Aida
Aida to musical, który został stworzony w 1999 roku przez Eltona Johna oraz Tima Rice’a, z libretem Lindy Woolverton, Roberta Fallsa i Davida Henry’ego Hwanga. Opiera się na operze Aida Giuseppe Verdiego z 1871 roku. Fabuła musicalu koncentruje się na zakazanej miłości nubijskiej księżniczki Aidy, która jest uwięziona przez Egipcjan, oraz kapitana egipskiej armii, Radamesa, zaręczonego z córką faraona, Amneris.
Musical zdobył wiele nagród teatralnych, w tym cztery nagrody Tony Awards oraz Nagrodę Grammy za najlepszy album musicalowy (ang. Best Musical Show Album). 16 stycznia 1999 roku piosenka Written in the Stars (pl. Gwiazdy piszą los) w wykonaniu Eltona Johna i LeAnn Rimes zadebiutowała na liście przebojów Billboard Adult Contemporary, utrzymując się na niej przez 26 tygodni i osiągając maksymalne drugie miejsce.
Polska prapremiera musicalu miała miejsce 26 października 2019 roku w Teatrze Muzycznym „Roma”.
Historia spektaklu
Przed premierą
Po sukcesie muzyki do Króla lwa oraz Króla lwa II: Czasu Simby, stworzonej we współpracy Tima Rice’a i Eltona Johna z produkcją Walta Disneya, zaproponowano im kolejny wspólny projekt. Elton John nie był zainteresowany tworzeniem kolejnej muzyki do filmu animowanego, dlatego Disney przedstawił propozycję współpracy przy nowym musicalu opartym na klasycznej operze Aida. Disney przejął prawa do książki, która opisywała historię Aidy, co pozwoliło na wykorzystanie konceptu w nowym projekcie musicalowym. 1 kwietnia 1996 roku na deskach New Amsterdam Theatre w Nowym Jorku zaprezentowano przedpremierowo pierwsze fragmenty Aidy dla osób zarządzających spółką Disneya. W czerwcu 1996 roku równolegle z przygotowaniami do Aidy trwały pierwsze castingi do musicalu Król lew. Kolejny pokaz przedpremierowy odbył się 16 grudnia tego samego roku. Castingi były prowadzone w Nowym Jorku przez kolejne dwa lata, mimo że premiera była początkowo planowana na 1997 rok, podobnie jak w przypadku Króla lwa.
Budżet Disneya na Aidę wynosił 15 milionów dolarów. Od początku produkcji poszukiwano odpowiedniej nazwy spektaklu, chcąc uniknąć tytułu Aida. Na początku 1998 roku zdecydowano się na nazwę Elaborate Lives. Disney planował powierzyć reżyserię Robertowi Jessowi Rothowi oraz choreografię Mattowi Westowi. W tworzeniu libretta pomogła Linda Woolverton, która pracowała przy Pięknej i Bestii.
Premiery
Atlanta
12 lutego 1998 roku Disney oficjalnie ogłosił premierę musicalu Elaborate Lives w Alliance Theatre Company w Atlancie oraz współpracę z dyrektorem operacyjnym teatru, Kennym Leonem, jako współproducentem. Alliance Theatre miał otrzymywać wynagrodzenie za ewentualną sprzedaż praw do przedstawienia do innych teatrów, na wzór wcześniejszej współpracy z Disneyem. Od 17 września do 8 listopada 1998 roku trwały oficjalne pokazy przedpremierowe. Stuart Oken, wiceprezes sekcji teatralnej Disneya, miał obawy, że musical różni się od wcześniejszych projektów Disneya, co może sprawić, że głównym odbiorcą będą dorośli, a nie dzieci. Jego zdanie podzielali inni pracownicy Disney’s Theatrical Division, w tym Peter Schneider oraz Thomas Schumacher, dyrektor wykonawczy, który stwierdził, że Atlanta może nie być dobrym miejscem do testowania odbioru musicalu przed jego premierą na Broadwayu. Scenografia była częściowo zaprojektowana z wykorzystaniem obrazów komputerowych, przy współpracy z firmą Imagineering, odpowiedzialną za efekty specjalne w filmach. Scenografia składała się głównie z piramidy o wysokości 10 stóp, która rozkładała się i tworzyła inne elementy. Pierwsze kostiumy zaprojektowała Ann Hould-Ward.
