Aimé Jacques Alexandre Bonpland (urodzony w sierpniu 1773 w La Rochelle, zmarł w maju 1858) był francuskim podróżnikiem, odkrywcą oraz botanikiem, który brał udział w naukowej wyprawie Alexandra Humboldta do Ameryki.
Życiorys
Bonpland przyszedł na świat jako Aimé Jacques Alexandre Goujaud w La Rochelle we Francji 22, 28 lub 29 sierpnia 1773. Jego ojciec był lekarzem. Około 1790 roku Aimé, podobnie jak jego brat Michel, rozpoczął studia medyczne w Paryżu. Od 1791 uczęszczał na kursy w Muzeum Historii Naturalnej, gdzie jego nauczycielami byli m.in. Jean-Baptiste Lamarck, Antoine Laurent de Jussieu oraz René Louiche Desfontaines. Później kontynuował naukę pod kierunkiem Jeana-Nicolasa Corvisarta, a być może także uczęszczał na zajęcia prowadzone przez Pierre’a-Josepha Desaulta w Hôtel-Dieu.
W trakcie rewolucji francuskiej oraz wojen rewolucyjnych Bonpland pełnił funkcję chirurga w francuskiej armii lub marynarce wojennej.
Po zapoznaniu się z Alexandrem Humboldtem w Paryżu, zdecydował się towarzyszyć mu w pięcioletniej podróży do Ameryki, która obejmowała tereny Ameryki Południowej, Środkowej oraz Stany Zjednoczone. W trakcie wyprawy Humboldt i Bonpland zebrali okazy około 6000 gatunków roślin, z czego około 2000 było dotąd nieznanych w Europie. Wyniki ich badań botanicznych zostały publikowane od 1808 do 1816 roku w serii tomów zatytułowanej Plantes equinoxiales.
Po powrocie do Francji, dzięki wsparciu Humboldta, otrzymał od Napoleona stypendium w wysokości 3000 franków rocznie w uznaniu za bogaty zbiór roślin, które przekazał Muzeum Historii Naturalnej. Zyskał również sympatię cesarzowej Józefiny, która powierzyła mu funkcję naczelnika ogrodów w Malmaison. W 1813 roku opublikował Description des plantes rares cultivées à Malmaison et à Navarre. W tym czasie poznał takich naukowców jak Gay-Lussac oraz Arago, a także starał się o powrót do Ameryki Południowej.
Po śmierci cesarzowej Józefiny w 1814 roku, Bonpland stracił stanowisko w ogrodzie w Malmaison. Udał się do Londynu, gdzie nawiązał kontakty z rewolucjonistami związanymi z Simonem Bolivarem, którzy poszukiwali wsparcia w walce przeciwko Hiszpanom. W 1816 roku objął stanowisko profesora historii naturalnej w Buenos Aires, gdzie miał również wprowadzać nowoczesne metody rolnictwa. Z Europy przywiózł wiele roślin, które wcześniej nie były znane w Ameryce.
Po pewnym czasie zrezygnował z pracy, aby skoncentrować się na badaniach nad przyrodą Ameryki Południowej. W 1820 roku osiedlił się w osadzie Santa Ana w pobliżu rzeki Paraná, gdzie zajmował się uprawą i sprzedażą yerba mate. Kolonia znajdowała się na terytorium spornym, do którego prawa rościły sobie zarówno Paragwaj, jak i Argentyna; ponadto dyktator Paragwaju, Gaspar Rodriguez de Francia, miał obawy co do działalności botanika, obawiając się konkurencji na rynku yerba mate. W grudniu 1821 roku oddział 400 paragwajskich żołnierzy splądrował farmę Bonplanda, a on sam został aresztowany jako szpieg i uwięziony w Santa Maria do 1829 roku. O jego uwolnienie bezskutecznie starali się m.in. Humboldt i Bolivar. W czasie przymusowego pobytu tam ożenił się i miał kilka dzieci. Miał swobodę poruszania się po mieście i pełnił funkcję lekarza dla lokalnej biedoty oraz garnizonu wojskowego.
Bonpland odzyskał wolność około 1830 roku, a w 1831 roku powrócił do Argentyny, gdzie osiedlił się w San Borja, blisko granicy z Paragwajem. Utrzymywał się z uprawy oraz handlu yerba mate. W 1853 roku wrócił do Santa Ana, gdzie zajmował się uprawą pomarańczy, które sam wprowadził do Argentyny. Otrzymał od rządu Corrientes ziemię w podzięce za swoje zasługi. Jedna z miejscowości nosi nazwę Bonpland, na jego cześć, podobnie jak inna miejscowość w prowincji Misiones. Do końca życia utrzymywał korespondencję z Humboldtem.
Zmarł w wieku 84 lat w San Borja, Santa Ana lub Restauración, 4 lub 11 maja 1858 roku, przed planowanym powrotem do Paryża.
Dziedzictwo
Kuratorem jego kolekcji roślin w Narodowym Muzeum Historii Naturalnej we Francji była Alicia Lourteig. Adolphe Brunel napisał jego biografię. Fabularyzowany opis jego podróży z Humboldtem można znaleźć w książce Rachuba świata autorstwa Daniela Kehlmanna.
W dzielnicy Buenos Aires, Palermo Hollywood, jedna z ulic została nazwana na cześć Bonplanda; znajduje się ona w sąsiedztwie ulic Darwina, FitzRoya oraz Humboldta. Ulica jego imienia występuje również w mieście Bahía Blanca w Argentynie, Caracas w Wenezueli oraz Montevideo w Urugwaju. Jego imieniem nazwano także księżycowy krater Bonpland oraz górę w Andach i w Nowej Zelandii.
Na jego cześć nazwano również wiele zwierząt i roślin, w tym kałamarnicę Grimalditeuthis bonplandi oraz orchideę Ornithocephalus bonplandi.
Przypisy
Bibliografia
Bonpland, Aimé, [w:] Appletons’ Cyclopædia of American Biography, t. 1, Nowy Jork: D. Appleton & Co., 1900.
Bonpland, Aimé Jacques Alexandre, [w:] Hugh H. Chisholm (red.), Encyclopædia Britannica, wyd. 11, t. 4, Cambridge University Press, 1911, s. 213.
Aimé Bonpland, [w:] Encyclopædia Britannica, wyd. 9, t. 4, Nowy Jork 1878, s. 36.
Death of Bonpland, „The American Journal of Science and Arts”, 26 (77), 1858, s. 301–304.
Bonpland, Aimé, [w:] George G. Ripley, Charles A. Dana (red.), The American Cyclopædia, t. 3, Nowy Jork: D. Appleton & Co, 1879, s. 72.
Stephen S. Bell, A Life in Shadow: Aimé Bonpland in Southern South America, 1817–1858, Stanford University Press, 2010, ISBN 978-0-8047-7427-7.
Andrea A. Wulf, Człowiek, który zrozumiał naturę. Nowy świat Aleksandra von Humboldta, Poznań: Wyd. Poznańskie, 2017, ISBN 978-83-7976-604-8.