Ahmad Hasan al-Bakr, arabski أحمد حسن البكر (urodzony 1 lipca 1914 w Tikricie, zmarły 4 października 1982 w Bagdadzie) był irackim politykiem oraz czwartym prezydentem Iraku, sprawującym swój urząd od 17 lipca 1968 do 16 lipca 1979. Był przewodniczącym Bagdadzkiego oddziału partii Baas oraz lokalnej komórki tego ugrupowania w Iraku.
Życiorys
Wczesna działalność
Na początku swojej kariery zawodowej al-Bakr pracował jako nauczyciel, a później wstąpił do armii irackiej, gdzie osiągnął stopień pułkownika. Był zwolennikiem irackiego nacjonalizmu, związanego z ruchem Wolnych Oficerów, i brał udział w zamachu stanu z 1941 roku, zorganizowanym przez Raszida Alego al-Kilaniego. W 1958 roku uczestniczył w rewolucji, która obaliła monarchię w Iraku.
W okresie rządów Rady Rewolucyjnych Dowódców, na czele z Abd al-Karimem Kasimem, al-Bakr odpowiadał za nawiązywanie relacji ze Związkiem Radzieckim. Po rewolucji w lipcu 1958 zasiadał w sądzie ludowym, który miał osądzać przeciwników nowego reżimu.
Rok po zamachu, podejrzewany o działalność antyrządową, został zmuszony do odejścia z armii. Po zakończeniu służby wojskowej objął funkcję przewodniczącego militarnego wydziału irackiej partii Baas.
Wziął również udział w organizacji zamachu stanu w lutym 1963 roku, który zakończył rządy Abd al-Karima Kasima, który został zamordowany, a al-Bakr został wiceprezydentem. Prezydentura przypadła bardziej znanemu generałowi Abd as-Salamowi Arifowi, a al-Bakr pełnił także funkcję premiera. Pod jego kierownictwem partia Baas rozpoczęła brutalne represje wobec innych ugrupowań lewicowych, w tym Irackiej Partii Komunistycznej, co doprowadziło do śmierci ponad 10 tysięcy działaczy i uwięzienia ponad 100 tysięcy osób.
Al-Bakr zbudował wokół siebie grupę zwolenników z Tikritu, jednak w partii doszło do konfliktu między frakcją radykalną a umiarkowaną, do której on sam należał. Generał Abd as-Salam Arif wykorzystał wewnętrzne napięcia do przejęcia władzy, co spowodowało utratę stanowiska przez al-Bakra, który pozostał jednak w kierownictwie partii Baas.
Wiosną 1968 roku w domu al-Bakra odbyło się spotkanie z przedstawicielem prezydenta Abd ar-Rahmana Arifa, który zwrócił się o wsparcie rządu Tahira Jahji. Partia Baas odmówiła, jednak al-Bakr i czterech innych baasistów zaapelowali o rekonstrukcję rządu, aby przekształcił się on w gabinet jedności narodowej.
Dojście do władzy
Wobec niepowodzeń w odzyskaniu władzy w inny sposób, w lipcu 1968 roku iracka partia Baas zorganizowała kolejny zamach stanu. Baasiści skontaktowali się z wpływowymi oficerami, którzy wcześniej byli lojalni wobec prezydenta, ale rozczarowali się jego rządami. W ten sposób do spisku dołączyli dowódca Wywiadu Wojskowego Abd ar-Razzak an-Najif, dowódca Gwardii Republikańskiej Ibrahim Abd ar-Rahman Dawud oraz dowódca 10 brygady pancernej Sadun Ghajdan. 17 lipca 1968 roku zorganizowano przewrót, który nie spotkał się z oporem, a prezydent Abd ar-Rahman Arif został zmuszony do ucieczki do Londynu.
Po tym wydarzeniu al-Bakr stał się najpotężniejszym politykiem w Iraku, co wynikało z jego doświadczenia oraz wieku. 18 lipca objął urząd prezydenta.
