AIDC T-5 Yung Ying (chiń. trad. 勇鷹; pinyin Yǒngyīng/ang. Brave Eagle) to zaawansowany samolot szkoleniowy z Tajwanu, opracowany przez firmę Aerospace Industrial Development Corporation (AIDC). Maszyna ma na celu zastąpienie obecnie używanych przez Siły Powietrzne Republiki Chińskiej samolotów AIDC AT-3A Tzu-chung oraz Northrop F-5E/F.
Historia
Geneza
Tajwan dysponuje stosunkowo dużym lotnictwem myśliwskim. W latach 1997–1998 zakupiono sześćdziesiąt francuskich samolotów Dassault Mirage 2000, a w okresie od 1997 do 2001 roku, 150 amerykańskich General Dynamics F-16 Fighting Falcon. Obie te konstrukcje nabyto w 1992 roku. W 2019 roku Stany Zjednoczone zgodziły się na sprzedaż kolejnych sześćdziesięciu sześciu F-16 w wersji V. Taki duży potencjał myśliwski wymagał odpowiedniej bazy szkoleniowej, która początkowo opierała się na turbośmigłowych AIDC T-CH-1, będących wersją tłokowego North American T-28 Trojan. W latach 80. XX wieku zostały one zastąpione przez Beechcraft T-34C Turbo Mentor. Za zaawansowane szkolenie odpowiadały odrzutowe AIDC AT-3A Tzu-chung, wyprodukowane przez krajowy przemysł lotniczy, które zastąpiły amerykańskie Lockheed T-33 Shooting Star, wywodzące się z lat 40. i 50. XX wieku.
Na początku XXI wieku AIDC T-CH-1 przeszły modernizację, jednak już wtedy zdawano sobie sprawę, że w ciągu następnych 20 lat potrzebny będzie nowy samolot do zaawansowanego szkolenia. W związku z modernizacją myśliwców AIDC F-CK-1 Ching-Kuo i F-16, które były dostosowywane do standardu F-16V, możliwości T-CH-1 stały się niewystarczające do pełnego wyszkolenia pilotów dla nowych maszyn z cyfrową awioniką.
W stronę nowego samolotu
W pierwszej dekadzie XXI wieku podjęto pierwsze kroki w kierunku pozyskania nowego samolotu szkoleniowego. Rozważano dwa podejścia: zakup licencji na produkcję lub samodzielne prace konstrukcyjne w kraju. W kontekście ewentualnego zakupu licencji brano pod uwagę włoską Alenia Aermacchi M-346 oraz południowokoreańską KAI T-50 Golden Eagle. Już w 2008 roku tajwańskie media doniosły, że główny krajowy producent lotniczy, AIDC, wykazał zainteresowanie współpracą z Alenią Aermacchi w zakresie produkcji M-346. Z drugiej strony, AIDC zaproponowało dwa własne projekty: AT-3 MAX, będący głęboko zmodernizowaną wersją AIDC AT-3A Tzu-chung oraz XAT-5, rozwinięcie myśliwca AIDC F-CK-1 Ching-Kuo, obie maszyny miały korzystać z materiałów kompozytowych. Modele zaprezentowano podczas targów Taipei Aerospace & Defense Technology Exhibition w dniach 13-16 sierpnia 2015 roku.
12 czerwca 2015 roku, podczas spotkania w Ministerstwie Obrony Narodowej Republiki Chińskiej z przedstawicielami Dowództwa Sił Powietrznych, podjęto decyzję o formalnym rozpoczęciu starań o nową konstrukcję. Złożono zapytania ofertowe do AIDC, Alenia Aermacchi i Korea Aerospace Industries. Opcja zakupu licencji miała wsparcie ówczesnego prezydenta Tajwanu, Ma Ying-jeou, który preferował produkcję włoskiego M-346. W 2016 roku urząd prezydenta objęła Tsai Ing-wen, która opowiadała się za samodzielnym projektem krajowym. Jej koncepcja była elementem kampanii wyborczej, w której podkreślała korzyści płynące ze wsparcia rodzimych producentów, nawet jeśli wiązało się to z dłuższym czasem realizacji i wyższymi kosztami. W czerwcu 2016 roku powołano Taiwan Aerospace Industry A-Team 4.0 Alliance, mającą zrzeszać wszystkie firmy uczestniczące w projekcie. Dowództwo Sił Powietrznych poparło nową koncepcję, a 6 września 2016 roku ogłoszono zamiar zakupu 66 samolotów, co uzyskało zgodę parlamentu i zostało skierowane do realizacji.
