Ahmad Ghawam, znany również jako Ghawam as-Saltane (pers. قوام السلطنه), to irański polityk urodzony około 1875 roku, który zmarł 23 lipca 1955 roku. Pełnił funkcję premiera Iranu pięciokrotnie, w latach 1921, 1922–1923, 1942–1943, 1946–1947 oraz 1952.
Życiorys
Młodość i wczesna działalność
Ghawam pochodził z wpływowej rodziny arystokratycznej, zarówno ze strony ojca, jak i matki. Po stracie matki, wychowywał się pod opieką ojca i wuja. Data jego urodzenia nie jest jednoznaczna; według różnych źródeł mógł się urodzić w 1873 lub 1877 roku. Zdobył tradycyjne wykształcenie religijne i w młodości doskonale poznał perską literaturę. Wyższe studia ukończył we Francji. Dzięki wyjątkowym umiejętnościom kaligraficznym został przyjęty na dwór Naser ad-Dina Szah Kadżara jako skryba, to on również spisał firman Mozaffara ad-Din Szaha Kadżara, w którym zgodził się na wprowadzenie rządów konstytucyjnych. W czasie rewolucji konstytucyjnej był zwolennikiem dworu i jako członek Madżlesu zyskał reputację skutecznego polityka. W 1909 roku objął stanowisko podsekretarza w ministerstwie spraw wewnętrznych, a w 1911 roku został ministrem wojny w rządzie Sepahdara Mohammada Walego Chana. Siedem lat później został gubernatorem Chorasanu, regionu wówczas niestabilnego, gdzie regularnie wybuchały bunty oraz powstania, w tym oddziały Czerwonych przekraczające granicę z Rosją. Dysponując niemal nieograniczoną władzą, Ghawam skutecznie tłumił ruchy lewicowe, a jego majątek znacznie wzrósł.
Pod rządami Rezy Chana
Po zamachu stanu Rezy Chana Ghawam był jednym z trzech gubernatorów, którzy odmówili podporządkowania się nowemu rządowi Zijaoddina Tabatabajego. W rezultacie został aresztowany w kwietniu 1921 roku, a jego majątek skonfiskowany. Spędził sto dni w więzieniu, a po jego uwolnieniu Reza Chan doprowadził do dymisji rządu Tabatabajego. Ghawam natychmiast po wyjściu na wolność objął stanowisko premiera, które pełnił do 1923 roku, kiedy to Reza Chan oskarżył go o planowanie zamachu na swoje życie. Rola Ghawama jako premiera nigdy nie została w pełni wyjaśniona; nie stanął przed sądem, ale musiał emigrować. Ostatecznie Reza, już jako szach, zgodził się na jego powrót, pod warunkiem, że nie będzie angażował się w życie polityczne, a utrzyma się z prowadzenia własnej plantacji herbaty w Lahidżanie. Ghawam szybko wrócił jednak do polityki. Gdy Reza Szach został zmuszony do abdykacji, Ghawam zaproponował młodemu Mohammadowi Rezie Pahlawiemu objęcie urzędowania jako premier; nie cenił go zbytnio, uważając, że jego rodzina bezprawnie przejęła władzę, która należała do starej arystokracji. Szach z kolei nie ufał Ghawamowi, obawiając się, że ten dąży do zdobycia nieograniczonej władzy. W sierpniu 1942 Ghawam został premierem Iranu, a jego kadencja trwała do lutego 1943 roku. Próbował zdobyć wsparcie Brytyjczyków i Amerykanów dla przewrotu, który umożliwiłby mu przejęcie władzy, a być może nawiązał kontakty także z ZSRR. W swoich publicznych wystąpieniach starał się podważać autorytet szacha. W grudniu 1943 roku zrezygnował ze stanowiska w wyniku zamieszek w Teheranie spowodowanych problemami z zaopatrzeniem i brakiem żywności.