Prezydent Iraku
Konsolidacja władzy
Po zamachu, pierwszym premierem został Abd ar-Razzak an-Najif, lecz 30 lipca 1968 roku baasiści zmusili go do rezygnacji, a al-Bakr objął tę funkcję. Jego gabinet składał się z czternastu członków partii Baas, dziewięciu niezależnych nacjonalistów oraz trzech Kurdów. Rzeczywistym ośrodkiem władzy była jednak Rada Dowództwa Rewolucji, której przewodził al-Bakr. Jej członkowie sprawowali władzę w sposób kolegialny. W tym samym roku al-Bakr usynowił swojego kuzyna Saddama Husajna, mianując go swoim zastępcą w strukturach partyjnych.
Aby wzmocnić swoją władzę, od jesieni 1968 roku irackie służby specjalne przeprowadziły szeroką kampanię czystek, w wyniku której aresztowano wielu ludzi uznawanych przez partię Baas za zagrożenie. Usunięto z armii i służb bezpieczeństwa oficerów uznanych za nielojalnych, zastępując ich członkami partii Baas. Do każdego oddziału skierowano partyjnego aktywistę pełniącego funkcję komisarza politycznego, a al-Bakr i Saddam Husajn decydowali o obsadzie tych stanowisk. Dodatkowo, zaatakowano partie opozycyjne, zarówno lewicowe, jak i prawicowe. Do końca 1968 roku aresztowano setki oficerów oraz wielu polityków, w tym komunistów, naserystów i sympatyków syryjskiej gałęzi partii Baas, z którą iracka partia była skłócona. Część z tych osób została skazana na śmierć lub zmarła w wyniku tortur w więzieniu. Kolejna fala represji przeciwko Irackiej Partii Komunistycznej miała miejsce w 1971 roku.
Al-Bakr musiał także zmagać się z rosnącym zagrożeniem ze strony swoich współpracowników, Salih Mahdi Ammasza oraz Hardana at-Tikritiego, którzy posiadali wsparcie w armii i mogli stanowić konkurencję dla al-Bakra. Al-Bakr budował swoją pozycję, opierając się na aparacie partyjnym oraz służbach bezpieczeństwa, które kontrolował lojalny mu Saddam Husajn.
W 1969 roku al-Bakr uzyskał reelekcję w Przywództwie Regionalnym irackiej partii Baas. Na kongresie doszło do niemal całkowitej wymiany przywództwa partyjnego, a w latach 1969-1970 al-Bakr, przy pomocy Saddama Husajna, ostatecznie usunął swoich najgroźniejszych konkurentów. Ammasz i at-Tikriti zostali pozbawieni stanowisk wicepremierów i mianowani wiceprezydentami. W 1971 roku at-Tikriti został zmuszony do opuszczenia kraju, a wkrótce potem zamordowany, natomiast Ammasz został mianowany ambasadorem Iraku w ZSRR.
Polityka wewnętrzna al-Bakra w latach 1968-1973
Al-Bakr kontynuował politykę swojego poprzednika Abd ar-Rahmana Arifa, nie wprowadzając dalszych nacjonalizacji ani nie zmieniając polityki wydobycia ropy naftowej.
W 1969 roku ogłosił, że odszkodowania dla właścicieli ziemskich, którym odebrano ziemię, nie zostaną wypłacone. Rząd wprowadził bardziej złożony system rozdzielania ziemi, uwzględniający różne czynniki, jednak do 1972 roku wciąż dominowała wielka i średnia własność. W tym czasie poprawił się poziom życia na wsi, gdzie zwiększono liczbę szkół i placówek zdrowotnych. Razem z nimi rozwijały się też struktury irackiej partii Baas.
W 1972 roku rozpoczęto proces nacjonalizacji zagranicznych firm paliwowych, co w ciągu dwóch lat przyczyniło się do dziesięciokrotnego wzrostu dochodów z ropy. Al-Bakr aktywnie wspierał modernizację gospodarki, w tym mechanizację rolnictwa oraz rozwój infrastruktury. Mimo socjalistycznego charakteru partii Baas, w kraju dominował wolny rynek, co poprawiło warunki życia. W połowie lat 70. Irak zainwestował znaczne środki w budownictwo mieszkaniowe oraz transport, a także w komunikację.
