Ahmad Tokudar, persk. احمد تگودار (urodzony około 1247, zmarł 10 sierpnia 1284) – był trzecim władcą z dynastii Ilchanidów, rządzącym od 21 czerwca 1282 aż do swojej śmierci.
Jako siódmy syn Hulagu (1256–1265), Ahmad miał matkę o imieniu Kutuj-chatun. Egipski kronikarz Ibn Abd az-Zahir informuje, że w chwili śmierci miał 37 lat, co sugeruje, że urodził się około roku 1247. Otrzymał mongolskie imię Tegüder („doskonały”), które w języku perskim brzmi Tokudar. Imię muzułmańskie przyjął dopiero w momencie konwersji, której data jest nieznana. Według Hetuma z Korykos przed nawróceniem był chrześcijaninem. Po śmierci swojego starszego brata Abaki (1265–1282) w kwietniu 1282 roku, Ahmad przybył z Kurdystanu na uroczystości pogrzebowe, a następnie wziął udział w kurułtaju, który odbył się w dolinie Zarrine Rud. Jako najstarszy żyjący syn Hulagu, większość emirów preferowała jego kandydaturę w porównaniu do syna Abaki, Arguna (1284–1291). Argun zgodził się ustąpić przed swoim wujem, a 6 maja 1282 roku dokonano wyboru Ahmada, który 21 czerwca oficjalnie objął władzę w Ala-Tagh, na wschód od jeziora Wan, przyjmując tytuł sułtana.
Na początku panowania Ahmada, Ata Malek Dżowajni, który był w drodze na swój proces w Hamadanie w chwili śmierci Abaki, został oczyszczony z zarzutów i przywrócony na stanowisko namiestnika Bagdadu. Jego oskarżyciel, Madżd al-Molk, został skazany na śmierć. Również jego brat, szef kancelarii (saheb-diwan) Szams ad-Din Dżowajni, odzyskał łaski nowego ilchana. Wydaje się, że to właśnie Szams ad-Din oraz powiernik Ahmada, Szejch Kamal ad-Din Abd-ar-Rahman, byli odpowiedzialni za zmianę w polityce zagranicznej, polegającą na próbie nawiązania przyjaznych stosunków z dotychczasowym największym wrogiem Ilchanidów, państwem mameluków. Poselstwo wysłane do sułtana Kalawuna (1279–1290) spotkało się jednak z chłodnym przyjęciem – Kalawun wyraził zadowolenie, że tron Hulagu jest zajmowany przez muzułmanina, ale nie wykazał gotowości do negocjacji. Co więcej, kolejne poselstwo zostało uwięzione w Damaszku, gdzie zmarł jego szef, Szejch Kamal ad-Din. Dokładne relacje między nowym kierunkiem w polityce zagranicznej a wewnętrzną opozycją, którą napotkał Ahmad, są trudne do ustalenia, jednak sam ilchan przyznawał przed Kalawunem, że większość mongolskich książąt wolała kontynuować wojnę z Egiptem.
Rządy Ahmada były zdominowane przez pogarszające się relacje z Argunem, który czuł urazę z powodu tego, że uroczystość objęcia władzy przez wuja odbyła się bez jego udziału. Dodatkowo podejrzewał protegowanych Ahmada, braci Dżowajnich, o otrucie swojego ojca. Argun zacieśnił więzi z dziewiątym synem Hulagu, Kongurtajem, a Ahmad próbował zneutralizować Kongurtaja w lipcu 1282 roku, mianując go namiestnikiem Rumu. Zimą 1282/1283 Argun spędził w Bagdadzie, oskarżając Ata Maleka Dżowajnigo o sprzeniewierzenie funduszy, a nawet aresztując i torturując jego podwładnych, co doprowadziło do zawału serca i śmierci namiestnika 5 marca 1283 roku. Wiosną Argun powrócił do Chorasanu, gdzie został namiestnikiem za czasów swojego ojca, rozpoczął przygotowania do otwartej rebelii. W Reju Argun dowiedział się o aresztowaniu i torturowaniu jednego ze swoich protegowanych na rozkaz ilchana, przez co porwał pełnomocnika Ahmada i wysłał go do swojego wuja na osłach. W tym samym czasie zaczęto podejrzewać Kongurtaja o spiskowanie z Argunem, a 17 stycznia 1284 roku został on aresztowany przez zięcia Ahmada, gruzińskiego dowódcę Alinaka, który następnego dnia został stracony w Karabachu. Ahmad wysłał Alinaka przeciwko Argunowi, a następnie podążył za nim z główną armią. Mimo że 4 maja Argun pokonał siły Alinaka pod Agh-Chodża w pobliżu Kazwinu, wycofał się dalej na wschód.
Ścigany przez oddziały Ahmada, Argun starał się dojść z nim do porozumienia, jednak Ahmad zażądał jako zakładnika jego brata Gajchatu (1291–1295). Mimo że Argun przysłał zakładnika, Tokudar nie dotrzymał umowy i kontynuował pościg. Argun schronił się w górskiej fortecy Kalat (obecnie Kalat-e Naderi, na północ od Meszhedu), gdzie po przybyciu Alinaka z siłami awangardy 11 lipca 1284 roku poddał się wujowi. Ahmad pozostawił Arguna w rękach Alinaka, odrzucając jego prośbę o zabicie bratanka, a sam udał się do Kalpusz, aby cieszyć się towarzystwem nowo poślubionej żony. Argun został jednak uwolniony przez swojego zwolennika w szeregach ilchana, Bukę, który na czele spisku zabił Alinaka i pozostałych sprzymierzeńców Ahmada. Kiedy Ahmad otrzymał wieści o tych wydarzeniach, rozpoczął ucieczkę na zachód w kierunku terytorium Złotej Ordy, jednak został pojmany i 26 lipca dostarczony przed oblicze Arguna. Ten, choć skłaniał się ku okazaniu łaski, uznał, że w obliczu rebelii książąt Hüleczu i Dżöszkeba musi ostatecznie pozbyć się przynajmniej jednego rywala. Ahmad został przekazany rodzinie Kongurtaja i stracony w ten sam sposób, co jego poprzednia ofiara, poprzez złamanie karku, aby uniknąć przelania królewskiej krwi, 10 sierpnia 1284 roku.
Wiara muzułmańska Ahmada nie wpłynęła na jego pozytywny stosunek do chrześcijan, co potwierdza Bar Hebraeusa. Ahmad był oskarżany o złamanie mongolskiego prawa przez przejście na islam, jednak ostatecznie „jego upadek był prawdopodobnie wynikiem nie aktywnej lub pasywnej polityki religijnej, ale po prostu, podobnie jak później w przypadku jego bratanków Gajchatu i Bajdu, jego nieskuteczności jako władcy”.
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
J.A. Boyle (red.): The Cambridge History of Iran. Tom 5. The Saljuq and Mongol Periods. Cambridge: Cambridge University Press, 1968. ISBN 978-0-521-06936-6.
Peter Jackson: AḤMAD TAKŪDĀR. Encyclopædia Iranica. [dostęp 2018-07-10]. (ang.).