Ajschines (gr. Αἰσχίνης, około 390 – 315 p.n.e.) był greckim politykiem oraz mówcą, uznawanym za jednego z dziesięciu najwybitniejszych oratorów w historii Grecji. Pochodził z rodziny, która straciła majątek w wyniku wojny peloponeskiej. Był zwolennikiem pokoju z Macedonią i w swoich wystąpieniach krytykował poglądy Demostenesa.
Życiorys
Wszystkie daty w tej sekcji odnoszą się do okresu przed naszą erą.
Informacje o dacie urodzenia Ajschinesa, przypadającej na lata 390/391, pochodzą z jego mowy Przeciw Timarchosowi (werset 49), w której twierdził, że ma 45 lat. Wzmianki na temat jego rodziny znaleźć można w mowie O poselstwie (wersety 78 i 147) oraz w mowie Demostenesa W obronie Ktezyfonta, dotyczącej wieńca (wersety 129–130, 259–261), jednak ze względu na charakter tych źródeł nie można ich uważać za całkowicie wiarygodne. Ajschines wspomina, że jego ojciec Atrometos pochodził z demu Kothokidaj i miał 94 lata w czasie wygłaszania mowy, co sugeruje, że urodził się w roku 437/438. Jako młodzieniec uprawiał sport, co świadczyło o jego statusie społecznym. Po wojnie peloponeskiej rodzina Ajschinesa znalazła się w trudnej sytuacji finansowej; jako zwolennik demokracji uczestniczył w obalaniu rządu Trzydziestu Tyranów. Demostenes uważał, że Ajschines był synem byłego niewolnika i prostytutki, która przeszła na kapłankę obcego bóstwa. Z kolei w dziele Vitae Decem Oratorum, przypisywanym Plutarchowi, stwierdzono, że rodzina Ajschinesa nie miała znacznego statusu społecznego ani bogactwa.
Nie posiadamy pewnych informacji na temat wykształcenia Ajschinesa, jednak prawdopodobnie nie mógł sobie pozwolić na najlepszych nauczycieli.
W roku 372 rozpoczął efebię, którą zakończył po pełnych dwóch latach, zgodnie z przepisami prawa. Kontynuował również służbę wojskową, biorąc udział w kampaniach w latach 366 i 362. Z polityką i administracją zetknął się jako pomocnik urzędników państwowych, a dzięki swojemu głosowi uzyskał stanowisko sekretarza, odpowiedzialnego za odczytywanie dokumentów na eklezji i w Radzie Pięciuset. Później zarabiał jako aktor.
Około połowy IV wieku Ajschines ożenił się z córką wpływowego Filodemosa, co dało mu szansę na większe zaangażowanie w politykę dzięki posagowi.
W roku 348 wyróżnił się podczas kampanii na Eubei, zdobył przyjaźń stratega Fokiona i został wybrany jako jeden z dwóch heroldów ogłaszających Atenom zwycięstwo. To było jego pierwsze wystąpienie na eklezji, a jego towarzysz Temenides złożył wniosek o przyznanie Ajschinesowi wieńca, co przyniosło mu popularność.
W 346 roku uczestniczył w dwóch misjach pokojowych do Filipa II. Po powrocie z drugiej misji, latem 346 roku, doszło do konfliktu między Ajschinesem a Demostenesem, który oskarżył go o przyjęcie łapówki od Filipa II, co miało skutkować ustępstwami wobec króla Macedonii. Demostenes zamierzał, przy pomocy swojego poplecznika Timarchosa, oskarżyć Ajschinesa przed ateńskim sądem, wykorzystując procedurę składania sprawozdań – euthyna. Ajschines postanowił jednak sam oskarżyć Timarchosa, twierdząc, że z powodu młodzieńczej prostytucji stracił on częściowo swoje prawa obywatelskie.
Proces Timarchosa odbył się w roku 346/345 i zakończył się zwycięstwem Ajschinesa, co umocniło jego pozycję w starciu z Demostenesem. Ten ostatni jednak nie zrezygnował z oskarżeń, a w międzyczasie stronnictwo pro-macedońskie doprowadziło do skazania na śmierć dwóch polityków uważanych za prorodzinnych. Mimo tych okoliczności Ajschines postanowił bronić się przed zarzutami Demostenesa i przygotował mowę obronną. Proces miał miejsce w roku 343, a trybunał składał się prawdopodobnie z tysiąca sędziów. Zakończył się marginalnym sukcesem Ajschinesa – różnicą 30 głosów, a duże znaczenie miało poparcie stratega Eubulosa.
W roku 336, dwa lata po porażce pod Cheroneą, Ktezyfont złożył wniosek o odznaczenie Demostenesa złotym wieńcem. Ajschines wykorzystał tę okazję, oskarżając Demostenesa o składanie wniosków niezgodnych z prawem. Proces odbył się dopiero w roku 330, a mowa Ajschinesa Przeciw Ktezyfontowi nie przyniosła mu sukcesu. Nie uzyskał nawet 1/5 głosów sędziów, co skutkowało nałożeniem grzywny. Nie mogąc jej uiścić, udał się na emigrację na wyspę Rodos, gdzie prowadził działalność dydaktyczną. Z przekazów antycznej tradycji wiemy, że zmarł w 315 roku (na Rodos lub na Samos).
Twórczość
Ajschines opublikował trzy swoje mowy:
- Przeciw Timarchosowi,
- O poselstwie,
- Przeciw Ktezyfontowi.
Autentyczne listy Ajschinesa nie zachowały się do dzisiejszych czasów, natomiast te, które późniejsza tradycja przypisała mu, są obecnie jednoznacznie uznawane za literackie ćwiczenia jego naśladowców.
Przypisy
Bibliografia
Włodzimierz Lengauer: Ajschines i jego czasy; wstępy. W: Ajschines: Mowy. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2004, seria: Biblioteka Antyczna. ISBN 83-7337-855-3. (pol.).
Wacława Siwakowska: Ajschines. W: Słownik pisarzy antycznych. Anna Świderkówna (red.). Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 2001, s. 35–36. ISBN 83-214-1199-1. (pol.).