Airco DH.9 to brytyjski samolot bombowy oraz rozpoznawczy, który został zaprojektowany i wyprodukowany w 1917 roku przez firmę Aircraft Manufacturing Company (Airco).
Historia
W 1917 roku, na prośbę dowódcy Królewskiego Korpusu Lotniczego (RFC) we Francji, generała mjr Hugh Trencharda oraz dyrektora generalnego angielskiego lotnictwa wojskowego, generała mjr J. M. Salmonda, wytwórnia Aircraft Manufacturing Company oraz konstruktor Geoffrey de Havilland podjęli się stworzenia samolotu wielozadaniowego, który miał przewyższać osiągi wcześniej używanego modelu DH.4. W odpowiedzi na tę prośbę, rozpoczęto prace nad nowym samolotem oznaczonym jako DH.9.
Pod względem sylwetki, samolot DH.9 był zbliżony do swojego poprzednika DH.4, ale cechował się lepszą aerodynamiką i mniejszą masą. Wzmocniono konstrukcję komory skrzydeł oraz zwiększono powierzchnię nośną. Skrócono także długość kadłuba, przesuwając kabinę pilota bliżej kabiny obserwatora, co skutkowało przesunięciem kabiny pilota do tyłu w porównaniu do DH.4. Do napędu samolotu zastosowano silnik rzędowy B.H.P., który, w przeciwieństwie do DH.4, nie był przykryty od góry. Dodano również dodatkowy karabin maszynowy, co zwiększyło uzbrojenie obronne maszyny.
Samolot DH.9 odbył swój pierwszy lot 21 czerwca 1917 roku. Spełniał on wszelkie oczekiwania konstrukcyjne, jednak zawiódł zastosowany w nim silnik B.H.P. W związku z tym rozpoczęto testy z innymi silnikami, takimi jak FIAT A-12, Lion i Puma. Jesienią 1917 roku dowództwo Królewskiego Korpusu Lotniczego złożyło zamówienie na ponad 4000 samolotów DH.9 w 15 różnych wytwórniach. Do końca 1918 roku wyprodukowano 3204 egzemplarze tego modelu.
W 1918 roku rozpoczęto także produkcję ulepszonej wersji samolotu oznaczonej jako DH.9A, która charakteryzowała się większą rozpiętością oraz powierzchnią nośną skrzydeł, lepszymi osiągami i większym udźwigiem bomb. W tej wersji zastosowano mocniejszy silnik rzędowy Wright Liberty 12, który został okapowany podobnie jak w DH.4. Do zakończenia I wojny światowej wyprodukowano 885 samolotów tej wersji.
Niektóre samoloty DH.9 zostały przystosowane do przewozu pasażerów poprzez usunięcie wyposażenia wojskowego oraz przebudowę tylnej części kadłuba na zakrytą czteroosobową kabinę pasażerską, zyskując oznaczenie DH.9C. W 1931 roku część zachowanych egzemplarzy DH.9 została przebudowana do wersji DH.9J, w której wzmocniono konstrukcję kadłuba dla instalacji silnika Armstrong Siddeley Jaguar III oraz dodano zbiornik opadowy w górnym płacie. Te zmodyfikowane maszyny były wykorzystywane do celów szkoleniowych, przy czym kursant zajmował przednią kabinę, a instruktor drugą.
Po zakończeniu I wojny światowej, samoloty DH.9 i DH.9A były używane nie tylko przez lotnictwo brytyjskie, gdzie pozostawały w służbie do końca lat dwudziestych, ale również w lotnictwie 14 różnych państw. Często były wykorzystywane jeszcze w latach trzydziestych do celów treningowych, transportowych (przewóz dwóch osób) oraz pocztowych.
Kopia DH.9A, zmodyfikowana przez Nikołaja Polikarpowa, była produkowana w ZSRR jako samolot rozpoznawczy R-1.
