Aharon Cwi Propes
Aharon Cwi Propes, znany w polskiej prasie rewizjonistycznej jako Aaron Propes lub Aron Cwi Propes (hebr. אַהֲרֹן צְבִי פְּרוֹפֶּס), urodził się 25 maja 1904 roku w Mitawie, a zmarł 4 stycznia 1978 roku w Tel Awiwie. Był d działaczem syjonistycznym, społecznym i kulturalnym, a także założycielem młodzieżówki syjonizmu rewizjonistycznego – Bejtaru, którego pierwszym przewodniczącym był. W latach 1929–1939 pełnił funkcję Naczelnego Komendanta Bejtaru w Polsce, był również redaktorem oraz autorem artykułów do czasopism rewizjonistycznych w Polsce i na całym świecie.
W 1961 roku zainicjował coroczny Festiwal Izraela, który pierwotnie był festiwalem muzycznym, a obecnie ewoluował w kierunku festiwalu sztuki, tańca i śpiewu.
Życiorys
Młodość
Urodził się 25 maja 1904 roku w Mitawie (obecnie Jełgawa) w rodzinie Moszego Jichanana i Fajgi (z domu Kropman). Jego ojciec pochodził z rodziny drukarzy z Amsterdamu, która osiedliła się na Litwie i w Łotwie, i był członkiem Chowewej Syjon. Matka natomiast była z religijnej rodziny, której ojciec był rabinem.
W 1914 roku, w związku z wydaleniem Żydów z Rygi, opuścił miasto z rodziną. Aktywnie uczestniczył w młodzieżowej organizacji Ceirej Syjon w Ostrogożsku, a jako jej przewodniczący zorganizował oddział żydowskiej samoobrony w czasie pogromów ludności żydowskiej podczas wojny sowiecko-ukraińskiej.
W 1920 roku powrócił z rodziną do Rygi. W latach 1922–1923 uczęszczał do konserwatorium hebrajskiego, a w 1923 roku ukończył gimnazjum hebrajskie. W latach 1922–1924 pełnił funkcję przewodniczącego organizacji uczniowskiej gimnazjum. Zaangażował się także w tworzenie organizacji aktywistów wspierających ruch syjonistyczny. W tym czasie syjonistyczne organizacje i ruchy socjalistyczne cieszyły się dużą popularnością w Europie Wschodniej. Jednak po śmierci przyjaciela Propesa z rąk komunistów, zyskał on niechęć do socjalistów.
Interesował się żydowskim folklorem. W latach 1920–1938 zbierał żydowskie pieśni ludowe, które w 1938 roku przesłał znanemu żydowskiemu poecie i twórcy literatury dziecięcej Lewinowi Kipnisowi oraz pisarzowi Zalmanowi Szneurowi.
Działalność w ruchu rewizjonistycznym
W 1923 roku do Rygi przybył Ze’ew Żabotyński. Na spotkanie zaproszono również Propesa, jako przewodniczącego organizacji uczniowskiej, który był już wtedy sympatykiem poglądów Żabotyńskiego. Po wysłuchaniu wykładu Żabotyńskiego, Propes zaproponował powołanie nowej organizacji młodzieżowej, której patronem miałby być Josef Trumpeldor. W swoim planie uwzględnił także zastępcę przewodniczącego Organizacji Syjonistycznej na Łotwie oraz członków korporacji Chasmonea.
Miesiąc po wizycie Żabotyńskiego w Rydze powstała nowa struktura, znana jako Organizacja Syjonistycznej Aktywistycznej Młodzieży im. Josefa Trumpeldora (hebr. ההסתדרות הנוער הציוני האקטיביסטי על שם יוסף טרומפלדור, Ha-Histadrut ha-No’ar ha-Cijoni ha-Aktiwisti al szem Josef Trumpeldor). Jej członkowie identyfikowali się jako uczniowie Żabotyńskiego. Bejtar został oficjalnie założony 27 grudnia 1923 roku w Rydze przez 13 członków Hasmonei, a w styczniu 1924 roku Propes został mianowany jego przywódcą.
W 1926 roku wyjechał na studia prawnicze na uniwersytecie w Pradze, gdzie obserwował działalność czechosłowackiego Sokola.
W 1929 roku został Naczelnym Komendantem Bejtaru w Polsce oraz w tym samym roku ożenił się z Marią Aronsztam.
