Airbus A400M Atlas to czterosilnikowy, ciężki samolot transportowy z napędem turbośmigłowym, który jest produkowany przez koncern Airbus Military jako wszechstronny transportowiec wojskowy na skalę ogólnoeuropejską.
Jest to jeden z najszybszych samolotów turbośmigłowych na świecie, zaraz po Tu-95, Tu-114 oraz An-22 (wszystkie z podobnym zespołem napędowym NK-12), osiągający prędkość przelotową wynoszącą 780 km/h. W kategorii transportowców, jego osiągi można porównać z większymi, odrzutowymi samolotami takimi jak C-17 czy współczesnymi maszynami o napędzie turboodrzutowym.
Historia
Program budowy A400M, w który zaangażowane były firmy Aérospatiale, British Aerospace, Lockheed (obecnie Lockheed Martin) oraz MBB, rozpoczął się w 1982 roku. W trakcie jego realizacji projekt był wielokrotnie opóźniany z powodu braku zgody co do wymaganych specyfikacji technicznych. Jako pierwszy z konsorcjum wycofał się Lockheed, skupiając się na modernizacji samolotu C-130 Hercules, którego A400M miał być następcą. W jego miejsce do programu przystąpiły Alenia i CASA, a konsorcjum zyskało nazwę Euroflag. Początkowo planowano zamówienie 212 maszyn.
Po wycofaniu się Włoch, zaktualizowano prognozy do 180 samolotów, z których pierwszy miał wznieść się w powietrze w 2008 roku, a dostawy miały rozpocząć się kilka miesięcy później. 28 kwietnia 2005 roku do programu dołączyła RPA.
Jednakże, z powodu znaczących opóźnień oraz kar umownych związanych z obniżeniem cen jednostkowych, program A400M stanął w obliczu ryzyka zamrożenia. Airbus zażądał od krajów zamawiających rezygnacji z egzekwowania kar umownych, grożąc zamrożeniem całego projektu.
W lipcu 2009 roku, w odpowiedzi na problemy techniczne związane z silnikami oraz znaczne przekroczenia budżetu, które mogły doprowadzić do anulowania programu i konieczności zwrotu przez EADS 8 miliardów dolarów, ministrowie obrony Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Turcji, Belgii i Luksemburga zgodzili się na renegocjację warunków umowy. Nowe ustalenia obejmowały konieczność uiszczenia przez EADS kar umownych za opóźnienia oraz pokrycie kosztów wynajmu konkurencyjnych samolotów od Boeinga i Lockheeda Martina, o wartości około 2,5 miliarda dolarów. Zgadzano się również na obniżenie parametrów samolotu, zmniejszając zasięg z 9300 km do 7000 km oraz maksymalny udźwig z 37 ton do 35 ton. Planowano rozpoczęcie dostaw maszyn o tych parametrach w 2013 roku.
A400M ma na celu zastąpienie amerykańskich samolotów turbośmigłowych C-130 Hercules oraz francusko-niemieckich Transall C-160, które są obecnie wykorzystywane przez państwa uczestniczące w programie. Jego możliwości przewozowe wypełniają lukę między tymi samolotami, a większym Boeingiem C-17 Globemaster III, którego produkcję zakończono w 2015 roku.
Pierwszy lot prototypu A400M miał miejsce w Sewilli 11 grudnia 2009 roku. Łącznie wyprodukowano pięć prototypów (numeracja od 001 do 004 oraz 006). Samoloty są wytwarzane w hiszpańskich zakładach w Sewilli, z komponentami pochodzącymi z innych zakładów koncernu. Centropłat powstaje w Nantes we Francji, zewnętrzne części skrzydeł w Filton w Wielkiej Brytanii, kadłub w Bremie i Saint-Nazaire, a usterzenie w Tablada (część Sewilli) oraz Stade w Niemczech. Przewiduje się montaż 30 samolotów rocznie.
