António Agostinho Neto (urodzony 17 września 1922 roku w Ícolo e Bengo, zmarły 10 września 1979 roku w Moskwie) był angolskim lekarzem, politykiem oraz poetą. W latach 1975–1979 pełnił funkcję pierwszego prezydenta niepodległej Angoli.
Życiorys
Podstawową edukację zdobył w szkółce misyjnej metodystów. Zyskał uznanie w 1948 roku po wydaniu swojego tomiku wierszy. Był członkiem ruchu kulturowego Odkrywamy Angolę (port. Vamos descobrir Angola), który dążył do odkrywania korzeni oraz tradycyjnej kultury Angoli. W trakcie studiów medycznych w Lizbonie zaangażował się w działalność polityczną, stając się przeciwnikiem portugalskiego dyktatora António Salazara, co wielokrotnie kończyło się jego aresztowaniem. W 1959 roku wrócił do Angoli, gdzie rozpoczął pracę jako lekarz. W czerwcu 1960 roku został zatrzymany w obecności pacjentów za swoje działania opozycyjne wobec kolonialnych władz. W obronie Neto miały miejsce protesty obywatelskie, które zostały brutalnie stłumione przez policję; w wyniku tych wydarzeń zginęło oraz zostało rannych 200 osób. Kolejne dwa lata spędził w więzieniu na terytorium dzisiejszej Republiki Zielonego Przylądka (wówczas będącej portugalską kolonią), gdzie napisał nowy zbiór wierszy. W 1962 roku udało mu się uciec z więzienia i dotrzeć do Maroka, gdzie dołączył do angolskich uchodźców politycznych. Pod koniec 1962 roku został wybrany przewodniczącym Ludowego Ruchu Wyzwolenia Angoli (MPLA). W tym okresie spotkał się w Zairze z liderem konkurencyjnego Narodowego Frontu Wyzwolenia Angoli (FNLA) Holdenem Roberto, lecz rozmowy zakończyły się wzajemnymi oskarżeniami. W 1965 roku, w trakcie wojny o niepodległość, spotkał się z rewolucjonistą Che Guevarą, z którym negocjował wysłanie kubańskich doradców wojskowych do Angoli w celu wsparcia MPLA.
W 1975 roku ogłosił niepodległość Ludowej Republiki Angoli, becoming jej pierwszym prezydentem. Deklaracja niepodległości nie została uznana przez FNLA oraz Narodowy Związek na rzecz Całkowitego Wyzwolenia Angoli, co doprowadziło do wybuchu wojny domowej. Po stronie rebeliantów interweniowały wojska Zairu oraz RPA. Na początku 1976 roku wojska lojalne wobec Neto opanowały znaczną część kraju, zmuszając siły RPA i Zairu do wycofania się. W tym samym roku republika ludowa została przyjęta do ONZ oraz Organizacji Jedności Afrykańskiej. Od 1977 roku kontynuowano działania rebelianckie.
Rządy Neto wyróżniały się reformami o lewicowym charakterze oraz utrzymywaniem rządów jednopartyjnych. W polityce zagranicznej zbliżył się do tzw. państw frontowych Afryki Południowej, Kuby oraz ZSRR. Prezydent aktywnie wspierał ruchy czarnej ludności w sąsiednich krajach.
W 1977 roku miała miejsce nieudana próba zamachu stanu, w którą zaangażowany był minister spraw wewnętrznych, Nito Alves. Minister odrzucił umiarkowaną politykę prezydenta Neto (ewolucyjny socjalizm, neutralność, równość praw wszystkich ras). Choć zamach się nie powiódł, Neto postanowił zrezygnować z dotychczasowej współpracy z ZSRR, NRD oraz Kubą. Przejął także przywództwo w MPLA i nawiązał relacje dyplomatyczne z tzw. krajami zachodnimi. Po jego śmierci w 1979 roku na stanowisku przewodniczącego MPLA oraz głowy państwa zastąpił go José Eduardo dos Santos.
Odznaczenia
Order Amílcara Cabrala 1 klasy (Republika Zielonego Przylądka, 2023, pośmiertnie)
Przypisy
Bibliografia
Robert Zając: Lekarze i polityka na przestrzeni dziejów. Wyd. 1. Białystok: Robert Zając, 2014. ISBN 978-83-928268-0-4.