AgustaWestland AW101

AgustaWestland AW101 (wcześniej znany jako EH101) to europejski śmigłowiec wielozadaniowy, który został stworzony przez włoską firmę Agusta oraz brytyjską Westland Helicopters. Po połączeniu, obie firmy utworzyły konsorcjum AgustaWestland. W armii brytyjskiej oraz portugalskiej ten śmigłowiec funkcjonuje pod nazwą Merlin.

== Historia ==

W 1977 roku brytyjskie ministerstwo obrony ogłosiło wymagania dotyczące nowego śmigłowca do zwalczania okrętów podwodnych, który miał zastąpić model Westland Sea King. W tym samym okresie włoska marynarka wojenna również potrzebowała nowego śmigłowca jako następcy Sea Kingów produkowanych na licencji przez Agustę. Rozpoczęły się rozmowy o współpracy, co doprowadziło do podpisania umowy w 1979 roku o stworzeniu nowej firmy EH Industries (skrót od Elicottero Helicopter). Celem konsorcjum było zaprojektowanie śmigłowca transportowego i wielozadaniowego dla wojsk lądowych oraz marynarki wojennej. Zdecydowano się na opracowanie trzech wariantów, gdyż wymagania dotyczące tych śmigłowców były zbliżone.

W 1987 roku Kanada, w ramach konkursu na następcę floty śmigłowców CH-124 Sea King oraz ratowniczych CH-113 Labrador, wybrała model EH101, zamawiając 48 egzemplarzy w wariantach 33 CH-148 Petrel(ostatecznie zredukowane do 28) oraz 15 CH-149 Chimo. Śmigłowce miały być montowane w Kanadzie. W 1993 roku kontrakt został anulowany, co skutkowało nałożeniem kar. W 1998 roku EH101 wygrał przetarg na dostawę 15 śmigłowców SAR CH-149 Cormorant. W 2004 roku przetarg na śmigłowce do zwalczania okrętów podwodnych wygrał Sikorsky S-92, a dostawy modelu CH-148 Cyclone rozpoczęto w 2015.

Śmigłowce są produkowane w Yeovil w Anglii oraz w Vergiate koło Mediolanu. Egzemplarz promocyjny EH101 Mk.510 (rej. G-17-510) pojawił się w filmie Skyfall z 2012 roku.

29 marca 2012 roku ogłoszono przetarg na śmigłowce wielozadaniowe bazujące na wspólnej platformie dla Wojsk Lądowych, Marynarki Wojennej i Sił Powietrznych. WSK PZL-Świdnik zgłosił model AgustaWestland AW149. Początkowo planowano zakup 26 śmigłowców w czterech wersjach, aby zastąpić modele Mi-8 oraz Mi-14. W 2013 roku zwiększono zamówienie do 70 sztuk, w tym 48 transportowych. Termin składania ofert upłynął 30 grudnia 2014 roku. 21 kwietnia 2015 roku Ministerstwo Obrony Narodowej dopuściło do testów śmigłowiec Airbus Helicopters H225M Caracal z zamiarem zakupu 50 egzemplarzy za 13,5 mld PLN, w wersjach: 16 transportowych, 13 do ratownictwa bojowego (CSAR), 8 dla wsparcia Wojsk Specjalnych, 8 do zwalczania okrętów podwodnych oraz 5 do ewakuacji medycznej. Oferta na AW149 została odrzucona z powodu terminu dostaw od 2019, a oferta PZL na S-70i Black Hawk/S-70B Seahawk z powodu braku uzbrojenia. 4 października 2016 roku Ministerstwo Rozwoju zakończyło negocjacje offsetowe z Airbus Helicopters bez podpisania kontraktu.

W październiku 2016 roku zgłoszono pilną potrzebę operacyjną na śmigłowce dla wojsk specjalnych oraz morskie śmigłowce poszukiwawczo-ratownicze. 7 Eskadra Działań Specjalnych dysponowała w tym czasie modelami Mi-17 przejętymi od Wojsk Lądowych. Marynarka Wojenna wycofała trzy ratownicze Mi-14PS w latach 2008-2010. W 2011 roku zastąpiono je dwoma Mi-14PŁ/R, które zakończą służbę w 2018 roku. Resursy czterech pozostałych w służbie śmigłowców ZOP Mi-14PŁ wyczerpią się w 2021 roku. Od października 2015 roku, w związku z remontami trzech z sześciu W-3RM Anakonda, Marynarka Wojenna prowadziła dyżury SAR na przemian z baz w Darłowie i Gdyni, utrzymując w gotowości jeden śmigłowiec zamiast dwóch. 20 lutego 2017 roku Inspektorat Uzbrojenia zaprosił do składania ofert w dwóch postępowaniach i rozpoczął formalne negocjacje z zaproszonymi oferentami: PZL (własność Lockheed Martin), WSK PZL-Świdnik (własność Leonardo) oraz Airbus Helicopters. W pierwszej kolejności planowano zakup ośmiu śmigłowców poszukiwawczo-ratowniczych w warunkach bojowych (CSAR) dla wsparcia Wojsk Specjalnych, a następnie ośmiu śmigłowców do zwalczania okrętów podwodnych dla Lotnictwa MW z możliwością prowadzenia operacji poszukiwawczo-ratowniczych (ZOP/SAR) dla marynarki. Termin składania ofert upłynął 27 marca 2017 roku. Trzech oferentów złożyło oferty w postępowaniu na śmigłowce CSAR dla Wojsk Specjalnych, natomiast PZL Mielec zrezygnował z udziału w postępowaniu na dostawę śmigłowców morskich. PZL-Świdnik w obu postępowaniach zaproponował model AW101.