Publiczna prezentacja A400M została zaplanowana na 8 czerwca 2010 roku podczas berlińskich pokazów lotniczych ILA. Na RIAT 2012 przedstawiono nową oficjalną nazwę Atlas; wcześniej A400M był znany nieoficjalnie jako Grizzly. Nowa nazwa była wcześniej używana przez RAF, który oznaczył swoje samoloty jako Atlas C1. 6 marca 2013 roku oblatano pierwszy egzemplarz seryjny – MSN7 dla Francji, a 13 marca 2013 A400M otrzymał cywilny certyfikat od EASA. 21 czerwca 2013 na pokładzie A400M MSN8 dla Armée de l’Air przybył na Międzynarodowy Salon Lotniczy w Paryżu prezydent Francji François Hollande. 1 sierpnia 2013 Airbus Military dostarczył do lotnictwa Francji pierwszy zamówiony przez Direction générale de l’armement (DGA) A400M, który będzie stacjonować w bazie Orléans – Bricy, 65 km od Paryża. 28 sierpnia 2013 oblatano pierwszy egzemplarz dla Turcji o numerze MSN9. Turcja odebrała swój pierwszy samolot 4 kwietnia 2014 roku. 30 sierpnia oblatano pierwszego Atlasa dla RAF (MSN15), a samolot dostarczono do bazy RAF Brize Norton 27 listopada 2014. 14 października 2014 oblatano Atlasa MSN18 dla Niemiec, który został przekazany Luftwaffe 18 grudnia 2014. Pierwszy samolot dla Malezji MSN22 oblatano 30 stycznia 2015, a formalnie przekazano go w Sewilli 10 marca 2015, prezentując go następnie na pokazach lotniczych LIMA 2015 na Langkawi 17 marca 2015. 5 września 2016 oblatano samolot MSN44 dla Hiszpanii, który przekazano 17 listopada 2016 w Sewilli i będzie stacjonować w Ala 31 w Saragossie.
29 grudnia 2013 francuski A400M MSN8 nr rej. F-RBAB wykonał swoją pierwszą misję, transportując 22 tony ładunku do Mali.
Katastrofa
9 maja 2015 roku, minutę po starcie do lotu doświadczalnego, piloci zgłosili problemy z maszyną i zaczęli wracać na lotnisko w Sewilli. Po kilku minutach zdali sobie sprawę, że nie dotrą do pasa startowego. 15 minut po starcie, podczas awaryjnego lądowania w polu, na milę przed lotniskiem, samolot uderzył w linię energetyczną i rozbił się z prędkością 167 węzłów (około 309 km/h). Czterech z sześciu członków załogi zginęło, a dwóch zostało ciężko rannych i przewiezionych do szpitala. Samolot MSN23 był przeznaczony dla Turcji.
W wyniku tej katastrofy użytkownicy A400M wstrzymali loty tych maszyn (Malezja, Niemcy, Turcja, Wielka Brytania) lub ograniczyli je do pilnych sytuacji (Francja). Brytyjskie Atlasy wznowiły loty w czerwcu 2015 roku.
Komisja do spraw Badania Technicznego Wypadków Samolotów Wojskowych (CITAAM) ustaliła, że po starcie trzy silniki pozostały w pozycji biegu jałowego pomimo prób załogi przywrócenia mocy silników, a tylko czwarty silnik reagował na sterowanie dźwignią przepustnicy.
Użytkownicy
Dostawy pierwszych samolotów dla poszczególnych klientów rozpoczęto w sierpniu 2013 dla Francji (numer 007), w kwietniu 2014 dla Turcji (nr 009), w listopadzie 2014 dla Wielkiej Brytanii (nr 015), w grudniu 2014 dla Niemiec (nr 018) oraz w marcu 2015 dla Malezji (nr 022). Przyszłe dostawy mają być zrealizowane dla Hiszpanii (numer 044) w 2016 roku oraz dla Belgii i Luksemburga w 2019 roku. Biorąc pod uwagę koszt programu, cena jednego samolotu w 2013 roku szacowana była na około 160 milionów euro.
Początkowo Wielka Brytania zamówiła 25 samolotów, a Niemcy 60, jednak liczby te zostały później zredukowane do 22 i 53 (z czego Niemcy planują wcielić 40 sztuk). 15 grudnia 2004 Południowa Afryka zamówiła osiem sztuk, lecz w listopadzie 2009 roku zrezygnowano z zakupu. 15 lipca 2005 Chile podpisało list intencyjny dotyczący zakupu 3 sztuk, jednak zamówienie nie zostało złożone.
18 listopada 2021 roku Indonezja podpisała umowę na zakup dwóch maszyn w wersji wielozadaniowego tankowca-transportowca. Umowa obejmuje także wsparcie techniczne oraz szkolenie personelu latającego i technicznego. Dodatkowym elementem umowy jest list intencyjny dotyczący potencjalnego zakupu kolejnych czterech A400M w przyszłości.
Przypisy