Kryzys irański
Ghawam ponownie objął stanowisko premiera w lutym 1946 roku. W latach poprzednich nawiązał relacje z socjalistyczną partią Tude, zauważając wzrastające wpływy radzieckie w kraju. Jako premier utworzył swoją własną partię – Partię Demokratyczną i nadal dążył do osłabienia pozycji młodego szacha. W czasie kryzysu irańskiego prowadził negocjacje w Moskwie ze Stalinem w sprawie wycofania radzieckiej armii z Iranu oraz zakończenia poparcia dla separatystycznych republik kurdyjskiej i azerskiej. Argumentował, że po wycofaniu wojsk ZSRR mogłoby uzyskać koncesję na eksploatację ropy naftowej w północnym Iranie. Prowadził także negocjacje z rządami obu separatystycznych republik, uznając ich autonomię. Podjął również decyzję o utworzeniu Towarzystwa Przyjaźni Irańsko-Radzieckiej oraz włączeniu do rządu trzech działaczy Tude, co stanowiło wyjątkowy przypadek obecności komunistów w irańskim rządzie. W maju 1946 roku, pod wpływem międzynarodowym, armia radziecka opuściła Iran, a ZSRR zgodził się uznać sprawę autonomii Kurdów i Azerów jako wewnętrzny problem Iranu. Wówczas Ghawam skierował wojska rządowe do obu republik, co doprowadziło do likwidacji autonomicznych organizmów, a interwencja ta, w której miały miejsce liczne zbrodnie na ludności cywilnej, była osobiście nadzorowana przez Mohammada Reza Pahlawiego.
W październiku 1947 roku irański parlament odrzucił projekt ustawy, który dawałby ZSRR koncesję na wydobycie ropy w północnej części kraju. Choć premier sam przedstawił ten projekt, według niektórych źródeł nie życzył sobie jego przyjęcia; według innych natomiast szczerze przekonywał parlament oraz Brytyjczyków i Amerykanów do jego akceptacji, a dopiero po odrzuceniu zaczął twierdzić, że od początku wprowadzał Stalina w błąd. Po odrzuceniu ustawy dotyczącej ropy Ghawam podał się do dymisji i ponownie udał się na emigrację do Paryża, skąd śledził sytuację polityczną w kraju. Gdy Mohammad Reza Pahlawi wprowadził zmiany w konstytucji, które poszerzały kompetencje monarchy, Ghawam wysłał do niego list ostrzegawczy, w którym podkreślał, że szerokie kompetencje niosą większą odpowiedzialność, a w przypadku problemów wewnętrznych monarchia może być zagrożona.
Ostatni okres aktywności politycznej
Ahmad Ghawam powrócił do Iranu w czasie, gdy premierem był Mohammad Mosaddegh, a szach obawiał się jego rosnącej popularności. W lipcu 1952 roku, gdy napięcie między rządem Mosaddegha a Wielką Brytanią osiągnęło szczyt, a Iran zerwał stosunki dyplomatyczne z Brytyjczykami, Ghawam zasygnalizował brytyjskim dyplomatom, że jako premier mógłby w korzystny sposób rozwiązać sprawę eksploatacji irańskiej ropy i zrezygnować z planów jej nacjonalizacji. 16 lipca 1952 roku Mosaddegh niespodziewanie podał się do dymisji, a jego miejsce zajął Ghawam, który jednak pozostał na stanowisku tylko przez cztery dni. Przeciwko niemu wystąpili nie tylko szach, ale także komuniści z Tude, którzy 21 lipca 1952 roku wywołali powstanie, a także zwolennicy partii religijnych zmobilizowani przez ajatollaha Abolghasema Kaszaniego. Na czoło rządu znowu stanął Mosaddegh. Doprowadził on do wszczęcia procesu przeciwko Ghawamowi, oskarżając go o odpowiedzialność za śmierć sześćdziesięciu trzech „męczenników” z powstania 21 lipca. Były premier nigdy nie stawił się przed trybunałem, powołując się na zły stan zdrowia. Zmarł w 1955 roku w Teheranie, a w ostatnich latach życia nie uczestniczył już w życiu publicznym.
Życie prywatne
Ahmad Ghawam był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną była jego daleka krewna, natomiast druga pochodziła z chłopskiego rodu. Z drugiego małżeństwa miał syna o imieniu Hosejn.
Przypisy
