Agraryzm
Agraryzm to doktryna społeczna oraz ruch społeczny, który podkreśla znaczenie rolnictwa w gospodarce, koncentrując się na samodzielnych gospodarstwach rolnych. Jego celem jest wspieranie działań sprzyjających rozwojowi kulturowemu i gospodarczemu wsi.
Ta koncepcja dąży do stworzenia systemu, który równoważy wolny rynek i protekcjonizm. Korzenie myśli agraryzmu sięgają francuskich fizjokratów, którzy wierzyli w dominującą rolę rolnictwa w stosunku do innych sektorów gospodarki, takich jak przemysł, handel czy rzemiosło.
Historia
Niektóre źródła wskazują, że idee agrarystyczne mają swoje początki już w starożytnej Grecji. W pismach Thomasa Jeffersona można znaleźć uznanie rolników jako fundamentu zdecentralizowanej demokracji, a w XX wieku podobne poglądy wyrażali dystrybucjoniści, tacy jak Gilbert Keith Chesterton czy Hilaire Belloc.
Doktryna agrarystyczna zaczęła formować się w drugiej połowie XIX wieku w Niemczech i rozwinęła się jako ruch społeczny, polityczny oraz gospodarczy w pierwszej połowie XX wieku. Termin „agraryzm” wprowadził niemiecki socjolog i ekonomista Albert Schäffle. Szczyt rozwoju myśli agraryzmu przypada na lata 1893–1930, kiedy to miała miejsce wielka depresja lat trzydziestych. Na początku ruch ten reprezentował interesy dużych właścicieli ziemskich, którzy doświadczali negatywnych skutków napływu tańszych produktów rolnych z Ameryki. Ich interesy były reprezentowane przez założony w 1893 roku Związek Rolników (Bund der Landwirte). Uznaje się, że niemiecki agraryzm miał cechy antydemokratyczne i przyczynił się do wzrostu antysemityzmu oraz opozycji wobec Republiki Weimarskiej. Z czasem w krajach Europy Środkowo-Wschodniej agraryzm przekształcił się w ruch chłopski, który skupiał się na interesach małych gospodarstw. Agraryzm rozwijał się w opozycji do narastających tendencji autorytarnych, oferując alternatywę pomiędzy liberalizmem a socjalizmem. W czasach, gdy Europa była zdominowana przez ideologie gloryfikujące dyktaturę i przemoc, agraryzm, mimo że miał pewne cechy nostalgii, stanowił bastion myśli demokratycznej, zbliżonej do liberalizmu w sferze politycznej, ale oferującej alternatywne rozwiązania w gospodarce w opozycji do nieograniczonego wolnego rynku. Był konkretną alternatywą dla zarówno kapitalizmu, jak i komunizmu.
Agraryzm nie był jednolitą doktryną, jednak większość jego odmian łączyły wspólne wątki:
- szacunek dla ziemi oraz osób ją uprawiających, co prowadzi do konieczności ochrony prywatnej własności ziemi. Większość ruchów agrarystycznych popierała różne formy spółdzielczości, ale sprzeciwiała się idei kolektywizacji rolnictwa,
- wspieranie demokracji jako naturalnego ustroju dla osób zajmujących się uprawą ziemi, opozycja wobec wszelkich form dyktatury oraz krytyka nadmiernego indywidualizmu w liberalnej światopoglądzie,
- niechęć do centralizacji i silnego państwa, co przejawiało się w dążeniu do jak największego upodmiotowienia lokalnych wspólnot. W polskim agraryzmie jednak dominował nurt, który postulował (częściowe) planowanie gospodarki przez państwo oraz nacjonalizację części przemysłu.
W Stanach Zjednoczonych istnieje zbliżony ruch określany mianem ruralizmu. Partie agrarystyczne funkcjonują w wielu krajach.
W Polsce za twórcę agraryzmu politycznego uznawany jest ksiądz Stanisław Stojałowski, a Polskie Stronnictwo Ludowe odnosi się do podobnych idei. Wcześniej myśli agrarystyczne propagowały takie organizacje, jak Samoobrona RP, Związek Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”, Stronnictwo Ludowe „Roch”, Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej Samopomoc oraz Niezależna Partia Chłopska. Tadeusz Chrobak określił polski agraryzm jako ludowcowy.
Agraryzm stawia na znaczenie niewielkich, indywidualnych gospodarstw rolnych, przeciwstawiając się przemysłowemu modelowi rolnictwa. Wskazuje na zalety małych gospodarstw oraz ich kluczową rolę w systemie żywnościowym. Zgodnie z ideą agraryzmu, rolnictwo odgrywa istotną rolę w gospodarce narodowej, pełniąc funkcje zarówno ekonomiczne, jak i społeczne oraz ekologiczne. Duży nacisk kładzie się na spółdzielczość i samorząd, które są postrzegane jako rozwiązanie problemów, takich jak rosnące koszty produkcji (nawozów, pasz itp.) oraz niskie ceny skupu narzucane przez pośredników. Ruch agrarystyczny zakłada uspołecznienie znacznej części przemysłu oraz istotną rolę samorządu.
Przypisy
Bibliografia
Józef Fajkowski: Krótki zarys historii ruchu ludowego. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1971.
Praca zbiorowa: Słownik historii Polski i świata. Katowice: Videograf II, 2001. Brak numerów stron w książce.
Jacek Bartyzel, Bogdan Szlachta, Adam Wielomski: Encyklopedia polityczna. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2007. Brak numerów stron w książce.