Ahmad ibn Fadlan ibn al-Abbas ibn Raszid ibn Hammad (arab. أحمد إبن فضلان إبن ألعباس إبن راشد إبن حماد) to arabski pisarz oraz podróżnik z X wieku, który zyskał sławę dzięki swoim relacjom z misji wysłanej przez abbasydzkiego kalifa Al-Muktadira do wodza Bułgarów Wołżańskich.
Ibn Fadlan spisał swoje doświadczenia podróżnicze w dziele Risala (arab. رساله) po powrocie do Bagdadu. Zawiera ono niezwykle cenne opisy o charakterze etnograficznym i religioznawczym, w tym szczegóły dotyczące rytuałów pogrzebowych ruskich pogan, takich jak palenie zwłok oraz zwierząt, a także składanie prochów i przedmiotów na tamten świat w kurhanach oraz ceremonie pogrzebowe na łodziach.
Trasa podróży
Ibn Fadlan wyruszył 21 czerwca 921 roku z Bagdadu i dotarł na dwór bułgarski 11 maja 922 roku. Jego trasa prowadziła na wschód, gdzie chciał objechać Morze Kaspijskie od strony wschodniej przed wyruszeniem na północ. Przemierzył północną Persję, mijając m.in. Nahrawan, Holwan, Hamadan, Sawe, Rej, Semnan, Damqan, Niszapur i Sarachs. Następnie odwiedził miasta transoksańskie takie jak Marw, Bucharę i Chorezm, a potem przez Köneürgenç udał się na północ do terenów zamieszkałych przez Słowian. Po dotarciu do Protobułgarów Wołżańskich, wyruszył z powrotem na południe do Bagdadu.
Zachowane fragmenty
Przez długi czas znana była jedynie niewielka część dzieła, która została przekazana w słowniku geograficznym Jakuta ibn Abd Allaha al-Hamawiego pod tytułami takimi jak Itil, Baszkirzy, Protobułgarzy, Chazarowie, Chorezm, Ruś Kijowska. Publikacja tego dzieła miała miejsce w 1823 roku przez Fraehna. Dopiero w 1923 roku turecki uczony Zeki Walidi Tuhan, pochodzący z Baszkirii, odkrył manuskrypt w bibliotece w Sanktuarium Imama Rezy w irańskim Meszhedzie. Rękopis MS 5229 datowany jest na XIII wiek (VII wiek od hidżry) i liczy 420 stron (210 kart).
Tłumaczenia
W 1937 roku rząd Iranu przekazał fotokopię rękopisu Akademii Nauk ZSRR. Na jej podstawie rosyjski orientalista, historyk i arabista Andriej Kowalewskij opracował swój przekład, który ukazał się w 1939 roku pod redakcją rosyjskiego arabisty Ignatija Kraczkowskiego (wznowienie w 1956 roku).
W tym samym roku opublikowane zostało niemieckie tłumaczenie, które zrealizował odkrywca rękopisu Tuhan.
Literatura i film
W 1976 roku ukazała się powieść amerykańskiego pisarza Michaela Crichtona, która inspirowała się relacjami Ibn Fadlana, pod tytułem Eaters of the Dead (Zjadacze umarłych). Pierwsze trzy rozdziały rzeczywiście nawiązują do jego relacji, natomiast dalsza część książki przedstawia fikcyjną podróż do wikingów. Autor, dla zachowania spójności stylistycznej, posługuje się konwencją relacji Ibn Fadlana i przedstawia to jako przekład z oryginalnego rękopisu, wplatając w fabułę elementy sagi o Beowulfie.
W 1999 roku powstał film przygodowy oparty na powieści Michaela Crichtona, zatytułowany Trzynasty wojownik, w reżyserii Johna McTiernana. Główny bohater nosi imię tego arabskiego podróżnika.
Przypisy
Bibliografia
Ibn Fadlān, Kitāb (Księga), w serii: „Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny”, t. III, oprac. Anna Kmietowicz, Franciszek Kmietowicz, Tadeusz Lewicki, Ossolineum 1985, ISBN 83-04-01112-3.
Gordon, Stewart. When Asia was the World: Traveling Merchants, Scholars, Warriors, and Monks who created the „Riches of the East” Da Capo Press, Perseus Books, 2008. ISBN 0-306-81556-7.
Linki zewnętrzne
„Journal of Arabic and Islamic Studies” 3 (2000). uib.no. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-19)], zawiera James E. Montgomery: Ibn Fadlan and the Rūsiyyah
Encyclopedia of Ukraine (ang.)
MuslimHeritage.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-11-09)]. (ang.)
Kroraina (bułg.)
Trzynasty wojownik w bazie IMDb (ang.)