Ahmad Ben Bella

Ahmad Ben Bella

Ahmad Ben Bella (arab. ‏أحمد بن بلّة‎ Ahmad ibn Balla; urodził się 25 grudnia 1916 w Maghnii, zmarł 11 kwietnia 2012 w Algierze) był pierwszym prezydentem Algierii, uznawanym przez wielu za ojca tego państwa. Pochodził z niewielkiego miasteczka Maghnia w zachodniej Algierii, z rodziny sufickiej. Był współzałożycielem Frontu Wyzwolenia Narodowego. Sprawował funkcję premiera Algierii w latach 1962–1965, a od 1963 do 1965 był jej prezydentem.

Życiorys

Młodość i walka o niepodległość

Ben Bella pochodził z rodziny chłopskiej. Urodził się w Maghnii, w pobliżu granicy z Marokiem. W 1937 roku wstąpił do armii francuskiej. W czasie II wojny światowej uczestniczył w walkach, za co został odznaczony Krzyżem Wojennym w 1940 roku. Po wojnie wziął udział w walkach we Włoszech, co zaowocowało przyznaniem mu Médaille militaire w 1944 roku. Po zakończeniu konfliktu wrócił do rodzinnej Maghnii i dołączył do ruchu nacjonalistycznego. W 1948 roku stał się jednym z założycieli Tajnej Organizacji, będącej wojskowym skrzydłem Ruchu na Rzecz Triumfu Wolności Demokratycznych. Po napadzie na pocztę w Oranie w 1950 roku, którego celem było pozyskanie funduszy dla ruchu, został skazany na więzienie. W 1952 roku udało mu się uciec z aresztu, a po krótkim ukrywaniu się, osiedlił się w Kairze, gdzie otrzymał wsparcie od sympatyków prezydenta Gamala Abdela Nasera.

W listopadzie 1954 roku, Ben Bella spotkał się w Szwajcarii z innymi algierskimi liderami, którzy byli wówczas na emigracji, oraz z liderami nacjonalistycznymi z Algierii. Na tym spotkaniu postanowiono o utworzeniu Komitetu Rewolucyjnego Jedności i Akcji, a Ben Bella został jego przewodniczącym. Grupa ta miała na celu przygotowanie powstania narodowego, które miało wybuchnąć 1 listopada 1954 roku.

W dniu rozpoczęcia powstania, Komitet przekształcił się w Front Wyzwolenia Narodowego, który powołał do życia własne siły zbrojne – Narodową Armię Wyzwoleńczą pod dowództwem pułkownika Huari Bumediena. Ben Bella miał istotną rolę w Frontcie, odpowiedzialny za organizację transportu broni do Algierii. W 1956 roku dwukrotnie usiłowano go zabić: pierwszy raz w Kairze, a drugi w Trypolisie. W październiku 1956 roku po interwencji francuskiej, marokański samolot wylądował w Algierze, co doprowadziło do aresztowania Ben Belli i pięciu innych algierskich liderów, którzy zostali przetrzymywani we Francji. W 1958 roku został zaocznie wybrany na wiceprezydenta Algierii. W marcu 1962 roku francuski prezydent Charles de Gaulle uwolnił Ben Bellę, który rozpoczął rozmowy z premierem Francji, Georgem Pompidou, w Évian-les-Bains.

Jako przywódca niepodległej Algierii

Po rozmowach między Pompidou a Ben Bellą osiągnięto porozumienie w sprawie zawieszenia broni, co doprowadziło do uzyskania przez Algierię niepodległości i opuszczenia jej terytorium przez armię francuską. Ben Bella objął stanowisko premiera Rządu Tymczasowego utworzonego we wrześniu 1962 roku, a rok później został pierwszym prezydentem w historii republiki. Po objęciu prezydentury nadal pełnił funkcję premiera, a jego władza wzrosła w 1964 roku, kiedy został sekretarzem generalnym rządzącej monopartii. W różnych okresach pełnił również funkcje naczelnego wodza armii oraz ministra informacji, spraw wewnętrznych, finansów, gospodarki i planowania.

