Agrypina Zofia Reder z domu Nowicka
(ur. 23 czerwca 1913 w Służewie, zm. 21 sierpnia 2000 we Włocławku) – była polską nauczycielką, która prowadziła tajne komplety w czasie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej oraz pełniła rolę łączniczki w powstaniu warszawskim.
Życiorys
Rodzina i edukacja, początek kariery pedagogicznej
Agrypina była córką nauczyciela Walerego Nowickiego (1886–1940) oraz Zofii z Lemańskich (1886–1956). Jej przodkowie wywodzili się z Litwy. W październiku 1939 roku jej ojciec został aresztowany przez Niemców i deportowany do obozu koncentracyjnego, gdzie zginął na przełomie 1939 i 1940 roku.
W 1932 roku ukończyła Państwowe Gimnazjum im. Marii Konopnickiej we Włocławku, którego dyrektorką była Zofia Degen-Ślósarska. Następnie, w latach 1932–1937, studiowała na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie, dzisiejszym Uniwersytecie Warszawskim. 30 czerwca 1937 roku uzyskała tytuł magistra filozofii, broniąc pracy na temat powieści, nowel i innych drobnych utworów prozatorskich z lat 1836-1840. Równocześnie uczęszczała na Studium Pedagogiczne.
Od 13 października 1937 do 14 czerwca 1938 roku pracowała jako nauczycielka-stażystka w II Miejskim Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego w Warszawie. Od 1 października 1938 roku uczyła języka polskiego w Liceum i Gimnazjum sióstr Urszulanek w Kościerzynie, gdzie dyrektorką była Janina Steinbok, wcześniej związana z Włocławkiem.
II wojna światowa, tajne nauczanie i powstanie warszawskie
Po wybuchu II wojny światowej wróciła do Włocławka, gdzie była świadkiem aresztowania i deportacji swojego ojca. 1 grudnia 1939 roku, obawiając się aresztowania, postanowiła wraz z siostrą udać się do Warszawy.
W Warszawie, razem z koleżanką ze studiów, Reginą Gerlecką, zaczęła organizować dwa tajne komplety nauczania gimnazjalnego. Od 1 października 1940 do 1 stycznia 1942 roku uczyła w Prywatnej Szkole Powszechnej Tobolcewa przy ul. Puławskiej.
W związku z narastającym terrorem, na początku 1942 roku wyjechała do majątku Przytoczno. W okresie od 1 stycznia 1942 do 1 sierpnia 1943 roku uczyła dzieci z rodzin Serejskich i Kuszlów oraz osób, które ukrywały się z nią w Przytocznie. W 1943 roku właściciel majątku został stracony przez Niemców w akcie odwetu za działania partyzantów, co zmusiło ją do powrotu do Warszawy.
1 września 1943 roku podjęła pracę w Miejskiej Szkole Handlowej przy ul. Marszałkowskiej. Równocześnie uczyła korespondencji handlowej w Prywatnym Gimnazjum i Liceum Braci Świerzyńskich, a w ramach tajnych kompletów prowadziła zajęcia z języka polskiego.
W lipcu 1944 roku została łączniczką Armii Krajowej w 5. Obwodzie AK na Mokotowie. Na początku powstania warszawskiego brała udział w walkach w Porcie Czerniakowskim. Po pewnym czasie, wraz z oddziałem, wycofała się na Siekierki, a następnie do Augustówki, gdzie ich grupa została aresztowana przez wojska hitlerowskie. Dwie osoby zostały rozstrzelane na miejscu, a resztę przewieziono do Warszawy po przesłuchaniach. Resztę powstania spędziła w mieszkaniu siostry na Dolnym Mokotowie.
Po upadku powstania trafiła do obozu przejściowego w Pruszkowie, gdzie pogorszyło się jej zdrowie. Dzięki interwencji szkolnej lekarki, została odesłana z innymi chorymi do Częstochowy, gdzie podjęła pracę jako księgowa w niemieckim biurze oświaty.
Nauczycielka we Włocławku
Po wyzwoleniu Włocławka 23 stycznia 1945 roku wróciła na Kujawy. 15 lutego tego samego roku rozpoczęła pracę w Gimnazjum i Liceum im. Marii Konopnickiej, gdzie zajęła się porządkowaniem gmachu, który w czasie wojny pełnił funkcję szpitala polowego oraz organizowaniem nauczania. W tej szkole pracowała do 1949 roku, równocześnie rozpoczęła pracę w Liceum dla Dorosłych we Włocławku. Od 1947 roku uczyła również w Liceum im. Ziemi Kujawskiej, a w 1949 roku zaczęła nauczanie w Liceum Przemysłu Papierniczego, obecnie Zespół Szkół Chemicznych im. Marii Skłodowskiej-Curie.
