AIM-54 Phoenix

AIM-54 Phoenix – (z ang. feniks) to amerykański pocisk rakietowy klasy powietrze-powietrze o dalekim zasięgu, stworzony jako podstawowe uzbrojenie rakietowe dla samolotu F-14 Tomcat.

Naprowadzanie pocisku na cel realizowane jest za pomocą półaktywnego oraz aktywnego radiolokacyjnego systemu kierowania. 30 września 2004 roku pocisk został wycofany z eksploatacji.

Historia

Rozwój pocisku Phoenix rozpoczął się na początku lat 60. XX wieku, po zakończeniu projektu samolotu obrony powietrznej F6D Missileer, który miał być uzbrojony w rakiety AAM-N-10 Eagle. Firma Hughes przystąpiła do projektowania nowego pocisku dalekiego zasięgu, oznaczonego przez US Navy jako AAM-N-11, który miał być obsługiwany przez system kierowania ogniem AN/AWG-9 FCS. Zarówno system kierowania, jak i nowy pocisk bazowały na technologiach rozwiniętych dla pocisku AIM-47 Falcon, zaprojektowanego dla eksperymentalnego myśliwca Lockheed YF-12, będącego wariantem rozpoznawczego SR-71 Blackbird. Pocisk Phoenix oraz system kierowania ogniem miały być używane jako główne uzbrojenie samolotu General Dynamics F-111, który był planowany jako nowy myśliwiec przewagi powietrznej i przechwytujący dalekiego zasięgu. W czerwcu 1963 roku pocisk AAM-N-11 został przemianowany na AIM-54A. Pierwsze testy prototypów XAIM-54A rozpoczęły się w 1965 roku, a pierwsze skuteczne naprowadzenie i trafienie w cel miało miejsce we wrześniu 1966 roku. W trakcie testów program myśliwca F-111B został anulowany, a na jego miejsce wprowadzono F-14 Tomcat jako nowy samolot przewagi powietrznej i ochrony floty. W związku z tym zarówno pocisk, jak i system kierowania ogniem zostały zintegrowane z nowym myśliwcem. Pierwsze dostawy pocisków AIM-54A miały miejsce w 1973 roku, a ich wprowadzenie do uzbrojenia nastąpiło w 1974 roku, kiedy to pierwsza eskadra VF-1 myśliwców F-14 została wyposażona w te pociski.

Wersje pocisków AIM-54 Phoenix

AIM-54A

Pierwsza wersja produkcyjna pocisku, która weszła do służby w 1974 roku. Jedynym samolotem zdolnym do przenoszenia tych pocisków był myśliwiec F-14, zdolny do uzbrojenia w sześć pocisków. System kierowania ogniem potrafił śledzić jednocześnie 24 cele powietrzne w odległości do 240 km (130 mil morskich). Napęd pocisku stanowił jeden z dwóch typów silników rakietowych na paliwo stałe: Rocketdyne Mk 47 lub Aerojet Mk 60, które przyspieszały pocisk do prędkości przekraczającej 4 Ma. Naprowadzanie realizowane było za pomocą autopilota oraz półaktywnego systemu naprowadzania, który odbierał echo celu oświetlanego przez radar samolotu-nosiciela, co umożliwiało korekcję kursu pocisku. W odległości 18,2 km od celu aktywowało się naprowadzanie aktywne za pomocą wbudowanego radaru. Aby przechwycić cele na dużych dystansach, pocisk leciał na dużym pułapie, co umożliwiało osiągnięcie maksymalnego zasięgu do 135 km. Minimalny zasięg wynosił 3,7 km, a w takim przypadku naprowadzanie odbywało się w trybie całkowicie aktywnym przy użyciu wbudowanego radaru. Głowica odłamkowo-burząca o masie 60 kg była wyposażona w trzy rodzaje zapalników: dwa zbliżeniowe, radarowy i termiczny, oraz uderzeniowy.