Projekt
Wybór padł na projekt XAT-5, który przemianowano na XT-5, nadając mu nieoficjalną nazwę Lan Que. 7 lutego 2017 roku podpisano umowę między rządem a państwowym instytutem National Chung-Shan Institute of Science and Technology (NCSIST). Uroczystość, w której wzięli udział prezydent Tsai Ing-wen oraz dowódca sił powietrznych generał Shen Yi-ming, miała doniosły charakter. NCSIST został odpowiedzialny za rozwój nowego samolotu szkolenia zaawansowanego, który miał trafić do Sił Powietrznych Republiki Chińskiej. 25 kwietnia 2017 roku NCSIST i AIDC podpisały umowę na produkcję 66 seryjnych samolotów T-5 oraz symulatorów lotu, przy czym NCSIST był odpowiedzialny za program, a AIDC za jego wykonanie. W marcu 2018 roku przeprowadzono Critical Design Review (CDR), której pozytywny wynik umożliwił rozpoczęcie budowy dwóch latających prototypów (A1 i A2) oraz dwóch do prób statycznych i zmęczeniowych (T1 i T2).
Konstrukcja nowego samolotu opierała się na dwumiejscowej wersji myśliwca AIDC F-CK-1 Ching-Kuo. Mimo fizycznego podobieństwa między obydwoma maszynami, 80% części T-5 zostało zaprojektowanych na nowo. W konstrukcji samolotu szkoleniowego zastosowano znacznie większy udział materiałów kompozytowych, które stanowią 30% masy konstrukcyjnej. W celu spełnienia wymogów stawianych przez nowy model, w stosunku do oryginału usunięto działko pokładowe, powiększono zbiorniki paliwa oraz zwiększono profil płata z 4% do 5%. Dzięki tym zmianom T-5 osiąga lepsze właściwości pilotażowe na niskich wysokościach i przy mniejszych prędkościach, co jest szczególnie ważne podczas lądowania. Zwiększono również rozstaw podwozia głównego, co poprawia stabilność maszyny podczas kołowania i lądowania. Samolot napędzany jest przez dwa silniki Honeywell/ITEC 124-200TW bez dopalacza i wyposażony w cyfrową awionikę fly-by-wire. Choć T-5 nie posiada radaru, jego awionika potrafi symulować jego działanie, co przygotowuje kursantów do obsługi maszyn z radarem. Udział krajowej produkcji w konstrukcji samolotu wynosi około 55%.
Prototyp
Montaż pierwszego prototypu A1 rozpoczął się 1 czerwca 2018 roku. 27 listopada tego samego roku Siły Powietrzne Republiki Chińskiej ogłosiły konkurs na nową nazwę samolotu. 24 września 2019 roku w zakładach AIDC w Taizhong miała miejsce uroczystość roll out zakończonego samolotu, podczas której prezydent Tsai Ing-wen nadała maszynie imię Yung Ying (Brave Eagle, Odważny/Dzielny/Waleczny Orzeł).
Prototyp A1 o numerze seryjnym 08-9001 rozpoczął próby kołowania 2 czerwca 2020 roku, a 10 czerwca 2020 roku odbył swój pierwszy lot, trwający około 15 minut, w towarzystwie dwóch myśliwców F-CK-1D. 22 czerwca samolot wykonał lot pokazowy dla zgromadzonych oficjeli, w tym prezydent Tsai Ing-wen. Drugi prototyp A2 został oblatany 25 grudnia 2020 roku, również w towarzystwie F-CK-1D, a sam lot trwał kwadrans. W marcu 2021 roku zakończono próby fabryczne, a oba prototypy przekazano siłom powietrznym do dziewięciomiesięcznych testów operacyjnych i oceny (Operational Test and Evaluation/OT&E). 21 października 2021 roku odbył się pierwszy lot seryjnego samolotu, trwający godzinę i odbywający się w towarzystwie prototypu A1. 27 listopada tego samego roku oblatano drugi seryjny egzemplarz. 12 listopada 2021 roku AIDC ogłosiło, że oficjalne oznaczenie nowej konstrukcji to T-BE5A (T – Trainer, BA – Brave Eagle, 5 – kolejny numer typu, A – pierwsza wersja seryjna). 23 czerwca 2022 roku prototyp A2 wykonał pierwszy lot z uzbrojeniem ćwiczebnym. 29 listopada 2021 roku pierwszy seryjny samolot, o numerze ewidencyjnym 1101, przyleciał do bazy Taitung Air Force Base, gdzie włączono go do 7. Skrzydła Szkolenia Lotniczego Sił Powietrznych, zastępując samoloty F-5E/F. Pozostałe 33 z zamówionych 66 maszyn trafią do Sekcji Szkolenia Bojowego Akademii Sił Powietrznych (Republic of China Air Force Academy), gdzie zastąpią samoloty AT-3. W maju 2022 roku rozpoczęto szkolenie pierwszej grupy pilotów sił powietrznych.
Plany zakładają rozpoczęcie produkcji seryjnej 66 maszyn w listopadzie 2021 roku. Oprócz wersji zaawansowanego szkolenia planuje się również budowę wersji szkolno-bojowej oznaczonej jako AT-5. System szkolenia będzie obejmował nie tylko samolot, ale także budowę komponentów naziemnych: symulatora lotu, symulatora misji oraz systemu planowania i oceny realizacji zadań.
Przypisy