Pod koniec czerwca 1998 roku ogłoszono, że rolę Aidy otrzymała Heather Headley, znana z roli Nali w musicalu Król lew, a w postać Amneris wcieli się Sherie Rene Scott. W lipcu podano, że rolę Radamesa otrzymał Hank Stratton. W sztabie musicalu Elaborate Lives znaleźli się: dyrektor musicalu i dyrektor wokalny Paul Bogaev, scenograf Stanley A. Meyer, dźwiękowiec Steve C. Kennedy, a za oświetlenie odpowiadała Natasha Katz. Próby spektaklu trwały od 21 lipca do 22 sierpnia w Nowym Jorku. 3 września na konferencji prasowej Kenny Leon i Tom Schumacher zaprezentowali dwie piosenki z Elaborate Lives, a pierwsze pełne spektakle przedpremierowe miały miejsce 12 i 13 września 1998 roku. Przedstawienie w niedzielę, 13 września, zostało wystawione dla kadry kierowniczej i klientów korporacyjnego sponsora Alliance, NationsBank, i otrzymało owację na stojąco. Jednak poprzedniego dnia, na spektaklu oglądanym przez prezesa Disneya, Michaela Eisnera, doszło do awarii. W połowie pierwszego aktu doszło do awarii scenografii, gdy z piramidy zaczął wyciekać płyn hydrauliczny. Pozostała część musicalu została zaprezentowana w wersji koncertowej. Kolejne dwa spektakle Elaborate Lives odbyły się dla celów charytatywnych w walce z AIDS, m.in. dla fundacji Elthona Johna, 16 września i 11 października.
Chicago
Pod koniec 1998 roku w sztabie technicznym musicalu zaszły zmiany. 4 grudnia reżyserem został Robert Falls, scenografem Bob Crowley, choreografem Wayne Cilento, a tytuł musicalu zmieniono z Elaborate Lives na Aida. Zmieniono także scenariusz, a do roli Radamesa wybrano Adama Pascala, zachowując Heather Headley w roli Aidy i Sherie Rene Scott w roli Amneris. Prezentacja Aidy w Chicago była oficjalnym przygotowaniem musicalu przed debiutem na Broadwayu. Pokazy przedpremierowe rozpoczęły się 12 listopada 1999 roku, a premiera miała miejsce 9 grudnia w Palace Theatre (później Cadillac Palace Theatre) po jego renowacji.
13 listopada 1999 roku, w drugim dniu pokazów przedpremierowych, doszło do wypadku. Część ruchomej scenografii – grobowiec Aidy i Radamesa, unoszący się na wysokości około 2,5 metra nad sceną, runął w dół, gdy aktorzy znajdowali się wewnątrz. Trzej lekarze obecni na widowni udzielili pierwszej pomocy Headley i Pascalowi. Aktorzy doznali drobnych obrażeń i po badaniach w szpitalu zostali zwolnieni do domu. Pokazy wznowiono 17 listopada, a scenografia została przerobiona, aby grobowiec był nieruchomy.
Broadway
Premiera musicalu miała miejsce 23 marca 2000 roku w Palace Theatre na Broadwayu. W rolę tytułowej bohaterki wcieliła się Heather Headley, w rolę Radamesa Adam Pascal, a w postać Amneris Sherie René Scott. 1000. spektakl Aidy miał miejsce 17 sierpnia 2002 roku. Przez pierwsze trzy lata od premiery spektakl był grany na Broadwayu 1245 razy.
Streszczenie fabuły
Źródło:
Akt I
Na muzealnej wystawie poświęconej starożytnemu Egiptowi tłum przygląda się artefaktom, kierując uwagę na wejście do grobowca. Z tłumu turystów wyłania się chłopak i dziewczyna, którzy przyciągają się wzajemnie wzrokiem, jakby się znali. Para zostaje rozdzielona, a rzeźba kobiety-faraona ożywa, kontynuując pieśń o pewnej historii miłosnej ze starożytnego Egiptu (Every Story Is a Love Story).
Akcja przenosi się do starożytnego Egiptu, gdzie kapitan Radames wraca z żołnierzami do ojczyzny po długiej wyprawie po Nilu (Fortune Favors the Brave). Na statek wprowadzana jest grupa młodych niewolnic z Nubii, wśród których jedna z nich próbuje uwolnić siebie i towarzyszki, walcząc z żołnierzami. Młoda dziewczyna przykuwa uwagę Radamesa, który zmusza ją do umycia mu pleców. Dziewczyna stanowczo odmawia, podkreślając, że nic nie złamie ducha jej zniewolonego kraju (The Past is Another Land). Po powrocie do Egiptu Radames ratuje nubijskie niewolnice przed pracą w kopalni miedzi i kieruje je do pracy w pałacu. Aidę przekazuje jako służącą dla swojej narzeczonej, księżniczki Amneris. Zoser informuje Radamesa o słabym zdrowiu faraona i poleca mu przygotowanie się do objęcia władzy (Another Pyramid). Okazuje się, że Zoser przyczynia się do zbliżającej się śmierci faraona, zlecając jego podtruwanie arszenikiem.
