Airbus A300-600ST (Super Transporter) Beluga (znany również jako Bieługa lub Białucha) to zmodyfikowana wersja samolotu Airbus A300, dostosowana do transportu dużych ładunków, takich jak części i fragmenty kadłuba Airbusa A320. Oficjalnie nazywa się Super Transporter, jednak w branży znana jest potocznie jako Beluga.
Historia
Geneza
Od początku działalności konsorcjum Airbus firma stanęła przed wyzwaniem dostarczania części produkowanych w różnych miejscach Europy do zakładów w Tuluzie, gdzie odbywał się ostateczny montaż gotowego samolotu. Początkowo stosowano transport drogowy, jednak w miarę wzrostu zamówień, okazało się to nieefektywne.
Po analizach kosztowych zdecydowano, że lepszym rozwiązaniem będzie wykorzystanie zmodyfikowanych samolotów transportowych. Ostatecznie wybrano maszynę Aero Spacelines Super Guppy, która była zmodernizowaną wersją Boeinga C-97 Stratofreighter, wykorzystywaną przez NASA do transportu stopni nośnych rakiet. Zamówienie złożono, a w sierpniu 1965 roku Super Guppy dla Airbusa odbył swój pierwszy lot. Samolot został wyposażony w większe skrzydła, nowe silniki turbośmigłowe Allison 501-D22C i oznaczenie Super Guppy Turbine (SGT) lub Super Guppy 201. Pierwsze maszyny dotarły do Airbusa w latach 1971 (F-BTGV) i 1972 (F-BPPA), a kolejne w latach 1982 (F-GDSG) i 1983 (F-GEAI).
Pomimo intensywnego użytkowania, wiek i coraz większe zużycie samolotów prowadziły do awarii, co skłoniło Airbusa w latach 90. XX wieku do rozpoczęcia analizy w celu wyłonienia następcy dla Super Guppy 201. Było to kluczowe, ponieważ w tym okresie firma odnotowała znaczny wzrost zamówień, co zwiększyło intensywność transportu komponentów samolotów.
Analizowano różne opcje, takie jak wynajem maszyn An-124, zakup nowych samolotów transportowych takich jak Ił-76, Boeing C-17 Globemaster III, Lockheed C-5 Galaxy, An-124 oraz towarowego Boeinga 747F, a także modernizację samolotów Ił-86, Boeing 767, Airbus A300B4 lub Airbus A300-600R. Kluczowym kryterium była zdolność do przewozu największych wówczas produkowanych elementów, takich jak sekcje kadłuba Airbusów A330 i A340. Żaden z rozpatrywanych samolotów nie spełniał tych wymagań, więc jedynym rozwiązaniem była modyfikacja istniejącej konstrukcji. Ostatecznie zdecydowano się na Airbus A300-600R ze względu na niższe koszty eksploatacji oraz brak dostępu do dokumentacji technicznej Boeinga.
Projekt
Całością prac związanych z projektowaniem, montażem i późniejszą eksploatacją samolotu zajmowała się spółka Special Air Transport International Company, powołana do życia 20 października 1991 roku przez udziałowców Airbusa, firmy Aérospatiale i Deutsche Aerospace.
Maszyną bazową do modyfikacji był Airbus A300-600R. Dolna część kadłuba, skrzydła, podwozie i układ napędowy pozostały bez zmian, natomiast górna część kadłuba została całkowicie zmieniona. Na dolnej połowie zaplanowano zamontowanie nowej górnej części o podkowiastym przekroju i średnicy 7,7 m. Nowa konstrukcja miała znacząco obniżyć koszty transportu lotniczego, szacowane na 2/3. Zredukowano również liczbę osób obsługujących oraz czas transportu elementów konstrukcyjnych.
W 1991 roku rozpoczęto prace konstrukcyjne, a już rok później montaż. Zakłady CASA w Hiszpanii i Elbe w Niemczech odpowiadały za budowę przedziału ładunkowego. Przesunięto kabinę załogi o 1,5 m do przodu i obniżono ją względem podłogi przedziału transportowego, co umożliwiło załadunek towarów od przodu bez konieczności rozłączania instalacji hydraulicznej, elektrycznej i układu sterowania. W przypadku Super Guppy załadunek również odbywał się od przodu, ale cała kabina załogi odchylała się na bok, co wiązało się z dodatkowymi czynnościami. Kabina pilotów umieszczona poniżej poziomu podłogi zwiększała bezpieczeństwo załogi. Przy gwałtownym hamowaniu przesuwany ładunek nie mógłby zagrażać załodze. Ponadto, aby zachować efektywność usterzenia pionowego, podwyższono ster kierunku o 1,2 m oraz wzmocniono jego konstrukcję, dodając dwa boczne stery kierunku na końcach stateczników poziomych. Przednie drzwi ładunkowe, otwierane do góry, ważą dwie tony i są największymi drzwiami, jakie kiedykolwiek zbudowano dla samolotu. Kabina przeznaczona jest dla trzech członków załogi oraz dwóch osób towarzyszących.
Budowa
20 października 1991 roku powołano spółkę Special Air Transport International Company, która nadzorowała projektowanie oraz montaż nowego samolotu. W 1992 roku rozpoczęto montaż pierwszej maszyny, a w lipcu 1994 roku samolot został ukończony. Beluga odbyła swój pierwszy lot 13 września 1994 roku. Program prób w locie obejmował 335 godzin, a 25 października 1997 roku samolot wszedł do eksploatacji. W sumie zbudowano pięć maszyn, które trafiły do użytkowania w kwietniu 1996 roku, maju 1997 roku, grudniu 1998 roku i styczniu 2001 roku. Wszystkie są nadal w użyciu.
