Aida – opera w czterech aktach, z librettem autorstwa Antonia Ghislanzoniego oraz muzyką Giuseppe Verdiego.
Historia utworu
Opera została zamówiona w 1869 roku przez Ismaila Paszę, kedywa Egiptu, z okazji otwarcia Opery w Kairze.
Paul Draneth Bey, twórca pierwszej kolei w Egipcie oraz dyrektor Opery Kairskiej, już w 1869 roku zwrócił się do Verdiego z prośbą o stworzenie hymnu na inaugurację nowego gmachu opery. Verdi jednak odmówił (na otwarcie opery, które miało miejsce 6 listopada 1869 roku, wystawiono Rigoletto). Mimo odmowy, Bey wraz z kedywem Egiptu przesłali do Camille’a Du Locle’a gotowy scenariusz opracowany przez Auguste Mariette’a, prosząc o przekazanie go Verdiemu. Ostatecznie G. Verdi zainteresował się Aidą, a dodatkowym impulsem była propozycja honorarium – 150 tysięcy franków francuskich w złocie (kwota ta była niezwykle wysoka), wolna ręka w doborze wykonawców oraz znakomite warunki dla współpracowników Verdiego. Aida po kilku latach została wykorzystana do uświetnienia otwarcia kanału Sueskiego.
Pierwsze poprawki w scenariuszu zostały wprowadzone przez Verdiego i Du Locle’a latem 1870 roku. Równocześnie Verdi nawiązał współpracę z Ghislanzonim, któremu powierzył opracowanie libretta. Zgodnie z umową, Verdi zobowiązał się ukończyć partyturę do grudnia 1870 roku. Możliwe, że początkowo G. Verdi planował wielkie widowisko, jednak po zapoznaniu się z warunkami teatru w Kairze, dzieło zostało dostosowane do możliwości opery (Opera Kairska była niewielkim budynkiem, mogącym pomieścić tylko 850 widzów – dla porównania, La Scala w Mediolanie pomieści 3600 osób).
Prace nad operą skomplikowała sytuacja polityczna. W lipcu wybuchła wojna francusko-pruska, co opóźniło premierę. Dekoracje przygotowywane w Paryżu przez Auguste Mariette’a nie mogły dotrzeć do Kairu z powodu oblężenia stolicy Francji przez Królewską Armię Pruską. Ostatecznie prapremiera w Kairze miała miejsce 24 grudnia 1871 roku, a orkiestrą dyrygował Giovanni Bottesini.
Pierwszymi wykonawcami ról tytułowych byli:
- Aida – Antonietta Pozzoni
- Radames – Pietro Mongini
- Amneris – Eleonora Grossi
- Amonasro – Francesco Steller
- Ramfis – Paolo Medini.
Opera została entuzjastycznie przyjęta przez ówczesną publiczność. Podobnie zakończyła się włoska premiera w mediolańskiej La Scali 8 lutego 1872 roku pod dyrekcją Franco Faccia. Kolejną premierę, w Parmie (1872), dyrygował osobiście Verdi.
Od mediolańskiej premiery Aida zaczęła swoje triumfalne marsze przez wszystkie ważniejsze sceny świata, stając się jedną z najpopularniejszych oper. Premiera polska miała miejsce w Teatrze Wielkim w Warszawie 23 listopada 1875 roku (w oryginalnej wersji językowej). Z polskim tekstem Aida została wystawiona po raz pierwszy w Warszawie 9 czerwca 1877 roku.
Aida należy do grupy dzieł często wystawianych w plenerze; potężne przedstawienia (z udziałem kilkusetosobowych chórów, statystów, koni oraz egzotycznych zwierząt) organizowano na wielu stadionach i w amfiteatrach, a nawet w rzymskich Termach Karakalli. Wiosną 1997 roku oraz na przełomie lat 2002/2003 Opera Wrocławska zrealizowała takie superprodukcje Aidy w Hali Ludowej we Wrocławiu.