AIM-54B

Pocisk AIM-54A zmodyfikowany w celu uproszczenia procesu produkcji poprzez zastosowanie stateczników wykonanych z blachy, zamiast aerodynamicznych powierzchni z wypełniaczami ulowymi. Wersja ta została unowocześniona, a jej zdolności przechwytywania pocisków manewrujących zostały poprawione. Produkcja AIM-54B rozpoczęła się w 1977 roku.

AIM-54C

Prace nad tą wersją pocisku, znacznie ulepszoną w porównaniu do poprzedniej, rozpoczęto w 1977 roku. Pocisk zyskał nowy system naprowadzający, nową elektronikę oraz system nawigacji bezwładnościowej INS, a jego główną cechą było znaczne zredukowanie podatności na zakłócenia ECM. Wprowadzono także nowy silnik rakietowy, który pozwalał na osiąganie większych prędkości i atakowanie celów na dłuższych dystansach. Prototyp oznaczony jako XAIM-54C został dostarczony do testów w sierpniu 1979 roku, a wersje produkcyjne zaczęto dostarczać w 1982 roku. W 1986 roku pocisk został oficjalnie wprowadzony do służby.

AIM-54C ECCM/Sealed

Pociski AIM-54C były wielokrotnie modernizowane w trakcie całego okresu produkcji. Głowica bojowa została wymieniona na nową, bardziej efektywną o 25 procent, a wewnętrzna kompensacja temperaturowa pocisku sprawiła, że samoloty F-14 nie wymagały dodatkowych urządzeń do jej utrzymania. Pierwsze pociski z tą kompensacją dostarczono w 1986 roku, nazywając je sealed (ang. uszczelniony) lub AIM-54C+. W kolejnych modernizacjach jeszcze bardziej zmniejszono wrażliwość na zakłócenia, wprowadzając nowe procesory sygnałowe oraz zmiany w oprogramowaniu. Ta wersja została oznaczona jako AIM-54C ECCM/Sealed i weszła do uzbrojenia w 1988 roku.

Użycie bojowe AIM-54 Phoenix

Lotnictwo Iranu

Siły powietrzne Iranu korzystały z myśliwców F-14 Tomcat uzbrojonych w pociski AIM-54 Phoenix, które zostały dostarczone jeszcze za czasów proamerykańskich rządów szacha. Oficjalnie do momentu anulowania dostaw uzbrojenia po powrocie Chomeiniego, dostarczono 285 pocisków. Większość z nich, według raportów amerykańskich techników zatrudnionych w Iranie, została sabotażowana i prawdopodobnie była niezdatna do użycia. Mimo to, podczas konfliktu z Irakiem, który wybuchł w 1980 roku, pociski Phoenix mogły być użyte przeciwko samolotom irackim. Dane dotyczące zestrzeleń są bardzo rozbieżne, mówiąc o nawet 70 zestrzeleniach, podczas gdy inne źródła podają 35-45. Obecnie nie można potwierdzić żadnej z tych liczb. Odnotowano jedno udokumentowane odpalenie AIM-54 Phoenix przez irańskie lotnictwo przeciwko dwóm irackim samolotom MiG-25, jednak oba pociski chybiły.

Podczas demonstracji myśliwca F-14 Tomcat władzom irańskim w styczniu 1979 roku, przeprowadzono zestrzelenie celu latającego z odległości 212 km.

Lotnictwo Stanów Zjednoczonych

Dwie potyczki powietrzne nad libijską zatoką Wielka Syrta w 1981 i 1989 roku, w których brały udział amerykańskie samoloty F-14 Tomcat, zakończyły się zestrzeleniem po dwóch samolotów przeciwnika w każdym z tych starć. Na początku uważano je za pierwsze bojowe użycie pocisków Phoenix przez amerykańskie siły zbrojne. W rzeczywistości jednak wszystkie zestrzelenia miały miejsce za pomocą pocisków AIM-7 Sparrow i AIM-9 Sidewinder. Od 30 września 2004 roku pociski AIM-54 zostały wycofane z użycia i zastąpione nowocześniejszymi, choć o mniejszym zasięgu, pociskami AIM-120 AMRAAM.