== Wersje ==

Stworzono dziewięć prototypów: 5 od Westland, 4 od Agusta; dwa z nich zostały utracone.

  • 110 – wersja ZOP/przeciwokrętowa dla Marina Militare (oznaczenie SH-101A), silniki T-700-GE-T6A1 (CT7-6), radar Eliradar APS-784, sonar Honeywell HELRAS, pociski Marte, brak rampy, 9 sztuk.
  • 111/Merlin HM1 – wersja ZOP/przeciwokrętowa dla Royal Navy (oznaczenie Merlin HM Mk.1), silniki RR RTM322, radar Blue Kestrel, sonar Thomson Marconi FLASH, mogą przenosić sondę do tankowania w locie, brak rampy, 44 sztuki.
  • 112 – wersja wczesnego ostrzegania z radarem Eliradar HEW-784 dla Marina Militare (oznaczenie EH-101A), oblatana w 1999, dostawy zakończono w 2003, 4 sztuki. Śmigłowce stały się w pełni operacyjne w 2012 roku z powodu opóźnienia w rozwoju aparatury.
  • 410 – wersja transportowa dla Marina Militare (oznaczenie UH-101A), łopaty BERP IV o mniejszych wibracjach i wyższych osiągach, składany wirnik i ogon, rampa załadunkowa, 4 sztuki.
  • 411/Merlin HC3 – wersja transportowa dla Royal Air Force, 22 sztuki.
  • 413 – wersja desantowa i wsparcia operacji specjalnych dla Marina Militare (UH-101A), 4 sztuki.
  • 510 – wersja cywilna z rampą, 1 sztuka dla policji w Tokio, druga sztuka na potrzeby promocji US101.
  • 511 – wersja Search and Rescue (SAR) dla Kanady (oznaczenie CH-149 Cormorant), silniki GE CT7-6, 15 sztuk.
  • 512 – wersja eksportowa dla Danii, sześć w wariancie 512 SAR, drugie sześć w transportowym 512 TTT odsprzedano Wielkiej Brytanii (jako Merlin HC3A), w zamian dostarczono sześć nowych.
  • 514 – wersja SAR dla Portugalii, 6 sztuk.
  • 515 – wersja patrolowa/ochrony rybołówstwa dla Portugalii, 2 sztuki.
  • 516 – wersja ratownictwa bojowego (CSAR) dla Portugalii, 4 sztuki.
  • 518 – wersja zwalczania min (11 MCH-101) i transportowa/operacji arktycznych (3 CH-101) dla Japonii, silniki RTM322 Mk.250, sonar AN/AQS-24, składany wirnik i ogon, rampa, 14 sztuk.
  • 519 – wersja VVIP dla USMC (oznaczenie VH-71 Kestrel) do transportu prezydenta USA (Marine One), silnik CT7-8E, anulowana.
  • 610 – wersja SAR dla Algierii, 6 sztuk.
  • 611 – wersja ratownictwa bojowego (CSAR) dla Aeronautica Militare (oznaczenie HH-101A Caesar), 12 sztuk.
  • 612 – wersja SAR dla Norwegii, 16 sztuk.
  • 614 – wersja ZOP/SAR dla Polskiej Marynarki Wojennej, 4 sztuki.
  • 640 – wersja VVIP dla Arabii Saudyjskiej, 2 sztuki.
  • 641 – wersja VIP dla Nigerii (2 sztuki), oryginalnie wyprodukowane na zamówienie Indii.
  • 642 – wersja VIP dla Algierii, 2 sztuki.
  • 643 – wersja VIP dla Turkmenistanu, 2 sztuki.
  • Merlin HM2 – 30 sztuk wersji HM1 zmodernizowanych w latach 2006-2016 przez Lockheed Martina, awionika z siedmioma dużymi wyświetlaczami LCD, gogle noktowizyjne, nowy komputer misji, Data Link 11, tryb pracy SAR dla radaru, system ostrzegania przed pociskami BAE Systems AN/AAR-57, wyrzutnia flar AN/ALE-47, system zakłócania AN/ALQ-157.
  • Merlin HC4/4A – modernizacja wersji HC3/3A RAF na potrzeby Royal Navy. 25 sztuk zostanie przebudowanych dla zastąpienia Sea Kingów HC4 Royal Marines.
  • Merlin ASaC5 – planowana konwersja 8 sztuk HM1 do wersji wczesnego ostrzegania, dla zastąpienia Sea Kingów ASaC7 na lotniskowcach typu Queen Elizabeth.