Osoby
- Amneris, córka faraona – mezzosopran
- Radames, wódz wojsk egipskich – tenor
- Aida, etiopska niewolnica – sopran
- Amonasro (w polskiej tradycji operowej często Amonastro), etiopski władca, ojciec Aidy – baryton
- Il Re, Faraon – bas
- Ramfis, arcykapłan Izydy – bas
Treść
Akt I
Wojska etiopskie przekroczyły granice Egiptu. Kapłan Izydy, Ramfis, ogłasza Radamesa dowódcą wojsk egipskich. Młody wojownik ma nadzieję, że po zwycięskiej kampanii faraon spełni jego prośbę – uwolni Aidę (niewolnicę etiopską i córkę Amonasra) oraz zgodzi się na ich ślub. Radames jest kochany przez Amneris, córkę faraona, która nie odwzajemnia jego uczucia. Aida ma mieszane uczucia: pragnie życzyć ukochanemu zwycięstwa, ale to oznacza klęskę i być może śmierć jej rodaków. W świątyni trwa uroczystość. Przed posągiem boga Ptaha, po sakralnym tańcu kapłanek, Ramfis wręcza Radamesowi poświęcony miecz.
Akt II
W Memfis, w pałacu faraona, Amneris czeka na powrót Radamesa po zwycięskiej kampanii. Sprawdza, czy Aida darzy uczuciem młodego wojownika i wyjawia jej, że jest jej rywalką.
Dźwięk trąb ogłasza powrót zwycięskiego wojska. Oprócz bogatych łupów prowadzą oni pojmanych jeńców. Wśród nich Aida dostrzega swojego ojca. Amonasro nakazuje córce milczenie. Przyznaje się przed faraonem, że jest jej ojcem, ale wprowadza go w błąd, twierdząc, że król Amonasro zginął podczas walki. Faraon obiecuje spełnić życzenie Radamesa. Wódz prosi faraona o wolność dla jeńców. Faraon zgadza się na uwolnienie Etiopczyków, ale – na sugestię Ramfisa – zatrzymuje w niewoli Amonasra i Aidę jako zakładników. Dodatkowo Radamesowi w dowód wdzięczności oferuje rękę swojej córki. Radames i Aida są w rozpaczy – nie mogą odrzucić łaski faraona. Amneris cieszy się z triumfu.
Akt III
Akcja rozgrywa się nocą, przed planowanym ślubem. Amneris z Ramfisem udaje się do świątyni Izydy, aby prosić boginię o błogosławieństwo oraz miłość małżonka. Aida pragnie ostatniego spotkania z ukochanym. Za nią nadchodzi jej ojciec, który wie o uczuciach córki i wodza. Stara się namówić Aidę, by wykorzystała miłość Radamesa i nakłoniła go do zdrady oraz ujawnienia wojskowych tajemnic. Aida w końcu ulega jego namowom. Amonasro ukrywa się przed nadejściem Radamesa. Aida odrzuca wyznania ukochanego, przypominając mu o nadchodzącej uroczystości zaślubin. Namawia go do wspólnej ucieczki z Egiptu. Po długiej wewnętrznej walce Radames zgadza się uciec z ukochaną na pustynię. Planując trasę ucieczki, ujawnia wojskowe plany Egipcjan. Amonasro ujawnia się, oznajmiając, że jest królem Etiopii. Zrozpaczony Radames nie widzi innego wyjścia niż ucieczka. Niespodziewanie pojawia się Amneris z Ramfisem. Aida z ojcem ucieka, a Radames, czując się winny, poddaje się arcykapłanowi.
Akt IV
Odsłona 1
Amneris proponuje Radamesowi pomoc. Obiecuje wyjednać mu przebaczenie u swojego ojca, pod warunkiem, że młodzieniec wyrzeknie się swoich uczuć do Aidy i poślubi ją, córkę faraona. Radames odmawia. Zbiera się sąd pod przewodnictwem Ramfisa. Radames nie odpowiada na zadawane pytania, co potwierdza jego winę i zostaje skazany na śmierć przez zamurowanie żywcem w grobowcu. Amneris uświadamia sobie, że do tragedii doprowadziła jej duma i zazdrość. Przeklina sędziów i mdleje.
Odsłona 2
Radames zostaje zamknięty w grobowcu, gdzie spotyka Aidę, która, słysząc o wyroku, postanawia umrzeć z ukochanym. Połączeni w uścisku, spokojnie oczekują śmierci. Nad grobowcem zrozpaczona Amneris błaga bogów o ukojenie serca.
Przypisy
Linki zewnętrzne