Ajczürök

Ajczürök (kirg. Айчүрөк) to kirgiska opera w trzech aktach, stworzona przez Władimira Własowa, Abdyłasa Małdybajewa oraz Władimira Fere. Libreto, przygotowane przez Dżoomarta Bökönbajewa, Dżusupa Turusbekowa i Kubanyczbeka Malikowa, bazuje na drugiej części kirgiskiego eposu ludowego „Manas”. Jest to pierwsza opera w dziejach Kirgistanu.

Geneza i charakterystyka opery

W 1936 roku w Frunze (obecnie Biszkek), stolicy Kirgistanu, powstał teatr dramatu muzycznego. Trio kompozytorów Własowa, Małdybajewa i Fere stworzyło dla niego dwa spektakle: „Ałtyn kyz” (1937) oraz „Adżał orduna” (1938). W 1938 roku przystąpili do prac nad nowym dziełem, które miało być pierwszą operą kirgiską, inspirowaną drugą częścią eposu „Manas”, wykonywaną przez znanego kirgiskiego śpiewaka ludowego Sajakbaja Karałajewa (1894–1971).

Premiera opery miała miejsce 12 kwietnia 1939 roku w Teatrze Muzyczno-Dramatycznym Kirgiskiej SRR w Frunze. Dwa miesiące później, 26 maja, odbyło się jej wykonanie w Moskwie, które spotkało się z pozytywnymi recenzjami. Kompozytor Jurij Szaporin stwierdził w Prawdzie: „W całej Ajczürök istnieje wyraźne i niezbite świadectwo ogromnych sił twórczych Kirgistanu, którego sztuka dopiero niedawno zaczęła rozwijać skrzydła”. Sopranistka Sajra Kijizbajewa (1917–1988), która wcieliła się w rolę narzeczonej, stała się gwiazdą kirgiskiej opery.

W libretcie zachowano wiele oryginalnych elementów eposu, w tym fakt, że narzeczonej szuka żonaty mężczyzna. Fabuła została jednak dostosowana do standardów europejskiej dramaturgii operowej. Muzyka kompozytorów czerpała z rosyjskiej opery XIX wieku, a kirgijska muzyka ludowa była wykorzystana w minimalnym stopniu. Opera w Biszkeku uważana jest za „dumę i znakomitą spuściznę kirgiskiej kultury muzyczno-teatralnej. Prawdziwy klasyk, na którym wyrosło wiele pokoleń wykonawców, który nadal z powodzeniem znajduje się w repertuarze teatru i jest uwielbiany przez publiczność”.

W kolejnych latach to samo trio kompozytorów stworzyło inne opery, takie jak „Patriottor” (1941), „Manas” (1946), „Toktoguł” (1958) oraz hymn Kirgiskiej SRR. „Ajczürök” oraz „Manas” na stałe weszły do repertuaru kirgiskich oper.

Fabuła

Akt I

Do siedziby Akun-chana przybywają dwaj wojownicy z odległych stron – Tołtoj i Czynkodżo. Obaj pragną poślubić jego córkę, znaną z urody jako Ajczürök (Księżycowa piękność). Jej ojciec jednak już dawno obiecał rzece Manas, że odda swoją córkę Semetejowi, który zaginął. Tołtoj i Czynkodżo grożą Akunowi oraz jego królestwu wojną, jeśli nie wyrazi zgody. Ajczürök prosi o czas na namysł, aby odsunąć te groźby, po czym zamienia się w łabędzia i wyrusza w świat w poszukiwaniu swojego przeznaczonego narzeczonego.

Akt II

Po długich poszukiwaniach Ajczürök odnajduje oboz Semeteja. W tym czasie Semetej jest na polowaniu, a Ajczürök spotyka w namiocie jego żonę Czaczykej. Zazdrosna Czaczykej wypędza konkurentkę, ale Ajczürök udaje się schwytać białego sokoła myśliwskiego, który należy do Semeteja, i odlatuje na jego skrzydłach. Po powrocie Semetej dowiaduje się od Czaczykej, że jego sokół został skradziony, ale nie wyjaśnia mu, jak to się stało. Jednak stary Bakaj informuje Semeteja o umowie, jaką jego ojciec zawarł z Akun-chanem w sprawie Ajczürök. Semetej porzuca żonę i wyrusza na poszukiwania sokoła.

Akt III

Semetej odnajduje Ajczürök nad brzegiem rzeki Urgencz. Choć początkowo jest zauroczony jej urodą, zamierza jedynie odzyskać sokoła i wrócić do żony. Jednak modlitwa Ajczürök oraz napomnienie Bakaja przekonują go, że powinien spełnić wolę ojca i pojąć Ajczürök za żonę. Semetej prowadzi swoją narzeczoną do ojca. Wtedy drogę zagradza im Tołtoj oraz Czynkodżo ze swoimi wojskami. Jednak Semetej, prowadząc swoją armię, pokonuje ich, wyzwalając kraj Akun-chana spod ich władzy. Wkrótce rozpoczyna się wesele Semeteja i Ajczürök.