Ahmad Khalid Zaki / Achmied Chalidowicz Zakajew (czecz. Заки Хьалид кант Ахьмад, Zaki Ẋalid kant Aẋmad; ros. Ахмед Халидович Закаев; urodził się 26 kwietnia 1959 roku w Kirowskim w obwodzie tałdykurgańskim w Kazachstanie) to czeczeński generał brygady oraz działacz polityczny, który od 2006 roku pełni funkcję quasi-dyplomatycznego przedstawiciela nieuznawanej Czeczeńskiej Republiki Iczkeria. W mediach polskojęzycznych jest bardziej znany jako Ahmed Zakajew. Jako polityczny uchodźca mieszka w Londynie, gdzie kontynuuje swoją działalność.
Życiorys
Wczesne lata
Ahmad Zakajew przyszedł na świat w Kazachstanie, ponieważ w 1944 roku jego rodzina została tam deportowana. Po jego narodzinach rodzina powróciła do Urus-Martan. Zakajew jest z wykształcenia choreografem – ukończył studia w Groznym oraz Woroneżu. W latach 1981–1990 był aktorem w Teatrze Dramatycznym im. Paszy Nuradiłowa w Groznym i był członkiem związków zawodowych aktorów zarówno w Czeczenii, jak i w Rosji, gdzie pełnił funkcje w zarządzie. Często przebywał w Moskwie.
I wojna czeczeńska
W 1994 roku wrócił do Czeczenii, gdzie Dżochar Dudajew mianował go ministrem kultury. Pod koniec tego roku dołączył także do sztabu wojskowego. W okresie marzec-kwiecień 1995 roku dowodził obroną wsi Gojskoje. W 1995 roku został awansowany do rangi generała brygady i wyznaczony na dowódcę frontu Urus-Martanowskiego. W 1996 roku objął stanowisko doradcy prezydenta Zelimchana Jandarbijewa ds. bezpieczeństwa oraz sekretarza Rady Bezpieczeństwa Czeczeńskiej Republiki Iczkeria, uczestnicząc w rozmowach pokojowych oraz przygotowaniach do rozejmu w Chasawjurcie.
Okres międzywojenny
Od października 1996 roku ponownie pełnił rolę ministra kultury. W 1997 roku próbował bezskutecznie zdobyć stanowisko prezydenta Czeczeńskiej Republiki Iczkeria. W 1998 roku został wicepremierem, a jego kadencja zakończyła się dopiero w 2006 roku, kiedy to został odwołany przez prezydenta Chalima Sadułajewa. Zakajew był również inicjatorem powstania agencji informacyjnej Czeczeńskiej Republiki Iczkeria – CzeczenPress.
II wojna czeczeńska
Po wybuchu drugiej wojny czeczeńskiej został mianowany dowódcą osobistych odwodów Asłana Maschadowa. W 2000 roku odniósł rany w wyniku walki lub, według niektórych źródeł, w wyniku wybuchu miny. W listopadzie 2000 roku objął stanowisko przedstawiciela prezydenta w Turcji, a następnie w Europie Zachodniej. Brał także udział w negocjacjach z Rosjanami w latach 2001 i 2002.
Aresztowanie w Kopenhadze
W dniach 28-29 października 2002 roku w Kopenhadze odbył się Światowy Kongres Czeczenów, którego jednym z organizatorów był Ahmad Zakajew. Rosja protestowała, oskarżając Czeczenów o działalność terrorystyczną. Zakajew został oskarżony o udział w planowaniu ataków terrorystycznych, w tym zamach na teatr na Dubrowce, co doprowadziło do jego aresztowania przez duńską policję 30 października. Dania odmówiła ekstradycji z powodu błędów proceduralnych oraz braku wystarczających dowodów na postawione zarzuty. 3 grudnia duńskie ministerstwo sprawiedliwości zdecydowało się na odrzucenie wniosku o ekstradycję Zakajewa, a kolejnego dnia został on zwolniony.
Aresztowanie i proces w Londynie
Po przybyciu do Londynu 5 grudnia 2002 roku Zakajew został ponownie aresztowany, ale szybko zwolniono go za kaucją wpłaconą przez Vanessę Redgrave oraz fundację Borisa Bieriezowskiego. 9 grudnia Rosja złożyła wniosek o jego ekstradycję, oskarżając go o terroryzm, porwania, morderstwa oraz inne przestępstwa. 30 stycznia 2003 roku rozpoczęła się procedura ekstradycyjna.
W trakcie procesu ujawniono liczne nieprawidłowości w oskarżeniu. Świadek zaprzeczył znajomości z Zakajewem, a inny anonimowy świadek odwołał swoje zeznania, twierdząc, że zostały one wymuszone. 24 lipca 2003 roku przed sądem zeznawał były ochroniarz Zakajewa, Duk-Basza Duszajew, który przyznał, że jego wcześniejsze zeznania były wynikiem tortur. Sąd poprosił stronę rosyjską o wyjaśnienia, które zostały odrzucone jako nieprzekonujące.
13 października 2003 roku sąd oddalił wniosek o ekstradycję, uznając, że oskarżenia o zabójstwa wojskowych w czasie działań wojennych nie mogą być podstawą ekstradycji, a przedstawione dowody były niewystarczające. Sąd stwierdził, że wniosek miał charakter polityczny, a wydanie Zakajewa mogłoby prowadzić do tortur lub śmierci. Ostatecznie Zakajew został zwolniony, a 29 października otrzymał status uchodźcy.
Nowe zarzuty
17 lipca 2006 roku Władimir Putin ogłosił, że istnieje wystarczająca ilość dowodów na przestępczą działalność Zakajewa, aby ponownie zażądać jego wydania. 10 dni później prokuratura oskarżyła Zakajewa o podżeganie do nienawiści w związku z jego wywiadami.
Zatrzymanie w Warszawie
16 września 2010 roku w Pułtusku odbył się „Światowy Kongres Czeczenów”, na który Zakajew zapowiedział swoją obecność, mimo ostrzeżeń o możliwym zatrzymaniu na podstawie międzynarodowego listu gończego. 17 września został zatrzymany przez policję w drodze do prokuratury, ale sąd nie przychylił się do wniosku prokuratury o jego aresztowanie.
Poglądy
Zakajew uważa, że niezależność Czeczenii jest kwestią niepodlegającą negocjacjom. W przeciwieństwie do islamistów, opowiada się za prowadzeniem walki zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego oraz za współpracą między państwami muzułmańskimi a krajami innych tradycji religijnych i cywilizacyjnych.
W 2009 roku w wywiadzie dla radia Echo Moskwy zadeklarował gotowość powrotu do Czeczenii i współpracy z rządem Ramzana Kadyrowa w celu zbudowania trwałego pokoju w regionie.
Oceny
Według gazety Izwiestia, Zakajew nie miał dużego autorytetu podczas pierwszej wojny czeczeńskiej i odgrywał drugoplanową rolę w rozmowach pokojowych. Zyskał pewien szacunek na emigracji, a sąd uznał go za reprezentanta umiarkowanych środowisk czeczeńskich. Siergiej Jastrżembski określił go jako „zupełnie normalnego człowieka” oraz polityka z doświadczeniem. Anna Politkowska również miała podobne zdanie. Oficjalne media rosyjskie i politycy jednak nie uznają go za nic innego jak „terrorystę” lub bandytę związanym z „propagowaniem czeczeńskiego terroru”.
Przypisy