Wykorzystał wybuch arabskiej przemocy w Palestynie w 1929 roku, aby zmobilizować młodzież żydowską i zbliżyć ją do Bejtaru. Nakazał, aby działania kulturalne organizacji koncentrowały się na połączeniu postaci Trumpeldora z syjonizmem, żydowską kulturą i poglądami prawicowymi. W Bejtarze stworzono wówczas wizerunek Trumpeldora jako zwolennika militaryzacji żydowskiego społeczeństwa i przeciwnika socjalizmu. Propes uznawał również, że uniformizacja ruchu pozwoli na zlikwidowanie podziałów ekonomicznych i społecznych wśród Żydów.
13 grudnia 1931 roku we wsi Zielonka pod Warszawą założył szkołę instruktorów Bejtaru, którą kierował Jirmejahu Halperin.
Sprzeciwiał się wpływom militarystów Menachema Begina i maksymalistów Abby Achimeira w Bejtarze oraz był przeciwny przekształceniu Bejtaru w zaplecze rekrutacyjne dla Irgunu. Jednak w 1939 roku postanowił zrezygnować z funkcji Naczelnego Komendanta Bejtaru w Polsce. Na jego miejsce zaproponował Szimszona Juniczmana, który odmówił. W marcu 1939 roku Żabotyński powołał Begina na Naczelnego Komendanta Bejtaru w Polsce. W czasie swojej kadencji komendanta pisał artykuły do żydowskich gazet, takich jak „Hajnt” i „Der Moment”, a także był redaktorem „Ha-Mediny”.
W 1939 roku był wielokrotnie zatrzymywany przez władze mandatowe w Palestynie, co zmusiło go do opuszczenia kraju. Pod koniec roku otrzymał zadanie utworzenia ruchu bejtarowego w Stanach Zjednoczonych. Był świadkiem zawału serca Żabotyńskiego podczas jego wizyty w USA 4 sierpnia 1940 roku.
W 1941 roku zorganizował pierwszą szkołę lotniczą dla młodzieży żydowskiej w Stanach Zjednoczonych. Prowadził także rozmowy z rządem Kanady w sprawie sformowania samodzielnej jednostki żydowskiej w Royal Canadian Air Force. Po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do wojny rozmowy zostały jednak wstrzymane. W 1943 roku zorganizował w Waszyngtonie demonstrację młodzieży na rzecz ratowania dzieci żydowskich w Europie. W 1946 roku udał się do Europy jako korespondent wojenny, gdzie wizytował obozy koncentracyjne.
W 1948 roku osiedlił się w Izraelu.
Działalność w Izraelu
W Izraelu zaangażował się w działalność społeczną i kulturalną. W 1952 roku zainicjował międzynarodowy festiwal chórów Ha-Zimrija, który odbywa się co trzy lata. Uznawany jest za twórcę Festiwalu Izraela, którego pierwsza edycja miała miejsce w 1961 roku i dotyczyła muzyki. Festiwal odbywa się corocznie w Izraelu, a jego program obejmuje różnorodne formy sztuki.
Zmarł na zawał serca 4 stycznia 1978 roku w szpitalu Ichilow w Tel Awiwie.
Przypisy
Bibliografia
- Ch.Ch. Ben-Jerucham Ch.Ch., ספר בית”ר. קורות ומקורות. כרך א, Jeruszalajim: Hamerkaz, 1969 [dostęp 2024-04-10].
- Daniel K.D.K. Heller Daniel K.D.K., Jabotinsky’s Children. Polish Jews and the Rise of Right-Wing Zionism, Princeton-Oxford: Princeton University Press, 2017, ISBN 978-0-691-17475-4.
- AaronA. Propes AaronA., Pożegnanie, „Trybuna Narodowa”, 31 marca 1939, s. 2 [dostęp 2024-04-09].
- ZeewZ. Raw-Nof ZeewZ., שיחה עם אהרן צבי פרופס, „Dawar”, 28 czerwca 1970, s. 9 [dostęp 2024-04-10].
- CloinC. Shindler CloinC., The Triumph of Military Zionism, New York: I.B. Tauris & Co. Ltd., 2006, ISBN 1-84511-030-7.
- DawidD. Tidhar DawidD., אהרן פרופס [online], Encyclopedia of the Founders and Builders of Israel, s. 1862 [dostęp 2024-04-10].
- RachmilR. Wiernik RachmilR., Pierwszy Betarczyk. Z okazji dwunastolecia pracy betarowej A. Propesa 1923–1935, „Trybuna Narodowa”, 29 listopada 1935, s. 3 [dostęp 2024-04-09].