Użycie bojowe samolotu
Samoloty DH.9 zostały wprowadzone na wyposażenie 103 dywizjonu RFC w grudniu 1917 roku, a następnie sukcesywnie do kolejnych dywizjonów operujących na froncie zachodnim.
Po raz pierwszy zostały użyte w akcji bojowej 9 marca 1918 roku we Francji. Dzięki silnemu uzbrojeniu obronnemu oraz zastosowaniu taktyki lotów grupowych bez eskorty samolotów myśliwskich, samoloty DH.9 i DH.9A zminimalizowały straty i osiągnęły sukcesy bojowe, stając się najlepszymi lekkimi samolotami bombowymi pod koniec I wojny światowej. Były wykorzystywane przede wszystkim w lotnictwie brytyjskim, m.in. do zwalczania niemieckich okrętów podwodnych u wybrzeży Anglii i Francji, a także w rejonie Morza Śródziemnego, na froncie rosyjskim i na Bliskim Wschodzie. Używano ich również w lotnictwie morskim Stanów Zjednoczonych, gdzie pod koniec wojny rozpoczęto produkcję licencyjną tych samolotów. W 1922 roku niewielka liczba samolotów DH.9 została sprzedana Hiszpanii.
Użycie w lotnictwie polskim
W 1919 roku polskie lotnictwo wojskowe otrzymało 20 samolotów DH.9 jako dar od króla angielskiego Jerzego V. Samoloty te dotarły do Polski na początku 1920 roku (dostawy do Gdańska: 2 sztuki w kwietniu, 8 sztuk 4 maja, 10 sztuk 11 maja 1920). Niestety, były one w bardzo złym stanie technicznym. Z pierwszych dwóch maszyn jedna uległa zniszczeniu podczas oblotu, a drugą nie złożono. Kolejne 8 egzemplarzy, również w złym stanie, przekazano do Centralnych Składów Lotniczych, gdzie uruchomiono ich remonty po zakończeniu działań wojennych. Ostatnia partia 10 samolotów, pierwotnie przeznaczona dla rosyjskiej armii białych gen. Antona Denikina, była montowana w czerwcu – z 3 samolotów nie udało się uruchomić, jeden rozbito podczas oblotu, a 3 sprawne przydzielono do eskadr wywiadowczych: 5. i 6. Samoloty te były wykorzystywane do celów rozpoznawczych w czasie wojny polsko-bolszewickiej i cieszyły się dobrą opinią.
Uszkodzone samoloty były stopniowo remontowane. Pod koniec 1923 roku w lotnictwie znajdowało się 17 samolotów, w tym 10 sprawnych. W 1924 roku 5 samolotów sprzedano do Estonii. Samoloty DH.9 służyły w 4 pułku lotniczym do lipca 1925 roku, a ostatni z nich został skasowany w lutym 1929 roku.
Opis techniczny samolotu DH.9
Samolot DH.9 był dwumiejscowym samolotem rozpoznawczym i bombowym, dwupłatem o konstrukcji mieszanej. Posiadał klasyczne, stałe podwozie oraz napęd z silnikiem rzędowym i dwułopatowym śmigłem wykonanym z drewna.
Przypisy
Bibliografia
Wiesław Bączkowski: Samoloty bombowe pierwszej wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1986, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. Nr 30. ISBN 83-206-0497-4. OCLC 20903698.
Chris Chant: Wielkie bombowce świata. Warszawa: Bellona, 2002. ISBN 83-11-09372-5. OCLC 749350506.
Peter Cooksley: de Havilland D.H.9 in action. Carrollton: Squadron/Signal Publications, 1996. ISBN 978-0-89747-365-1. OCLC 37435481.
Tomasz Jan Kopański: Samoloty brytyjskie w lotnictwie polskim 1918-1930. Warszawa: Bellona, 2001. ISBN 978-83-11-09315-7. OCLC 316548641.
Samoloty niezapomniane modele. Warszawa: Grupa Wydawn. Foksal, 2013. ISBN 978-83-280-0077-3. OCLC 881384238.