Sługa Radamesa, Mereb, podczas eskorty Aidy do pałacu rozpoznaje w niej księżniczkę swojego ludu. Aida prosi go o zachowanie jej tożsamości w tajemnicy, aby nie przypłacić tego życiem (How I Know You). Aida robi dobre wrażenie na księżniczce Amneris, imponując jej wiedzą o świecie i krawiectwie, przy czym dowiaduje się o słabościach, które Amneris próbuje ukryć pięknymi strojami (My Strongest Suit). Na bankiecie faraon ogłasza, że to koniec długich podróży Radamesa, ponieważ ten poślubi jego córkę za siedem dni (Fortune Favors the Brave (Reprise)). Radames i Aida deklamują swoje troski oraz pragnienia, których nie mogą spełnić (Enchantment Passing Through).
Amneris martwi się chorobą ojca-faraona i zwierza się Aidzie, z którą znalazła nić porozumienia (My Strongest Suit (Reprise)). Tymczasem do komnaty Amneris przychodzi Radames, który próbuje znaleźć sposób na spędzenie chwili z Aidą. Nubijska księżniczka zostaje zabrana przez Mereba do obozu nubijskich niewolników, którzy wyrażają swoje oddanie księżniczce (Dance of the Robe). Aida prosi Radamesa o pomoc w wyzwoleniu Nubijczyków, co spotyka się z jego aprobatą przez rosnące między nimi uczucie. Radames wyznaje jej miłość i spędzają razem noc (Elaborate Lives), którą przerywa wieść o pojmaniu Amonasro, króla Nubii. Radames oddala się w popłochu, a Aida uspokaja swoich poddanych, że Nubia nigdy nie zginie (The Gods Love Nubia).
Akt II
Amneris, Radames i Aida są uwikłani w konflikt pomiędzy lojalnością i uczuciami (A Step Too Far); Amneris boi się, że Radames już jej nie kocha, Radames boi się swojego uczucia do Aidy, które może zakończyć jego życie, a Aida boi się zdradzić Nubijczyków, kochając Radamesa. Mereb i Aida przekupują strażników, aby dostać się do celi króla Nubii. Aida rozmawia z ojcem, który nalega, aby lojalność wobec Nubii wygrała z jej uczuciami do Egipcjanina. Mereb opracowuje plan uwolnienia Amonasra podczas zamieszania związanego ze ślubem Radamesa i Amneris. Aida, aby ocalić ojca i swój naród, musi zdradzić ukochanego i pozwolić mu na ślub (Easy as Life). Tymczasem Zoser odkrywa romans Radamesa i Aidy, ostrzegając syna przed konsekwencjami tej miłości, czyli utracie szansy na tron. Radames sprzeciwia się ojcu, oznajmiając, że nie podziela jego żądzy władzy (Like Father, Like Son). Zoser po sprzeciwie syna postanawia wziąć sprawy w swoje ręce i zleca rychłe zabójstwo Aidy swoim sługom.
W obozie nubijskim Aida otrzymuje list od Radamesa z przeprosinami za jego tchórzliwe zachowanie, gdy dowiedział się o schwytaniu nubijskiego króla (Radames’ Letter) oraz za brak wsparcia. Słudzy Zosera przybywają do obozu, szukając Aidy. Jedna z nubijskich kobiet, Nehebka, oddaje swoje życie za Aidę. Poświęcenie Nehebki powoduje, że Aida jest przekonana, że musi porzucić miłość do Radamesa i ratować Nubijczyków, ale pomimo sprzeciwu Mereba chce się pożegnać z ukochanym (How I Know You (Reprise)). Radames informuje Aidę, że ślub zostanie odwołany, ale ona przekonuje go, że powinien poślubić Amneris. Aida wie, że to jedyny sposób, aby umożliwić jej ojcu ucieczkę z niewoli (Written in the Stars). Radames zgadza się na spełnienie prośby Aidy, ale jedynie pod warunkiem, że Aida opuści Egipt na łodzi, którą on dla niej przygotuje. Amneris podsłuchuje ich rozmowę i próbuje pogodzić się z faktem, że jej zbliżające się małżeństwo będzie fikcyjne i pozbawione miłości (I Know the Truth).