== Użytkownicy ==

Algieria

Marynarka wojenna otrzymała sześć sztuk w wersji ratowniczej w latach 2010–2011, z brytyjskiej linii produkcyjnej. W 2013 roku wyprodukowano dwie sztuki w wersji VIP dla rządu Algierii (śmigłowce zamówione przez Indie).

Arabia Saudyjska

W 2008 roku zamówiono dwie sztuki w wersji VIP dla Saudi Royal Flight, do transportu rodziny królewskiej. Dostarczono je w 2011 roku.

Dania

Flyvevåbnet otrzymało osiem śmigłowców w wersji SAR (ratowniczej) oraz sześć maszyn przeznaczonych do transportu taktycznego, produkcji brytyjskiej. Ostatni z 14 zamówionych EH101 został dostarczony 1 marca 2007. Pierwszy śmigłowiec w wersji SAR osiągnął gotowość operacyjną w kwietniu 2007. W 2007 roku sześć śmigłowców transportowych przekazano Wielkiej Brytanii, której siły ISAF w Afganistanie borykały się z brakami sprzętowymi, w zamian Brytyjczycy dostarczyli sześć nowych AW101.

Indonezja

24 listopada 2015 roku Indonezja zamówiła jeden transportowy AW101. Początkowo planowano zamówienie trzech śmigłowców w wersji VIP, jednak plany te uległy zmianie. 15 stycznia 2017 roku dostarczono śmigłowiec o nr ser. 50248. Śmigłowiec nie został odebrany. Zamiast AW101 mają być zakupione Airbus H225 w wersji VIP, ponieważ indonezyjskie PTDI produkuje do nich kadłub i belkę oraz montuje ten model.

Japonia

Japońskie Morskie Siły Samoobrony zamówiły w 2003 roku 14 śmigłowców przeznaczonych do wykrywania i niszczenia min morskich oraz zadań transportowych, 13 z nich zmontuje Kawasaki Heavy Industries z zestawów dostarczonych z Anglii.

25 marca 1999 roku Policja Tokijska jako pierwszy użytkownik cywilny otrzymała jeden śmigłowiec EH-101-510.

Kanada

Royal Canadian Air Force otrzymało 15 śmigłowców EH-101-511 przeznaczonych do zadań SAR, oznaczonych jako CH-149 Cormorant, dostarczone w latach 2001–2003 z włoskiej linii produkcyjnej, pierwsze dwie w wrześniu 2001 roku. W 2006 roku rozbił się jeden CH-149.

Nigeria

W 2014 roku rząd Nigerii zamówił dwa egzemplarze dla VIP, pierwotnie przeznaczone dla Indii.

Norwegia

Norwegia wybrała ofertę AW na 16 śmigłowców w wersji poszukiwawczo-ratowniczej (SAR) jako zastępstwo dla posiadanych Westlandów Sea Kingów w ramach programu Norwegian All Weather Search and Rescue Helicopter. Śmigłowce zakupione przez Ministerstwo Sprawiedliwości i Bezpieczeństwa Publicznego wchodzą do służby stopniowo od 2017 do 2020 roku i będą eksploatowane przez wojska lotnicze (Luftforsvaret). 21 marca 2016 roku w Yeovil oblatano pierwszy śmigłowiec dla Norwegii. Pierwszy śmigłowiec dostarczono 19 listopada 2017 roku. 24 listopada 2017 roku, podczas prób naziemnych, śmigłowiec uległ wypadkowi, przewracając się na bok i uszkadzając wirnik główny.

Polska

Ministerstwo Obrony Narodowej podpisało w kwietniu 2019 roku umowę na zakup 4 śmigłowców dla Marynarki Wojennej w wersji ZOP/SAR, które będą mogły jednocześnie prowadzić misje ratownicze oraz poszukiwania i zwalczania okrętów podwodnych. Zastąpią one dotychczas używane śmigłowce Mi-14PŁ i PŁ/R. Pierwszy śmigłowiec dostarczono 7 sierpnia 2023 roku.