Ben Bella opierał swoje rządy na współpracownikach z wiejskich regionów kraju. Jego rządy były związane z wewnętrznymi walkami partyjnymi. Jako zwolennik awangardowego charakteru Frontu, usunął z partii zwolenników masowej partii wokół Mohammeda Khidera oraz rozbił stronnictwo kabylskie Ad’ta Ahmeda. Po pokonaniu opozycji rozpoczął budowę socjalistycznego ustroju Algierii, który miał opierać się na rolnictwie. Reformy wzorował na zasadach stosowanych przez Gamala Abdela Nasera w Egipcie, mimo że krytycznie podchodził do panarabizmu. Pierwszym krokiem w kierunku budowy nowego państwa była reforma rolna, która została usankcjonowana dekretami z marca i października 1963 roku. W jej ramach wywłaszczono zarówno algierskich, jak i francuskich posiadaczy ziemskich (chociaż w trakcie obiecywano, że wywłaszczeniu podlegać będą jedynie Francuzi i ich kolaboranci). Na przejętych przez państwo gruntach miejscowi rolnicy stworzyli komitety samorządowe.

Ben Bella skutecznie zabiegał o pomoc Francji, która do tej pory była przeciwnikiem Frontu Wyzwolenia Narodowego, ale zaczęła wspierać nowy rząd. Francja udzieliła Ben Belli pomocy gospodarczej, finansowej, handlowej oraz kadrowej. Dzięki temu Algieria mogła inwestować w rozwój, eksportując swoje towary do Francji, gdzie pracowali francuscy specjaliści i nauczyciele. Francuska metropolia zgodziła się także przyjąć ponad 500 tysięcy algierskich robotników. Jednakże pomoc z Francji była w Algierii przyjmowana z niechęcią ze względu na niedawną wojnę. Mimo to Ben Bella nie realizował polityki korzystnej dla Francji, skupiając się na przejmowaniu majątków byłych kolonialistów. Choć Algieria była nominalnie socjalistyczna, 70-80% wymiany handlowej odbywało się z państwami zachodnioeuropejskimi, w tym 50% z Francją, podczas gdy wymiana z krajami socjalistycznymi wynosiła jedynie 5%. Mimo że socjalistyczny rząd uznał ZSRR za „bratnią” stronę, kontakty z tym krajem były ograniczone do pomocy technicznej i pożyczek. Ben Bella pozostawał podejrzliwy wobec interesów ZSRR w regionie. Ważnym elementem jego polityki było wspieranie ruchów antykolonialnych, w tym rebeliantów walczących o niepodległość Angoli oraz PAIGC, a także antyapartheidowego Afrykańskiego Kongresu Narodowego. Działania te miały na celu umocnienie jego pozycji jako nieformalnego lidera Trzeciego Świata.

W polityce zagranicznej Ben Bella zacieśnił współpracę z grupą antysyjonistycznych państw arabskich. Jednakże relacje Algierii z sąsiadami były napięte. Tunezja oskarżała Ben Bellę o udzielanie schronienia tunezyjskim spiskowcom, a z Marokiem istniał spór graniczny. Konflikt ten przerodził się w październiku 1963 roku w regularną wojnę algiersko-marokańską, znaną jako wojna piaskowa. Algieria została zaatakowana jako pierwsza przez wojska marokańskie, a rząd Belli zyskał wsparcie ze strony Kuby i Zjednoczonej Republiki Arabskiej. Algieria zakończyła ten kryzys zwycięsko, odnosząc sukcesy w walkach.

We wrześniu 1963 roku Ben Bella zmierzył się z powstaniem w Kabylii, które było sprzeciwem wobec planów rządowych dotyczących konfiskaty ziemi. Dowódca powstania, Ad’t Ahmed, będący właścicielem majątku ziemskiego, zjednoczył Kabylów w ramach Frontu Sił Socjalistycznych. Powstanie w dużej mierze upadło z powodu wybuchu wojny z Marokiem – zwolennicy Ahmeda opuścili oddziały powstańcze, by bronić granic. Pod koniec 1963 roku Ben Bella rozpoczął proces „pojednania narodowego”, uwalniając wielu kabylskich opozycjonistów z więzień. Gest prezydenta nie przyniósł jednak oczekiwanych rezultatów, a wielu z uwolnionych przyłączyło się do Frontu Sił Socjalistycznych. Ben Bella, skłaniający się ku radykalnemu skrzydłu partii, musiał zmierzyć się z prawicową opozycją, która zdobywała coraz większą popularność. Prawica domagała się odłożenia reformy rolnej, zmian w polityce finansowej, przeprowadzenia wyborów parlamentarnych oraz wprowadzenia polityki sprzyjającej inwestycjom. Ben Bella przystąpił do dalszej konsolidacji władzy. 16 kwietnia 1964 roku odbył się partyjny zjazd, na którym uchwalono program partii – Karta algierska. W dokumencie zdefiniowano podstawowe zadania partii jako budowę społeczeństwa socjalistycznego oraz określono dwóch głównych wrogów socjalizmu: lokalną burżuazję oraz zagraniczny kapitał. Podkreślono również konieczność dalszego uniezależnienia w polityce zagranicznej oraz zapowiedziano okresy przejściowe w gospodarce, w trakcie których miała być zachowana własność ziemska oraz prywatna własność w sektorze usług i przemysłu.