Polityka zagraniczna w pierwszych latach rządów partii Baas
W pierwszych latach rządów al-Bakra stosunki międzynarodowe Iraku były skomplikowane, zwłaszcza w relacjach z Syrią, gdzie także rządzili baasowcy. Syryjscy liderzy nie ufali irackim przywódcom, którzy wcześniej utracili władzę. W 1969 roku z irackiej inicjatywy powstał Arabski Front Wyzwolenia, podlegający irackiej partii Baas. Irak wspierał również palestyńskich terrorystów, takich jak Abu Nidal.
Jordan oraz Egipt z niepokojem obserwowali działalność irackiego rządu. Irak zerwał stosunki dyplomatyczne z USA oraz Wielką Brytanią, a jedynym europejskim partnerem pozostała Francja. Z Iranem istniał spór o granice na Szatt al-Arab, a w 1972 roku podpisano traktat o przyjaźni z ZSRR, co spowodowało pogorszenie relacji z USA. W 1975 roku Irak zyskał status obserwatora w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.
W 1973 roku Irak wysłał dywizję na front syryjski w wojnie Jom Kipur, jednak relacje z Syrią i Egiptem były napięte z powodu braku konsultacji w sprawie planów wojennych.
Relacje z Indiami i Pakistanem
Al-Bakr nawiązał dobre stosunki z Indiami, rządzonymi przez Indirę Gandhi, natomiast z Pakistanem utrzymywał wrogie relacje. W 1973 roku Irak wspierał beludżystańskich separatystów, co doprowadziło do skandalu dyplomatycznego po odkryciu broni w irackiej ambasadzie.
Polityka wewnętrzna al-Bakra w latach 1973-1979
W czerwcu 1973 roku nieudana próba zamachu stanu przez Nazima Kazzara, protegowanego Saddama Husajna, doprowadziła do zaostrzenia polityki wewnętrznej. W obliczu izolacji międzynarodowej al-Bakr dopuścił inne partie do polityki, tworząc Narodowy Front Patriotyczny, jednak realna władza pozostała w rękach Baas. Al-Bakr umocnił swoje kompetencje, obejmując ministerstwo obrony oraz wzmacniając władzę prezydenta.
Kwestia kurdyjska pozostawała poważnym problemem, a iracki rząd podejmował nieudane negocjacje z Kurdami. W 1974 roku doszło do otwartych walk, które trwały do 1975 roku, kiedy Iran wycofał wsparcie dla Kurdów.
Polityka zagraniczna 1973-1979
Po 1973 roku Irak zaczął dystansować się od idei baasizmu. Dzięki nacjonalizacji ropy, Bagdad mógł prowadzić niezależną politykę zagraniczną. Al-Bakr dążył do poprawy relacji z krajami arabskimi, z którymi Irak wcześniej miał złe kontakty, starając się jednocześnie zachować wojowniczą retorykę. W 1975 roku ustalono granice z Kuwejtem, a relacje z Syrią pozostały złe.
W 1978 roku w Iraku odbył się kongres Ligi Arabskiej, podczas którego Irak starał się zjednoczyć państwa przeciwko negocjacjom z Izraelem.
Utrata władzy
W miarę jak partia Baas umacniała swoją kontrolę nad siłami zbrojnymi, pozycja al-Bakra malała. W 1977 roku przekazał resort obrony swojemu zięciowi Adnanowi Chajr Allahowi. Z powodu problemów zdrowotnych, 16 lipca 1979 roku al-Bakr ogłosił swoją rezygnację, a jego miejsce zajął Saddam Husajn. Nie jest jasne, czy była to decyzja dobrowolna, czy wymuszona. Po śmierci al-Bakra w 1982 roku, wydarzenie to przeszło niemal niezauważone w Iraku.
Odznaczenia
W 1968 roku al-Bakr otrzymał Order Odrodzenia Polski I klasy.
Przypisy
Bibliografia
Ryszard Malik, Gangster z Tikritu, Kraków: Assimil, 2004, ISBN 83-87564-42-7.
Aburish S., Saddam Hussein. The Politics of Revenge, London: Bloomsbury, 2001, ISBN 0-7475-4903-6.
A. Dawisha, Iraq. A Political History, Princeton: Princeton University Press, 2013, ISBN 978-0-691-15793-1.
M. Farouk-Sluglett, P. Sluglett, Iraq Since 1958. From Revolution to Dictatorship, London & New York: I. B. Tauris, 2003, ISBN 1-86064-622-0.