Aharon Dawid Gordon

Aharon Dawid Gordon (ur. 9 czerwca 1856 w Trojanowie, zm. 22 lutego 1922 w Deganja Alef) był rosyjskim filozofem, pisarzem oraz pedagogiem pochodzenia żydowskiego, a także ideologiem ruchu syjonistycznego. Należał do grona założycieli syjonistycznego ruchu socjaldemokratycznego Hapoel Ha-Cair i miał znaczący wpływ na powstanie pierwszych kibuców.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Aharon przyszedł na świat w 1856 roku w wiosce Trojanów, w pobliżu Żytomierza, znajdującej się w Imperium Rosyjskim (dziś Ukraina). Urodził się w zamożnej rodzinie ortodoksyjnych Żydów. Jego ojciec był pracownikiem majątku barona Josefa Günzburga. Aharon był piątym dzieckiem w rodzinie, jednak jego rodzeństwo zmarło w młodym wieku, co sprawiło, że dorastał jako jedyne dziecko. Z tego powodu rodzice byli bardzo troskliwi i pobłażliwi wobec niego. Z powodu złego stanu zdrowia Aharon nie uczęszczał do chederu, lecz otrzymał tradycyjne żydowskie wychowanie religijne od prywatnego nauczyciela w domu. Następnie uczył się w Gołowniewsku i Obodówce, gdzie mieszkał u krewnych, i tam poznał swoją przyszłą żonę, kuzynkę Feigel Tartakov. Aharon spędził również rok na studiach w Wilnie, po czym wrócił do rodziny. Jego dalsza edukacja była prowadzona przez prywatnych nauczycieli, którzy uczyli go Talmudu, Tory oraz gramatyki hebrajskiej. Jako samouk przyswajał również przedmioty świeckie oraz kilka języków (rosyjskiego, niemieckiego i francuskiego). Jego rodzice, kierując się religijnymi zasadami, odmówili zapłacenia łapówki dla uwolnienia syna od służby w rosyjskiej armii, co skutkowało tym, że Aharon spędził sześć miesięcy w wojsku, po czym został zwolniony z powodu uznania go za niezdolnego do służby.

Praca zawodowa

W 1879 roku Aharon ożenił się z kuzynką Feigel Tartakov, z którą miał siedmioro dzieci, z czego tylko dwoje przeżyło. Przenieśli się do Obodówki, a po dwóch latach Aharon rozpoczął pracę w administracji finansowej majątku barona Günzburga, co skłoniło go do przeprowadzki do wioski Mohilna. Pracował tam od 1880 do 1903 roku. Chociaż był doceniany za uczciwość, jego praca okazała się monotonna i nużąca. Pogromy Żydów z 1881 roku skłoniły go do zainteresowania się wczesnym ruchem syjonistycznym, wkrótce potem dołączył do organizacji Chowewej Syjon. Kiedy jego wioska została sprzedana nowemu właścicielowi, Aharon stracił pracę. Po śmierci rodziców, a także dorosłości dzieci, postanowił wyemigrować do Ziemi Izraela.

Alija

W 1904 roku Aharon Gordon dokonał aliji do Palestyny. W przeciwieństwie do wielu młodych i świeckich pionierów uczestniczących w drugiej aliji, Gordon miał już 48 lat, był w słabej kondycji fizycznej i nigdy wcześniej nie pracował fizycznie. Mimo to, od samego początku starał się znaleźć zatrudnienie jako najemny robotnik rolny, jednak z braku doświadczenia nikt go nie zatrudnił. Nie chciał również podejmować pracy biurowej, która była mu proponowana. Ostatecznie znalazł zatrudnienie w sadach cytrusowych w Petach Tikwie, gdzie często chorował z powodu trudnych warunków bytowych oraz ciężkiej pracy. Jego przyjaciele dbali o niego, ale Aharon, kierując się swoimi zasadami, odmawiał przyjmowania pomocy, zawsze starał się spłacić każdą otrzymaną pomoc. Następnie przeniósł się do Riszon le-Cijjon. W 1909 roku dołączyła do niego żona z córką, natomiast syn zrezygnował z towarzyszenia im z powodu różnic w poglądach religijnych. Cztery miesiące po przybyciu do Palestyny jego żona zachorowała i zmarła. Gordon osiedlił się w 1912 roku w Galilei, w kibucu Deganja Alef nad jeziorem Tyberiadzkim. Żył skromnie, utrzymując się jako najemny robotnik rolny, a nocami oddawał się filozofii, stając się dla młodszych kolegów rodzajem guru. Praca stała się dla niego religią. Wierzył, że wysiłek fizyczny w rolnictwie przyniesie osobiste zbawienie pracującym, a także odkupienie dla narodu żydowskiego. Był pod wpływem rosyjskiego pisarza Lwa Tołstoja, ale pozostawał ortodoksyjnym Żydem.

