów, a w stolicy swojego księstwa zbudował prawosławny monaster. Przyjmuje się, że w celu zachowania niezależności, podobnie jak książę Gyula, szukał oparcia na wschodzie i z tego powodu zawarł sojusz z carem bułgarskim Samuelem. Istnieje teoria, że pierwsza żona syna Samuela, Gabriela Radomira, była córką księcia Ajtonya, a nie władcy Węgier.
W 1002 roku cesarz bizantyński Bazyli II obległ miasto Widyń, leżące na północnym krańcu państwa bułgarskiego. W reakcji na to, car zaatakował ziemie cesarstwa, najeżdżając Trację. Z tej sytuacji skorzystał król węgierski Stefan I, atakując ziemie księcia Ajtonya, jednocześnie mszcząc zniewagę córki, którą syn carski porzucił dla greckiej niewolnicy oraz podporządkowując sobie ziemie opornego poddanego. Ajtony zginął w bitwie z Węgrami, a jego ziemie zostały włączone do królestwa węgierskiego. Z uwagi na separatystyczne tendencje dotychczasowych rządzących, ziemie te podzielono na mniejsze komitaty. Król wygnał również z Maroszwaru greckich księży i mnichów z monasteru świętego Jana Chrzciciela, a miasto przemianował na Csanad. W 1030 roku powołał biskupstwo Csanad.
Przypisy
Bibliografia
- P. Pawłow: Ochtum. W: J. Andreew, I. Łazarow, P. Pawłow: Koj Koj e w Srednowekowna Byłgaria. Istoriczeski sprawocznik. Sofia: Prosweta u, 1994, s. 302-303. ISBN 954-01-0476-9.
- Ch. Dimitrow: Byłgaro-ungarski otnoszenija prez Srednowekwijeto. Sofia: Маrin Drinow, 1998. ISBN 954-430-549-1. Brak numerów stron w książce.
- G. Nikołow: Centralizm i regionalizm w rannosrednowekowna Byłgaria (kraja na VII – naczałato na XI w.). Sofia: Маrin Drinow, 2005. ISBN 954-430-787-7. Brak numerów stron w książce.
- S. Priwatricz: Samuiłowata dyrżawa. Obchwat i charakter. Sofia: АGАТА-А, 2000. ISBN 954-540-020-X. Brak numerów stron w książce.
- S. Runciman: A history of the First Bulgarian Empire. Londyn: George Bell & Sons, 1930. OCLC 832687. Brak numerów stron w książce.
- I. Stawowy-Kawka: Historia Macedonii. Wrocław: Ossolineum, 2000. ISBN 83-04-04549-4. Brak numerów stron w książce.
- W. Szymański, E. Dąbrowska: Awarzy. Węgrzy. Wrocław: Ossolineum, 1979. ISBN 83-04-00246-9. OCLC 256355901. (pol.).