Opozycja nie uznała konsolidacji władzy przez Ben Bellę. Jego rządy zaczęły budzić coraz większe niezadowolenie wśród wojskowych, a wewnętrzna opozycja w partii wciąż istniała. Wojsko szczególnie krytycznie oceniło prezydencką propozycję utworzenia milicji, co odebrano jako brak zaufania do armii. Prezydentowi zarzucano nadmierną rozrzutność, bałaganiarstwo oraz brak konsekwencji, a krytycy zwracali uwagę na jego styl bycia, przypominający filmowego amanta. W czerwcu 1964 roku doszło do nieudanej rebelii pod dowództwem pułkownika Mohammeda Chaabani. Po straceniu lidera buntu, na czoło opozycji w armii stanął pułkownik Huari Bumedien, wcześniej usunięty przez Ben Bellę ze stanowiska ministra obrony narodowej. Ben Bella, nie chcąc zwiększać roli Bumediena w państwie, rozpoczął proces usuwania ministrów związanych z nim. Kulminacyjnym momentem sporu była zapowiedź prezydenta z czerwca 1965 roku, kiedy to ogłosił zwołanie posiedzenia Biura Politycznego, na którym miały zostać podjęte decyzje dotyczące zmian w armii oraz powołania milicji.

Pułkownik Bumedien zdecydował się na zamach stanu i aresztowanie prezydenta. Militarny pucz miał miejsce 19 czerwca 1965 roku i przebiegł bezkrwawo. Zamach odbył się przed konferencją państw afroazjatyckich, która miała się odbyć w Algierze – wojsko obawiało się, że Ben Bella wykorzysta tę okazję do dalszego wzmacniania swojej władzy.

Utrata władzy i późniejsze życie

Ahmad Ben Bella stracił stanowisko i do 1979 roku pozostawał w areszcie domowym w M’Sila, na południowo-zachodnich terenach Algierii. Po śmierci Bumediena w grudniu 1978 roku, nowy rząd złagodził restrykcje wobec Ben Belli. Prezydent Szadli Bendżedid 3 lipca 1979 roku zwolnił go z aresztu domowego. W 1980 roku Ben Bella wyjechał na emigrację do Francji i Szwajcarii, a do Algierii powrócił w 1990 roku, po zniesieniu monopartyjnego systemu w kraju. Został liderem Ruchu na rzecz Demokratycznej Algierii. W lokalnych wyborach w 1990 roku jego partia przegrała z radykalnymi islamistami z Islamskiego Frontu Ocalenia, co skłoniło Ben Bellę do zaniechania planów powrotu do polityki. W styczniu 1995 roku uczestniczył w rozmowach mających na celu zakończenie wojny domowej.

Ahmad Ben Bella zmarł 11 kwietnia 2012 roku w swoim domu w Algierze w wieku 93 lat. Po jego śmierci w Algierii ogłoszono 8 dni żałoby narodowej.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Algeria’s first president Ahmed Ben Bella dies. BBC News. [dostęp 2012-04-11]. (ang.).

D. C. Gordon, North Africa’s French Legacy, 1954-1962, Cambridge (Massachusetts), 1962.

A. Horne, A Savage War of Peace, Algeria, 1954-1962, 1977.

Bernd Jordan, Aleksander Lenz: Księga 100 polityków stulecia, tłum. A. Sąpoliński, wyd. Interart, Warszawa 1997, ISBN 83-7060-508-7.

Alan Palmer, Kto jest kim w polityce. Świat od roku 1860, Wydawnictwo Magnum, Warszawa, 1998, przeł. Wiesław Horabik, Tadeusz Szafrański, s. 45–46.

W. B. Quandt, Revolution and Political Leadership, Algeria 1954-1968, Cambridge (Massachusetts), 1969.