Agnieszka z Châtillon, Anna antiocheńska (antiochijska) (ur. 1154, zm. 1184) – była księżniczką antiocheńską, córką władców Antiochii, Konstancji i Renalda z Châtillon.
Pełniła funkcję królowej Węgier od 1172 do 1184 roku jako pierwsza żona Beli III. Na Węgrzech znana była pod imieniem Anna.
Odkrycie jej nienaruszonego grobu podczas Wiosny Ludów stało się impulsem do patriotycznych manifestacji. Anna antiocheńska jest jedyną królową Węgier z XII wieku, której szczątki zostały zbadane przez naukowców, a jej wygląd zrekonstruowany.
Życiorys
Pochodzenie
Anna była dzieckiem z drugiego małżeństwa księżnej Antiochii, Konstancji, oraz rycerza Renalda z Châtillon, który przybył z Francji. Po matce Anna była potomkinią normańskich książąt Apulii i Kalabrii, królów Francji, Jerozolimy oraz władców Armenii i Cylicji. Z kolei przez ojca łączyły ją więzy z burgundzkimi rodami, które rządziły w Châtillon-sur-Loing (obecnie Châtillon-Coligny), Gien-sur-Loire, Semur-en-Brionnais i Bourbon-Lancy.
Nie ma pewnych danych dotyczących daty narodzin ani pierwotnego imienia Anny. Uważa się, że przyszła na świat niedługo po potajemnym ślubie rodziców, zawartym przed majem 1153 roku. W literaturze najczęściej podawana data to rok 1154.
Na chrzcie księżniczka mogła otrzymać imię Agnieszka.
Pobyt na dworze bizantyjskim
Po śmierci matki i w czasie wieloletniej niewoli ojca, Agnieszka opuściła Antiochię i udała się do Konstantynopola, gdzie mieszkała na dworze swojej przyrodniej siostry, Marii antiocheńskiej, żony cesarza Manuela I.
Małżeństwo
W Konstantynopolu Agnieszka poślubiła węgierskiego księcia, cezara Aleksego, który w 1172 roku objął tron Węgier jako Bela III. Dokładna data ich ślubu nie jest znana; mogła mieć miejsce najwcześniej w 1168 roku, a najpóźniej w 1172 roku. W literaturze wskazuje się na dwie bardziej precyzyjne daty zaślubin: wrzesień 1169 roku oraz marzec 1171 roku.
Prawdopodobnie jeszcze na dworze siostry przyjęła nowe imię, a w dokumentach węgierskich występowała jako Anna.
Koronacja
W 1173 roku Anna z Antiochii została koronowana na królową Węgier w katedrze św. Stefana w Székesfehérvár. Istnieje możliwość, że corona graeca (korona grecka), która stała się częścią późniejszej korony św. Stefana, została wykonana na Węgrzech dla Anny jako przeróbka stuletniego bizantyńskiego diademu Gejzy I.
Działalność
Anna antiocheńska oraz jej dworski entourage przyczynili się do popularyzacji wzorców kultury francuskiej w Królestwie Węgierskim.
Na działalność królowej Anny wpłynęło także sprowadzenie na Węgry pierwszych mnichów cysterskich z Burgundii. Królowa mogła mieć kontakty z burgundzkimi cystersami dzięki swoim powiązaniom rodzinnym. Pierwsze klasztory cysterskie na Węgrzech, zakładane od 1182 roku, były bowiem domami filialnymi trzech opactw cysterskich znajdujących się w pobliżu Pontigny, a okoliczne ziemie należały do rodu Donzy, z którego pochodziła Anna.
Potomstwo
Królowa Anna urodziła co najmniej sześcioro znanych z imienia dzieci. Dwaj synowie, Emeryk i Andrzej II, zostali królami Węgier, córka Małgorzata wyszła za bizantyjskiego cesarza, a córka Konstancja została królową Czech.
Anna antiocheńska była przodkinią wszystkich następnych Arpadów zasiadających na tronie węgierskim oraz królewien węgierskich, Kingi i Jolanty, które poślubiły Piastów. Jej potomkami byli także królowie Czech z rodów Przemyślidów, Luksemburgów i Habsburgów, a także królowie Polski z dynastii Piastów, Andegawenów, Jagiellonów i Wazów, poczynając od Kazimierza Wielkiego.
Śmierć
Data zgonu królowej Anny nie została jednoznacznie odnotowana w źródłach historycznych, jednak przyjmuje się, że zmarła w 1184 roku, chociaż istnieje możliwość, że miało to miejsce nieco wcześniej.
Pochówek
Królową Annę pochowano w katedrze św. Stefana w Székesfehérvár (później katedra Najświętszej Marii Panny). Jej grób został odkryty w grudniu 1848 roku podczas prac ziemnych w pobliżu katedry.
W październiku 1898 roku miała miejsce uroczysta ceremonia ponownego pogrzebu pary królewskiej. Jej szczątki złożono w kościele Najświętszej Marii Panny (zwanym kościołem Macieja) w Budapeszcie w nowym sarkofagu z figurami zmarłych.
Odkrycie grobu
W grudniu 1848 roku robotnicy niespodziewanie natknęli się na bok kamiennego sarkofagu, w którym znajdowały się szczątki kobiety, złote wyroby (korona i pierścień) oraz tekstylia, w tym fragmenty nakrycia głowy (ażurowy welon lub siatkę na włosy oraz ozdoby warkoczy w formie rozetek). W pobliżu tego pierwszego sarkofagu odnaleziono kolejne nienaruszone groby.
János Érdy, analizując stylistykę odkrytych artefaktów oraz wyniki badań archiwalnych, zidentyfikował dwa szkielety z insygniami królewskimi jako zwłoki Beli III i Anny antiocheńskiej.
Badanie szczątków
W styczniu 1967 roku, podczas prac konserwatorskich w kościele Macieja, otwarto grobowiec Anny antiocheńskiej i Beli III. Antropolodzy oraz lekarze sądowi oszacowali, że królowa Anna miała około 35 lat w chwili śmierci, a jej wzrost wynosił około 161 cm. Po wielokrotnych porodach wystąpiły u niej poważne niedobory składników mineralnych w kościach.
Na podstawie odlewu czaszki, wykonanego przez Károly Árpása, w 1977 roku zrekonstruowano wygląd królowej Anny.
Podczas kolejnego otwarcia grobowca w listopadzie 1984 roku ponownie zbadano szczątki Anny antiocheńskiej. Wiek kostny królowej oszacowano na 38, a maksymalnie na 42 lata. Szybkie starzenie się organizmu Anny tłumaczone było cechami osobniczymi oraz zaawansowaną osteoporozą, której stan pogarszały wielokrotne ciąże w trakcie jej wieloletniego małżeństwa.
Uwagi
Przypisy