Portugalia

Força Aérea Portuguesa kupiła 12 śmigłowców: sześć w wersji SAR, cztery w wersji CSAR oraz dwa do kontroli rybołówstwa SIFICAP – dostarczone do 2006 roku.

Turkmenistan

Rząd Turkmenistanu zamówił w 2010 roku dwie sztuki do transportu VIP, które wyprodukowano w Yeovil; pierwsza sztuka została dostarczona do Turkmenistan Airlines w kwietniu 2013 roku.

Wielka Brytania

Royal Navy otrzymała 44 śmigłowce w wersji do zwalczania okrętów podwodnych, oznaczone Merlin HAS.1, ostatecznie Merlin HM1. Dostarczono je w latach 1997–2002, a rozpoczęły służbę 2 czerwca 2000 roku. Używane są przez pięć eskadr Fleet Air Arm, bazujących w RNAS Culdrose w Kornwalii: nr 814, 820, 824, 829 i 700M. Do bazowania śmigłowców 829. Eskadry dostosowano dziewięć fregat typu 23, które mogą również bazować na brytyjskich lotniskowcach, śmigłowcach desantowych oraz okrętach zaopatrzeniowych.

Lotnictwo brytyjskie Royal Air Force otrzymało 22 śmigłowce w wersji transportowej Merlin HC3. Pierwszy wszedł do służby w 28. Eskadrze RAF w styczniu 2001 roku. Zostały one wykorzystane operacyjnie na Bałkanach w 2003 roku, a następnie w Iraku. Dalsze sześć śmigłowców Merlin HC3A zakupiono w 2007 roku od Danii, aby przyspieszyć dostawy. W grudniu 2007 roku ten typ wszedł na wyposażenie drugiej eskadry, nr 78. Wszystkie Merliny RAF-u mają w przyszłości być przeniesione do Royal Navy w celu zastąpienia Sea Kingów.

Włochy

Marina Militare zakupiła 21 śmigłowców EH101: 9 w wersji morskiej zwalczania okrętów podwodnych (EH-101-110), 4 wczesnego ostrzegania (EH-101-112), 4 transportowe (EH-101-413) oraz 4 desantowe (EH-101-410). Pierwszy włoski AW101 do swojego dziewiczego lotu wzniósł się 6 grudnia 1999 roku. Za jego sterami znajdowali się szef pilotów oblatywaczy Agusty Fabio Frisi oraz pilot doświadczalny włoskiej marynarki wojennej Massimo Porro. Dostawy miały miejsce pomiędzy 2001 a 2006 rokiem, a w 2009 roku dostarczono 21. egzemplarz. Śmigłowce te wykorzystywane są z pokładów włoskich niszczycieli rakietowych, lotniskowców oraz śmigłowcowców desantowych.

Aeronautica Militare wybrała AW101 jako następcę śmigłowców CSAR Sikorsky HH-3F Pelican. Zamówiono 12 HH-101A Caesar. Pierwszy egzemplarz oblatano w marcu 2014 roku, a przekazano do służby operacyjnej 25 lutego 2016 roku.

=== Dawni użytkownicy ===

Indie

Indyjskie Siły Powietrzne zamówiły 12 śmigłowców w wersji VVIP, z czego sześć dostarczono. W odpowiedzi na zapytanie ofertowe z 2006 roku odpowiedziało trzech producentów oferujących AW101, Mi-172 oraz Sikorsky S-92. Oferty Rosoboronexportu nie rozpatrzono, a S-92 nie spełnił wszystkich wymogów technicznych dotyczących samoobrony, w rezultacie AW101 podpisał kontrakt w 2010 roku. W lutym 2013 roku szef Finmeccaniki (spółki matki) został zwolniony z powodu zarzutów korupcyjnych dotyczących kontraktu. Pod koniec 2013 roku zerwano cały kontrakt na 12 śmigłowców, mimo że część z nich została już dostarczona.

Stany Zjednoczone

United States Marine Corps miał otrzymać 23 śmigłowce przeznaczone dla jednostki HMX-1, która obsługuje transport m.in. prezydenta. Śmigłowce miały być montowane na licencji w Stanach Zjednoczonych przez Bella, a większość ich wyposażenia miała pochodzić z amerykańskich firm, głównym integratorem systemów był Lockheed Martin. Produkowane tam maszyny miały być sprzedawane pod oznaczeniem US101, a ich wojskowe oznaczenie to VH-71A Kestrel. 1 czerwca 2009 roku kontrakt został anulowany. 9 wyprodukowanych egzemplarzy sprzedano Kanadzie z przeznaczeniem na części, przynajmniej cztery sztuki były w stanie lotnym.

== Przypisy ==

== Linki zewnętrzne ==

Informacje o śmigłowcu na stronie producenta (ang.)