Wiadomość o ucieczce króla Nubii z więzienia przerywa ślub Amneris i Radamesa. Radames biegnie nad brzeg Nilu, gdzie widzi Aidę wchodzącą na łódź razem z Amonasrem. Tak dowiaduje się o jej prawdziwej tożsamości. Pomimo jego złości, Aida zapewnia go, że jej miłość do niego była prawdziwa. Po przybyciu strażników w walce z Zoserem ranny zostaje Mereb, a Radames odcina linę, umożliwiając ucieczkę Amonasrowi. Aida zostaje z Radamesem i Merebem, który umiera w jej objęciach. Radames i Aida zostają aresztowani za zdradę. Podczas procesu faraon ogłasza schwytanie Zosera i skazuje Radamesa oraz Aidę na śmierć. Amneris przekonuje go, że to ona powinna wydać wyrok. Decyduje, że Radames i Aida zostaną pochowani żywcem, ale w jednym grobowcu, pozwalając im umrzeć wspólnie i być razem na zawsze. W obliczu śmierci Aida szuka pocieszenia u Radamesa, gdy zaczyna brakować im światła i powietrza (Elaborate Lives (Reprise)). Przyrzekają sobie, że odnajdą się w kolejnych wcieleniach, nawet jeśli zajmie im to setki lat.
Akcja powraca na muzealną wystawę starożytnego Egiptu, gdzie posąg kobiety-faraona Amneris ujawnia, że „śmierć kochanków dała początek pokojowi” między Egiptem a Nubią. Obserwuje ona kobietę i mężczyznę, którzy odnajdują się w tłumie innych turystów i przyciągają się wzajemnie wzrokiem. Te postacie to nowe wcielenia Aidy i Radamesa, którzy w końcu odnaleźli się i mają szansę na nowy początek (Every Story is a Love Story (Reprise)).
Lista utworów
Utwory w wersji angielskiej
Źródło:
Utwory w wersji polskiej
Główne postacie
Produkcje na świecie
Produkcja polska
Musical zadebiutował w Polsce na deskach Teatru Muzycznego „Roma” w Warszawie jako dziewiąta premierowa produkcja musicalowa Dużej Sceny teatru. Spektakl w reżyserii Wojciecha Kępczyńskiego oraz przekładzie scenariusza autorstwa Michała Wojnarowskiego otrzymał prawa do produkcji musicalu non replica, co oznaczało możliwość wprowadzania zmian w inscenizacji względem oryginału. W spektaklu występował 40-osobowy zespół aktorów, wokalistów i tancerzy. Dyrygentem i kierownikiem muzycznym został Jakub Lubowicz, drugim reżyserem Sebastian Gonciarz, choreografem Agnieszka Brańska, a za scenografię odpowiadał Mariusz Napierała. Kostiumy przygotowała Dorota Kołodyńska. W scenografii po raz trzeci w historii TM Roma wykorzystano ekrany LED. Polska prapremiera musicalu miała miejsce 26 października 2019 roku. W dniu premiery w główne role wcielili się: Anastazja Simińska (Aida), Marcin Franc (Radames), Zofia Nowakowska (Amneris), Jan Bzdawka (Zoser), Michał Piprowski (Mereb), Katarzyna Kanabus (Nehebka), Wojciech Paszkowski (Faraon) oraz Krzysztof Cybiński (Amonastro).
Wystawianie musicalu w TM Roma zostało przerwane z powodu pandemii koronawirusa, a ostatnie przedstawienie przed przerwą miało miejsce 11 marca 2020 roku. Spektakl powrócił na afisz we wrześniu 2020 roku i był grany z przerwami przez kolejne dwa sezony, z ostatnim spektaklem zaplanowanym na 29 stycznia 2023 roku.
W obsadzie musicalu Aida w Teatrze Muzycznym „Roma” występowali:
- Aida – Anastazja Simińska, Natalia Piotrowska-Paciorek, Ewa Kłosowicz-Bociąga, Sylwia Banasik-Smulska oraz przed 2022 rokiem: Barbara Gąsienica Giewont
- Radames – Marcin Franc, Jan Traczyk, Paweł Mielewczyk
- Amneris – Agnieszka Przekupień, Monika Walter, Natalia Krakowiak oraz przed 2022 rokiem: Zofia Nowakowska
- Zoser – Jan Bzdawka, Janusz Kruciński
- Mereb – Michał Piprowski, Piotr Janusz
- Nehebka – Katarzyna Kanabus, Maria Juźwin
- Faraon – Wojciech Paszkowski, Wojciech Machnicki
- Amonastro – Krzysztof Cybiński, Przemysław Redkowski
Inne produkcje
Musical był wystawiany przez wiele teatrów na całym świecie. Pierwszą zagraniczną produkcją była holenderska wersja Aidy, do której przygotowywano się od marca 2001 roku, a premiera miała miejsce 21 października 2001 roku.