W 1911 roku brał udział w Dziesiątym Kongresie Syjonistycznym, jednak odmówił zaangażowania się w politykę ruchu syjonistycznego. Mimo to był jednym z założycieli syjonistycznego ruchu socjaldemokratycznego Hapoel Ha-Cair. Zmarł 22 lutego 1922 roku na raka przełyku w wieku 66 lat w kibucu Deganja Alef, gdzie również został pochowany.

Poglądy

Gordon podkreślał znaczenie pracy, solidarności i równości społecznej. Nie był jednak socjalistą i stanowczo sprzeciwiał się ideologii marksistowskiej, która sugerowała, że walka klasowa jest motorem historii. Wydaje się, że socjalistyczne wartości w jego myśli wynikały z nacjonalistycznych przekonań. W swojej publikacji „Nacjonalizm i Socjalizm” napisał: „Budowanie narodu nie jest budowaniem społeczeństwa. Fundamentem nie jest określenie udoskonaleń dla systemu życia gospodarczego, ani systemu sprawiedliwości społecznej, która jest pożądana w życiu; tutaj kładziemy fundament podwalin dla nowego zbiorowego życia, a także dla nowej duchowości narodowej (…) Wszystko to wymaga mocnego, wewnętrznego zjednoczenia wszystkich elementów narodowych, gdzie nawet konflikty idei i nadziei, muszą być wewnętrzne bez obcych sił i obcych wpływów”.

W szczególny sposób był uniwersalistą, wierzącym w ograniczoną jedność kosmosu, natury oraz wszystkich ludzi. Uważał, że ludzie „degradują i profanują naturę wszechświata”, traktując ją jako towar do wyzysku. W jego opinii kapitalistyczne wyzyskiwanie psuje również relacje społeczne, prowadząc do obojętności wobec ludzkiego cierpienia i biedy. Widział rozwiązanie w regeneracji uniwersalnego charakteru człowieka, postrzeganego jako jednostka. To musiało być osiągnięte poprzez indywidualne zjednoczenie człowieka z naturą. W eseju „Naród Ludzki” napisał: „Człowiek w swoich wąskich granicach życia jest jak robak zanurzony w gorzkich ziołach, nieświadomy lepszego i większego świata istniejącego poza swoim małym ograniczonym obszarem. Człowiek musi poszerzyć swoje horyzonty, obejmując większe życie, nieskończony świat wokół niego, świat z którym musi utrzymywać stosunki”.

W odniesieniu do sposobu zjednoczenia się z naturą, Gordon wskazywał na pracę fizyczną w Ziemi Izraela. W „Ludzie i Praca” napisał: „Naród żydowski został całkowicie odcięty od natury i uwięziony w murach miejskich na dwa tysiące lat (…) Brakuje nam nawyku pracy – nie pracy wykonywanej z zewnętrznego przymusu, ale pracy, która jest naturalna i organiczna. Ten rodzaj pracy wiąże ludzi ze swoją ziemią i ich kulturą narodową”.

Praca fizyczna była kluczowym elementem wszelkich form syjonizmu socjalistycznego, stanowiąc środki do stworzenia egalitarnego, samowystarczalnego ekonomicznie społeczeństwa żydowskiego. Gordon nie wspierał socjalizmu, lecz dążył do realizacji celów nie tylko ekonomicznych, ale także duchowych. Uważał, że życie w diasporze sparaliżowało Żydów, odcięło ich od podstawowego źródła utrzymania, jakim była praca na roli, i zmusiło do poszukiwania innych sposobów przetrwania. Odrodzenie narodu żydowskiego musiało przywrócić więzi między Żydami a ich ziemią. Gordon odniósł się do tej kwestii w eseju „Nasze zadania na przyszłość”: „Przychodzimy do naszej Ojczyzny, aby być zasadzonymi w naszej naturalnej ziemi, z której zostaliśmy wysiedleni. Zapuścimy nasze korzenie głęboko w jej życiodajnych substancjach i wyciągniemy środki do naszego utrzymania, skorzystamy z powietrza i nasłonecznienia Ojczyzny (…) Tutaj w Palestynie jest siła przyciągająca wszystkie rozproszone komórki narodu i jednocząca w jeden żywy organizm narodowy”.

Znaczenie

Jako myśliciel religijny, Gordon stanowił pewnego rodzaju anomalię w zdecydowanie świeckim ruchu syjonizmu socjaldemokratycznego na początku XX wieku. Jego pisma inspirowały młode pokolenie pionierów, zachęcając ich do ciężkiej pracy fizycznej. Był kluczową postacią w rekultywacji wielu terenów, budowie nowych kolonii rolniczych oraz tworzeniu żydowskiej gospodarki, co ostatecznie przyczyniło się do powstania państwa Izrael.

Na jego cześć powstała syjonistyczna organizacja młodzieżowa Gordonia.