Od 1 września 1949 do 31 lipca 1965 roku uczyła w Państwowym Liceum Pedagogicznym Towarzystwa Przyjaciół Dzieci we Włocławku, mieszczącym się w budynku przy Placu Staszica. W latach 1963–1965 pełniła funkcję zastępcy dyrektora. Pracowała także na rzecz Rejonowych Komisji Kształcenia Nauczycieli, wykładając zaocznie w Studium Nauczycielskim we Włocławku oraz w Zespole Szkół Zawodowych nr 1 im. M. T. Hubera, obecnie Zespole Szkół Technicznych. Od 1 września 1965 do 31 sierpnia 1972 roku uczyła w Technikum Przemysłowo-Pedagogicznym im. W. Spasowskiego przy ul. Ogniowej 2, które od 1970 roku funkcjonowało jako Pedagogiczna Szkoła Techniczna (obecnie Zespół Szkół Technicznych). Od 1 września 1972 do 30 czerwca 1978 roku pracowała na pół etatu w Zespole Szkół Zawodowych, również przy ul. Ogniowej 2. 14 grudnia 1976 roku przyznano jej emeryturę.
W trakcie swojej kariery nauczycielskiej uczyła języka polskiego oraz literatury dziecięcej. Była znana z doskonałego przygotowania do zajęć oraz umiejętności deklamacji wierszy i długich fragmentów utworów poetyckich. Organizowała Zespoły Żywego Słowa.
Zmarła 21 sierpnia 2000 roku. Jej ostatnim miejscem spoczynku jest główna aleja Cmentarza Komunalnego we Włocławku, w kw. 44/1/17, obok męża, matki i siostry Izabeli, która zmarła w 1928 roku w wieku 20 lat. Grób ozdobiony jest kamienną rzeźbą płaczącej kobiety, wykonaną po śmierci Izabeli, oraz symbolicznie upamiętnia Walerego Nowickiego, ojca Agrypiny.
Działalność społeczna i partyjna
W 1948 roku wstąpiła do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W latach 1954–1960 pełniła funkcję sekretarza Podstawowej Organizacji Partyjnej przy Liceum Pedagogicznym we Włocławku. W latach 1963–1965 była opiekunką Związku Młodzieży Socjalistycznej, a w roku szkolnym 1965/1966 opiekunką Szkolnej Kasy Oszczędności. Działała również w zespole redakcyjnym szkolnej gazetki „Młody Nurt”.
15 lutego 1945 roku, równocześnie z zatrudnieniem w Gimnazjum i Liceum im. Marii Konopnickiej, wstąpiła do Związku Nauczycielstwa Polskiego. W latach 1949–1954 pełniła funkcję przewodniczącej Zarządu Okręgowego ZNP, a od 1958 do 1960 roku kierowała Ogniskiem ZNP przy Liceum Pedagogicznym we Włocławku. Od 1959 do 1963 roku była przewodniczącą Rejonowych Komisji Metodycznych. W latach 1979–1980 pełniła funkcję skarbniczki zarządu sekcji emerytów ZNP we Włocławku, a w latach 1980–1993 przewodniczącej tej sekcji.
Po zakończeniu wojny, razem z mężem odbyła wiele podróży. Zwiedzili m.in.: Jugosławię, Rumunię, Włochy, Bułgarię, Finlandię, Francję, ZSRR, Hiszpanię, Szwajcarię, Liban, Syrię, Turcję, Egipt i Niemcy. Podczas wakacji robili wiele zdjęć, które następnie wykorzystywali podczas wykładów w szkołach, prelekcji i pokazów. Agrypina Reder była również korespondentką prasy regionalnej i Polskiego Radia. 7 maja 1981 roku wstąpiła do Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego.
Odznaczenia
Za swoje osiągnięcia pedagogiczne i społeczne oraz działalność w zakresie tajnego nauczania podczas II wojny światowej, Agrypina Reder otrzymała m.in.: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1999), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1982), Złoty Krzyż Zasługi (1974), Medal Komisji Edukacji Narodowej (1980), Złotą Odznakę ZNP (1973), Odznakę ZNP za Tajne Nauczanie (1985) oraz odznakę Za zasługi dla rozwoju miasta Włocławka (1970). 10 kwietnia 1978 roku została wpisana do Księgi Zasłużonych dla Oświaty i Wychowania.
Życie prywatne
3 grudnia 1948 roku poślubiła nauczyciela, rzeźbiarza i fotografika Mieczysława Redera (1913-1991), którego poznała w Liceum Pedagogicznym. Para nie miała dzieci. Rederowie zamieszkiwali przy ul. Łęgskiej 55 we Włocławku, gdzie obecnie znajduje się Zakład Radioterapii.