Do 2025 roku Airbus planuje zastąpić istniejące modele ulepszoną wersją oznaczoną jako Beluga XL, powstałą na bazie Airbusa A330neo. Nowa maszyna będzie napędzana dwoma silnikami Rolls-Royce Trent 700 i będzie miała powiększoną ładownię, zdolną pomieścić dwa skrzydła Airbusa A350. Planowane jest zbudowanie pięciu egzemplarzy nowej wersji, a program rozpoczęto w listopadzie 2014 roku. Maszyna będzie miała 63,1 m długości, rozpiętość 60,3 m oraz średnicę kadłuba 8,8 m. Maksymalna masa startowa wyniesie 227 000 kg, a z ładunkiem 53 ton maszyna będzie w stanie pokonać dystans 4000 km. Oblot pierwszego egzemplarza (MSN001) planowany był na 2018 rok, a dostawa do odbiorcy rok później. 4 stycznia 2018 roku w zakładach Airbusa w Tuluzie odbył się roll out pierwszego egzemplarza wersji XL. 19 lipca 2018 roku Beluga XL odbyła swój pierwszy lot, startując z lotniska Tuluza-Blagnac o godzinie 10:30. W kabinie pilotów znajdowali się kapitan Christophe Cail, drugi pilot Bernardo Saez-Benito Hernandez oraz inżynier pokładowy Jean Michel Pin, a za przebieg lotu odpowiadały zespoły Laurent Lapierre i Philippe Foucault.
Służba
Samoloty są użytkowane przez linię Airbus Transport International, która została założona w 1996 roku. Odpowiada ona za szkolenie personelu latającego, rozkład lotów oraz eksploatację maszyn. Harmonogram dostaw realizowanych przez Belugę jest opracowywany przez Airbus Industrial Planning, co pozwala na planowanie lotów. Głównym zadaniem jest transport między tzw. stacjami liniowymi, czyli lotniskami obsługującymi producentów poszczególnych elementów oraz zakładów montażowych. Na stacjach liniowych znajdują się Zintegrowane Stacje Załadunkowe Belugi (Beluga Integrated Loading Facility), mieszczące się w Tuluzie, Bremie, Hamburgu, Saint-Nazaire, Getafe, Sewilli, Filtonie i Broughton w hrabstwie Flintshire. Mimo dużych rozmiarów, Beluga jest zbyt mała, aby pomieścić niektóre części Airbusa A380, takie jak skrzydła, które muszą być transportowane drogą wodno-lądową.
Samolot jest również wykorzystywany przez zewnętrzne firmy, które korzystają z jego możliwości transportowych. Na swoim pokładzie przewoził m.in. śmigłowce, części rakiet oraz nietypowe ładunki, takie jak obraz Eugène Delacroix „Wolność wiodąca lud na barykady”, który w 1999 roku został przetransportowany z Paryża do Tokio. Oprócz lotów komercyjnych, maszyny brały udział w akcjach humanitarnych.
27 kwietnia 2021 roku, pierwsza z wybudowanych maszyn Beluga o znakach F-GSTA/1, odbyła swój ostatni komercyjny lot dla Airbus Transport International. Po ponad 26 latach służby, samolot zostanie zmagazynowany w Bordeaux, gdzie znajduje się już drugi wycofany egzemplarz o znakach F-GSTN/2.
Załadunek i rozładunek
Na stacjach liniowych dostępne są specjalne mobilne ramy ładunkowe, przystosowane do współpracy z Belugami. Rampy ważą 100 ton, mają długość 50 metrów i mogą transportować ładunki o masie do 50 ton. Wyposażone są w zintegrowany system napędowy, a ich podwozie składa się z 24 kół sterowanych. Proces załadunku trwa około 45 minut i jest nadzorowany przez dwie osoby, a na całość prac związanych z załadunkiem i rozładunkiem przeznaczone jest średnio 105 minut.
W przypadku załadunku lub rozładunku na lotnisku, które nie ma zintegrowanych stacji załadunkowych, Belugi korzystają z własnych ramp pokładowych. Rampy te zbudowane są z kompozytów węglowych, mają długość 12 m i szerokość 5 m. Wyposażone są w wysuwaną sekcję, na której umieszczany jest ładunek, a następnie po podniesieniu na poziom pokładu, wsuwany do środka. Całość waży 6 ton, obsługiwana jest przez jedną osobę, a czas wysunięcia i złożenia rampy zajmuje około 20 minut. Rampy zasilane są przez pokładowy generator samolotu.
Ładownia samolotu ma długość 37,7 m i szerokość 7,7 m, co pozwala na transport ładunków o masie nieprzekraczającej 47 ton, co wskazuje, że samolot został zaprojektowany do przewozu dużych, ale stosunkowo lekkich ładunków.
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Liwiński, Uniwersalny transportowiec, „Lotnictwo”, nr 12 (2004), s. 38–40, ISSN 1732-5323.
Jerzy Liwiński, 20 lat Airbusa A300 Beluga, „Lotnictwo”, nr 1 (2014), s. 20–25, ISSN 1732-5323.
Zobacz też