AIM-4 Falcon to pierwszy amerykański, przeciwlotniczy, kierowany pocisk rakietowy typu powietrze–powietrze, który wszedł do służby operacyjnej.
Historia
Prace nad nowym, naddźwiękowym pociskiem rakietowym klasy powietrze-powietrze rozpoczęły się w firmie Hughes Aircraft w 1947 roku, w ramach projektu oznaczonego kryptonimem MX-904. Program ten był rozwinięciem wcześniejszego projektu MX-798, który miał na celu stworzenie pocisku rakietowego o poddźwiękowej prędkości. Nowa rakieta, pierwotnie nazywana XF-98 Falcon, powstała pod kierunkiem doktora Simona Ramo. Pocisk charakteryzował się dużymi trójkątnymi skrzydłami o skosie 82°, które były wyposażone w płytowe stateczniki. W konstrukcji rakiety zastosowano elementy z plastiku wzmocnionego włóknem szklanym, co pozwoliło na redukcję masy pocisku. Naprowadzanie odbywało się półaktywnie, poprzez oświetlenie celu wiązką radiolokacyjną przez nosiciela pocisku, a odbite promieniowanie trafiało na odbiorniki umieszczone po bokach kadłuba rakiety. Analizując różnice w poziomie przechwyconego promieniowania przez te odbiorniki, określano kierunek, w którym znajdował się cel. Jeśli linia celowania nie pokrywała się z osią podłużną pocisku, rakieta była ustawiana z pewnym wyprzedzeniem. Tzw. kąt wyprzedzenia stanowił połowę kąta pomiędzy osią podłużną rakiety a linią celowania. Pierwsze odpalenie pocisku, który został już oznaczony jako AAM-A-2, miało miejsce w 1950 roku. W 1951 roku zmieniono oznaczenie na F-98, a w 1955 roku ponownie na GAR-1 (AIM-4). Wyprodukowano łącznie 4080 rakiet GAR-1. W 1952 roku rozpoczęto prace nad wersją GAR-2 (AIM-4B), która była wyposażona w termiczną głowicę samonaprowadzającą, a jej produkcja osiągnęła około 16 000 sztuk. Obydwie wersje miały ograniczone zdolności manewrowe, co czyniło je skutecznymi jedynie przeciwko celom o niskiej manewrowości, takim jak bombowce. Dlatego w drugiej połowie lat 50. XX wieku rozpoczęto prace nad wersjami GAR-1D (AIM-4A) i GAR-2A (AIM-4C), które dzięki zastosowaniu bardziej efektywnych serwomechanizmów i poprawionej aerodynamice były w stanie lepiej manewrować i mogły być używane do zestrzelenia wrogich myśliwców. Wyprodukowano 12 100 sztuk GAR-1D oraz 13 500 sztuk GAR-2A. W 1958 roku firma wprowadziła zmodernizowane wersje rakiet, które dzięki zastosowaniu dwustopniowego silnika M46 na stały materiał pędny zwiększyły prędkość do Ma = 4 i zasięg do 11 500 m. Wersja z głowicą na podczerwień nosiła oznaczenie GAR-4 (AIM-4G), a naprowadzana półaktywnie – GAR-3 (AIM-4E). Obydwie wersje różniły się także wielkością głowicy bojowej, która w GAR-4 wynosiła 18 kg, a w GAR-3 – 12 kg. Po wyprodukowaniu 300 pocisków GAR-3 wprowadzono powiększoną głowicę bojową, co skutkowało oznaczeniem GAR-3A (AIM-4F). Wyprodukowano 3400 rakiet GAR-3A oraz 2700 GAR-4. We wrześniu 1962 roku pociski otrzymały oznaczenie AIM-4. Rok później do służby wszedł pocisk AIM-4D, który miał samonaprowadzającą głowicę z wersji AIM-4F oraz kadłub i skrzydła z AIM-4C. Dodatkowo na kadłubie wprowadzono destabilizatory, co miało na celu zwiększenie zdolności do walki z celami o dużej manewrowości. Na przełomie lat 1969 i 1970 rozpoczęto prace nad wersją AIM-4H, która miała być wyposażona w laserowy zapalnik zbliżeniowy, nową głowicę i nowy silnik rakietowy M 58ER, ale prace te zostały przerwane.
Służba
W połowie 1956 roku rakiety GAR-1 i GAR-2 wprowadzono na uzbrojenie samolotów Northrop F-89 Scorpion, Convair F-102 Delta Dagger oraz McDonnell F-101 Voodoo. Wersje AIM-4E i AIM-4G trafiły do samolotów Convair F-106 Delta Dart. AIM-4D znalazł się na uzbrojeniu McDonnell Douglas F-4 Phantom II, które użyły tych pocisków w trakcie konfliktu z północnym Wietnamem. 26 października 1967 roku po raz pierwszy zestrzelono samolot MiG-17 przy użyciu AIM-4D. Ostatnie zestrzelenie miało miejsce 5 lutego 1968 roku, kiedy to zestrzelono MiG-21. W sumie pociskami Falcon zestrzelono 5 samolotów, w tym cztery MiG-17 i jeden MiG-21. AIM-4D (eksportowe oznaczenie Hughes HM-58) produkowano na licencji w Szwecji pod oznaczeniem Rb.28 i trafił na uzbrojenie samolotów Saab J35 Draken używanych w Szwecji i Finlandii, a także na samolotach Saab 37 Viggen. Pociski były także montowane w samolotach Mirage IIIS, które zostały wyprodukowane na licencji w Szwajcarii. Kanada planowała uzbroić swoje Avro Canada CF-105 Arrow w Falcony, jednak plany te zostały anulowane po wycofaniu programu budowy myśliwców Arrow. W Stanach Zjednoczonych pociski zniknęły z arsenałów w 1988 roku, kiedy wycofano samoloty F-106 z jednostek Air National Guard. Najdłużej rakiety były w użyciu w Suomen ilmavoimat, gdzie pozostawały w służbie aż do połowy lat 90. XX wieku, kiedy to zastąpiono je samolotami McDonnell Douglas F/A-18 Hornet.
Parametry techniczne
Bibliografia
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński, Kierowany pocisk rakietowy klasy „powietrze-powietrze” AIM-4 Falcon, „Lotnictwo”, nr 3 (2005), s. 60–61, ISSN 1732-5323.